Nasr ibn Sajjar

Nasr ibn Sajjar

Data urodzenia	663
Data i miejsce śmierci	październik 748 Sawe

Nasr ibn Sajjar (właśc. Naṣr ibn Sayyār al-Laythī al-Kinānī, arab. ‏نصر بن سيار الليثي الكناني‎, ur. 663, zm. 748 w Sawe) – arabski dowódca wojskowy, Mudaryta^[1], ostatni gubernator Chorasanu za kalifatu Umajjadów.

W okresie swojego namiestnictwa rozciągnął jurysdykcję arabską na Transoksanię, przeprowadził reformę w administracji, a także doprowadził do wymieszania się przybyłych z zachodu Arabów z ludnością miejscową^[2]. W ostatnich latach życia walczył z licznymi powstaniami dowodzonymi przez przywódców Jemenitów i charydżytów. W 747 roku poniósł klęskę z rąk powiązanego z Abbasydami Abu Muslima i został zmuszony do opuszczenia swojej prowincji^[3].

Początek kariery

Mapa przedstawiająca kalifat ok. 750 roku. Chorasan stanowił prowincję wysuniętą najdalej na północny wschód

Urodził się w 663 roku. Doświadczenie wojskowe zdobył podczas walk w Chorasanie. Według przekazu At-Tabariego był zaufanym współpracownikiem Kutajby ibn Muslima^[2]. W 705 roku uczestniczył w kampanii nad rzeką Oksus, którą prowadził Salih, brat dowodzącego w Transoksanii Kutajby. Za udział w walkach został obdarowany wioską położoną w tym regionie^[2]. Wyprawa ta, pomimo że odniosła liczne sukcesy w zmaganiach z lokalnymi społecznościami, nie zdołała w pełni podporządkować kalifatowi ludów żyjących na wschód od rzeki Oksus. Arabowie pozostawili jedynie garnizony w ważniejszych miastach, takich jak Samarkanda, Balch, czy Buchara, zaś lokalni władcy zostali zmuszeni do płacenia okresowego trybutu^[4].

W 724 roku dowodził armią Mudarytów wysłaną do miasta Balch, którego jemenicki garnizon odmówił udziału w wyprawie przeciwko Türgeszom z Fergany^[5]. Gdy dotarł w pobliże miasta, Jemenici po raz kolejny odrzucili rozkazy wymarszu, co doprowadziło do potyczki pod Baruqan. Jemenici zostali w jej trakcie wsparci przez Tamimitów, zaś Mudaryci przez Heftalitów. Nasr odniósł zwycięstwo, lecz straty obu stron były niewielkie. Liczba ofiar miała nie przekroczyć trzydziestu^[5].

W 729 roku Nasr ibn Sajjar został mianowany przez gubernatora Chorasanu Al Dżunajda doradcą gubernatora Balchu, Muslima ibn Abd ar-Rahmana. Wyróżnił się podczas walk z Turkutami w 731 roku. Trzy lata później został mianowany gubernatorem Balchu^[6]. W tym samym roku musiał stawić czoła powstaniu Harisa ibn Surajdża. Pomimo że dysponował 10 tysiącami żołnierzy, został pokonany przez 4 tysiące zwolenników Harisa, później pozostał zaś bierny wobec dalszych podbojów powstańców i oblężenia Merwu. Nie otrzymał wówczas jednak żadnych rozkazów od nowego gubernatora Chorasanu, Asima ibn Abdallaha al-Hilaliego^[7].

Gubernator Chorasanu

Wyprawy wojskowe

Transoksania w VIII w.

W lipcu 738 roku zastąpił Asada ibn Abdallaha^[8] na stanowisku gubernatora Chorasanu^[2]. Duże znaczenie w tej nominacji, dokonanej przez kalifa Hiszama ibn Abd al-Malika, miało jednak jego pochodzenie z Mudarytów. Jeszcze w tym samym roku osiągnął pierwszy sukces militarny. Po osłabnięciu Türgeszy w wyniku zamordowania chagana Suluka, podporządkował kalifatowi Transoksanię^[9][10]. By utrwalić arabskie władanie nad tymi obszarami ustanowił gubernatorów w Szaszu i Ferganie^[9], pełniących kontrolę nad całą krainą wespół z lokalnymi władcami. W tym okresie kilkukrotnie ścierał się w niewielkich potyczkach z siłami chińskimi, zapobiegając wzrostowi wpływów chińskich nad rzeką Oksus^[10].

W roku 741 wkroczył do Azji Środkowej na czele 20 tysięcy rekrutów z Sogdiany i rozpoczął okupację tego regionu^[11]. Wcześniej – w 738 roku – dwukrotnie wyprawiał się do Transoksanii, zaś podczas trzeciego najazdu w 744 roku zabił rosnącego w siłę chagana Türgeszy Kursula^[12]. W dwa lata później planował zawarcie sojuszu z Sogdianą. Plany te zostały jednak zablokowane przez kalifa Hiszama^[12].

W 740 roku pojawiło się ryzyko złożenia Nasra z urzędu. Gubernator Iraku, nieprzychylny Nasrowi Jusuf ibn Umar as-Sakafi, miał wówczas – zgodnie z przekazem at-Tabariego – wysłać list do kalifa Hiszama, w którym krytycznie opisał działania Nasra jako gubernatora i zaproponował wcielenie Chorasanu do własnej prowincji. Hiszam miał wykazać zainteresowanie tymi słowami, lecz do dymisji Nasra nie doszło^[13]. Gdy w 743 roku kalifem został Al-Walid ibn Jazid wcześniejsze postulaty as-Sakafiego zostały zrealizowane^[14]. Nasr ibn Sajjar odmówił jednak złożenia urzędu, zaś po obaleniu rządów Al-Walida w 744 roku i przejęciu kalifatu przez Jazida III, reformy administracyjne Al-Walida zostały cofnięte i Nasr oficjalne powrócił na swoje stanowisko^[14].

Reformy

Głównym celem Nasra podczas jego rządów w Chorasanie było ugruntowanie arabskiego panowania w tym regionie i wygaszenie istniejących tam potencjalnych źródeł oporu. Aby zrealizować te zamierzenia występował jako przyjaciel miejscowej ludności i dawnych elit z czasów przed podbojem arabskim. Wprowadzono w życie wiele reform korzystnych dla ludzi nawróconych na islam (mawalich). Obniżono na przykład wysokość płaconych przez nich podatków^[15]. Nasr starał się także zachęcić przybyłych z zachodu Arabów do zawierania małżeństw z miejscową ludnością^[2], dając za przykład własne małżeństwo z córką władcy Buchary. Na krótko po objęciu namiestnictwa Nasr przeniósł także stolicę swojej prowincji z Balchu do Merwu^[a][8].

Na początku swojego namiestnictwa przeprowadził także reformę administracji. Dzięki jego działaniom rozpoczęto proces stopniowej islamizacji urzędów państwowych. Zgodnie z relacją Muhammada ibn Abdusa al-Jashijariego miało to związek z listem wysłanym do Nasra przez gubernatora Iraku as-Sakafiego, postulującym wykluczenie z administracji zwolenników zaratusztrianizmu^[b][8]. W reakcji na to wezwanie w latach 741–742^[11] przeprowadzono tłumaczenie rejestrów z języka perskiego na arabski. Głównym wykonawcą tego projektu był Ishak ibn Tulajk^[16].

Niepokoje wewnętrzne w latach 743–747

Podczas pierwszych lat sprawowania urzędu gubernatora Chorasanu przez Nasra, w prowincji panował spokój^[2]. Z czasem zaczęły się jednak pojawiać pierwsze oznaki narastających konfliktów wewnętrznych. W 743 roku, po śmierci swego ojca Zajda ibn Alego, do Chorasanu przybył Jahja ibn Zajd, prawnuk Husajna ibn Alego i potomek w linii prostej Alego ibn Abi Taliba z jego związku z Fatimą, córką Mahometa^[17]. Nasr został o tym poinformowany listownie przez gubernatora Iraku as-Sakafiego^[17]. Przed końcem roku udało mu się schwytać Jahję, lecz niedługo później nowy kalif Al-Walid rozkazał mu go uwolnić. Wkrótce Jahja wzniecił lokalne powstanie przeciw Nasrowi. Zostało ono szybko stłumione, zaś sam Jahja zabity^[18]. Jahja został uznany przez licznych w tym regionie szyitów, co doprowadziło do wzrostu napięć pomiędzy miejscową ludnością a administracją arabską^[19].

W latach 40. VIII wieku na obszarze Chorasanu działał też arabski teolog Dżahm ibn Safwan, podważający istnienie nieba i piekła oraz niektórych przymiotów Allaha. Według różnych źródeł Jahm został zabity z rozkazu Nasra w 743 roku^[20] lub zginął w trakcie powstania Harisa ibn Surajdża w 745 albo 746 roku^[21] .

W związku z narastającą rywalizacją pomiędzy Mudarytami a Jemenitami, Nasr zdecydował się w 744 roku aresztować jednego z przywódców drugiego z tych ugrupowań, Judaja ibn Alego al-Kirmaniego^[22]. Ten niebawem zdołał jednak uciec z więzienia w Merw i schronić się na południu Chorasanu w otoczeniu 3 tysięcy oddanych żołnierzy. Tymczasem w 745 roku do Chorasanu z wygnania powrócił Haris ibn Surajdż^[22]. Nasr próbował przeciągnąć go na swoją stronę tytułami. Haris pozostał jednak niezależny i niebawem przyłączył się do sił Judaja^[23]. W marcu 745 roku Nasr został przez obu dowódców wyparty z Merwu^[23]. Rok później dzięki konfliktom wśród przywódców opozycji, zabójstwie Harisa i buntowi mieszkańców Merwu, udało mu się powrócić do stolicy^[24].

Powstanie Abu Muslima i śmierć

Podczas walk z opozycją Judaja al-Kirmaniego, Nasr początkowo zignorował zagrożenie, jakie pojawiło się ze strony Abu Muslima. Przeciwko jego siłom wysłał więc jeden hufiec kawalerii, sam zaś kontynuował zmagania z Ali al-Kirmanim, synem zabitego w 746 roku Judaja, oraz Shajbanem, nowym przywódcą charydżytów^[24]. Abu Muslim stanął Nasrowi na drodze do Niszapur, po czym zaproponował mu współpracę. Nasr odrzucił jednak ofertę Abu Muslima, a następnie zaczął przedstawiać go jako poganina i wzywać muzułmanów do obrony wiary przed niewiernymi^[24]. Udało mu się w ten sposób przeciągnąć na swoją stronę Shajbana i doprowadzić do dezercji części sił Abu Muslima, lecz nie przeprowadzając zdecydowanego ataku na nieprzyjaciela, dał mu możliwość oczyszczenia się z zarzutów^[24].

W obawie przed dalszym niekorzystnym obrotem sytuacji, Nasr wysyłał liczne wezwania o pomoc do ówczesnego kalifa Marwana II^[25]. Większość z nich została jednak przechwycona przez nieprzychylnego Nasrowi gubernatora Iraku Ibn Hubajra^[26]. Na pozostałe kalif nie był zaś w stanie odpowiedzieć, gdyż zaangażował się w konflikt pomiędzy Jemenitami i Mudarytami, toczący się w sercu imperium^[27], a także w walkę przeciwko charydżytom^[14]. W związku z tym pierwsze posiłki przybyły do Chorasanu ze znacznym opóźnieniem^[26].

W nocy z 14 na 15 lutego 747 roku Nasr został wyparty przez Abu Muslima z Merwu i z niewielką eskortą wyruszył w kierunku Niszapur by przegrupować swoje siły^[28]. Gdy otrzymał informacje o zbliżaniu się sił Abu Muslima do miasta, cofnął się jeszcze dalej – do Dżurdżanu^[14]. Tam dotarły do niego pierwsze posiłki przysłane przez Marwana II. Otrzymał też wsparcie ze strony Nabata ibn Hanzala, gubernatora Kufy^[14]. Podczas walki z siłami powstańczymi pod wodzą Kahtaby ibn Szabiba doszło do kłótni pomiędzy nim a innymi przywódcami wojsk wiernych kalifatowi, co doprowadziło do ostatecznej ich klęski i śmierci ok. 10 tysięcy żołnierzy^[14].

Po klęsce z Kahtabą Nasr po raz kolejny przemieścił swoje wojska w kierunku południowo-zachodnim. Jego odwrotu nie zatrzymało zwycięstwo odniesione nad siłami Hassana, syna Kahtaby^[14]. Z końcem 748 roku dotarł najpierw do Rej^[14], a następnie wyruszył w drogę do Hamadanu^[29]. W Rej otrzymał wiadomość o wejściu głównych sił Abu Muslima do Niszapur^[14]. W drodze do Hamadanu zapadł na ciężką chorobę i zmarł^[14] w październiku 748 roku w Sawe^[30].

Uwagi

1. Balch zostało stolicą Chorasanu z inicjatywy poprzednika Nasra, Asada ibn Abdallaha. Arabski urzędnik przeniósł tam swoją siedzibę z Merwu
2. Wyznawcy zaratusztrianizmu byli od czasu arabskiego podboju Persji zaliczani do zimmich – przedstawicieli innych niż islam religii, których obecność na obszarach podbitych przez Arabów tolerowano przy jednoczesnym ograniczeniu części praw i nałożeniu na nich podatku zwanego dżizją

Przypisy

1. Murray 1935 ↓, s. 25.
2. Rasuly-Paleczek i Katsching 2005 ↓, s. 258.
3. Daryaee 2012 ↓, s. 223.
4. Hawting 2002 ↓, s. 84-85.
5. Shaban 1970 ↓, s. 106.
6. Hoyland 2015 ↓, s. 81.
7. Blankinship 1994 ↓, s. 176.
8. Akasoy, Burnett i Yoeli-Tlalim 2011 ↓, s. 59.
9. Jenkins 1999 ↓, s. 55.
10. Salamon 2005 ↓, s. 200.
11. Daryaee 2012 ↓, s. 222.
12. Al-Tabari 1989 ↓, s. 23.
13. Al-Tabari 1989 ↓, s. 59-60.
14. Huzaifa Jangebe. Abu Muslim Al - K hurasani : The Legendary Hero of Abbasid Propaganda. „IOSR Journal of Humanities And Social Science”. 1 (19), s. 5-13, styczeń 2014. IOSR. (ang.). 
15. Jenkins 1999 ↓, s. 54.
16. Akasoy, Burnett i Yoeli-Tlalim 2011 ↓, s. 60.
17. Peters 1973 ↓, s. 132.
18. Shi‘ite Muslims In The Last Decades Of The Umayyad State. Al-Islam.org. [dostęp 2017-02-18]. (ang.).
19. Shaban 1970 ↓, s. 157.
20. Philips 2005 ↓, s. 20.
21. Leaman 2014 ↓.
22. Asimov i Bosworth 1998 ↓, s. 26.
23. Asimov i Bosworth 1998 ↓, s. 27.
24. Asimov i Bosworth 1998 ↓, s. 28.
25. Sharon 1983 ↓, s. 13-14.
26. Asimov i Bosworth 1998 ↓, s. 29.
27. Salamon 2005 ↓, s. 207.
28. Asimov i Bosworth 1998 ↓, s. 30.
29. Afsaruddin 2008 ↓, s. 89.
30. Frye i Fischer 1975 ↓, s. 55.

Bibliografia

• Asma Afsaruddin: The First Muslims: History and Memory. Londyn: Oneworld Publications, 2008. ISBN 978-1-78074-448-3.
• Anna Akasoy, Charles S.F. Burnett, Roeni Yoeli-Tlalim: Islam and Tibet: Interactions Along the Musk Routes. Burlington: Ashgate Publishing, 2011. ISBN 978-0-7546-6956-2.
• Al-Tabari: The History of al-Tabari. T. 26: The Waning of the Umayyad Caliphate: Prelude to Revolution A.D. 738-745/A.H. 121-127. SUNY Press, 1989. ISBN 978-0-88706-810-2.Sprawdź autora:1.
• M. S. Asimov, C. E. Bosworth: History of Civilizations of Central Asia. T. 4. Paryż: UNESCO, 1998. ISBN 978-92-3-103467-1.
• Khalid Blankinship: The End of the Jihad State: The Reign of Hisham Ibn 'Abd al-Malik and the Collapse of the Umayyads. Nowy Jork: SUNY Press, 1994. ISBN 978-0-7914-1827-7.
• Touraj Daryaee: The Oxford Handbook of Iranian History. Oksford: Oxford University Press, 2012. ISBN 978-0-19-973215-9.
• Richard Nelson Frye, Wiliam Bayne Fischer: The Cambridge History of Iran. T. 4. Cambridge: Cambridge University Press, 1975. ISBN 978-0-521-20093-6.
• G. R. Hawting: The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661-750. Taylor & Francis, 2002. ISBN 978-0-203-13700-0.
• Robert G. Hoyland: In God's Path: The Arab Conquests and the Creation of an Islamic Empire. Oksford: Oxford University Press, 2015. ISBN 978-0-19-020965-0.
• Everett Jenkins: The Muslim Diaspora: A Comprehensive Chronology of the Spread of Islam in Asia, Africa, Europe and the Americas. T. 1: 570–1500. Jefferson: McFarland, 1999. ISBN 978-0-7864-4713-8.
• Oliver Leaman: The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy. Bloomsbery Publishing, 2014. ISBN 978-1-4725-6946-2.
• G. W. Murray: Sons of Ishmael: A Study of the Egyptian Bedouin. T. 10. Nowy Jork: Routledge, 1935. ISBN 978-0-415-81123-1.
• Francis E. Peters: Allah's Commonwealth: a history of Islam in the Near East, 600-1100 A.D.. Ann Arbor: Simon and Schuster, 1973.
• Abu Ameenah Philips: The Fundamentals of Tawheed (Islamic Monotheism). Rijad: Islamic Books, 2005. ISBN 9960-9648-0-9.
• Gabriele Rasuly-Paleczek, Julia Katsching: Central Asia on Display: Proceedings of the VIIth Conference of the European Society for Central Asian Studies. Wiedeń: LIT Verlag Munster, 2005. ISBN 978-3-8258-8309-6.
• Maciej Salamon: Wielka Historia Świata. T. 4: Kształtowanie Średniowiecza. Warszawa: Świat Książki, 2005. ISBN 83-7391-583-4.
• M. A. Shaban: The 'Abbāsid Revolution. Cambridge: Cambridge University Press, 1970. ISBN 978-0-521-29534-5.
• Moshe Sharon: Black Banners from the East: The Establishment of the ʻAbbāsid State : Incubation of a Revolt. T. 1. Jerozolima: JSAI, 1983. ISBN 978-965-223-501-5.

Encyklopedie internetowe (osoba):

• Britannica: biography/Nasr-ibn-Sayyar