Muza dalekich podróży

Muza dalekich podróży

Juliusz Słowacki
Autor	Teodor Parnicki
Tematyka	historyczno-fantastyczna
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1970
Wydawca	Pax

Muza dalekich podróży – powieść historyczno-fantastyczna Teodora Parnickiego wydana w 1970 roku.

Pomysł

O pomyśle utworu pisał Parnicki w liście do Konstantego Symonolewicza z 14 listopada 1936. Zakładał on, że wbrew prawdzie historycznej władzę wojskową i cywilną nad powstaniem obejmuje generał Prądzyński. Klęski wojsk rosyjskich skłaniają niedobitki dekabrystów do wzniecenia powstania w Rosji, w wyniku którego upada władza Mikołaja I. Konstytucyjno-liberalna Rosja uznaje niepodległość Polski i wspólnie występuje przeciw porządkowi Metternicha w Europie. Pisarz stawia zagadnienia związane z takim zawiązaniem akcji: czy chwilowe współdziałanie obydwu krajów zatrze trwające wiele wieków konflikty? Jak potoczą się losy polskich poetów romantycznych i mesjanizmu, gdy zamiast martyrologii nastąpiło odrodzenie? W powieści Mickiewicz odwiedzałby po raz drugi Rosję w związku ze śmiercią Puszkina, Słowacki żyłby na Zachodzie i nigdy nie pojechał do Ziemi Świętej, itd^[1].

Alegoria

Bohaterem Muzy dalekich podróży jest skromny garncarz Ochrolub, który wyrabia wazy ozdabiane malowanym ornamentem. Wazy te mają nazwy, które są tytułami książek Parnickiego. Opowieść o pracy Ochroluba przy wytwarzaniu waz, a zwłaszcza ich malowaniu jest szczegółowo obmyśloną alegorią własnej pracy twórczej, w której każdy szczegół ma swe symboliczne znaczenie. Parnicki wprowadza też drugą alegorię związaną z podrożą statkiem^[2].

Autobiografia

Najważniejszym tematem powieści jest autobiografia autora tym razem potraktowana szeroko, obejmująca fakty z prawie całego życia od najwcześniejszych wspomnień z Berlina do powrotu z Meksyku do Polski. Najwięcej miejsca poświęca autor pamiętnemu zdarzeniu na stacyjce Asziche, gdzie określił się jako Polak i temu co nastąpiło potem: pobytowi Teodora-Ochroluba w gimnazjum w Harbinie, powrotowi do Polski, studiom we Lwowie. Do najdramatyczniejszych fragmentów należy opis podróży koleją transsyberyjską z Harbina przez Moskwę do Lwowa. Na wspomnienie tej podróży nakłada się marzenie, o tym jak by to było, gdyby ojciec żył jeszcze i przyjechał na granicę chińsko-rosyjską spotkać się z synem. Liczne fragmenty autobiografii są poświęcone psychoanalizie. Parnicki próbuje ustalić genezę swych obsesji, powracających natrętnie obrazów^[3].

Powieść jest też kolejnym tomem apokryfu rodzinnego. Podejmuje, w ślad za Tożsamością, opowieść o dziadku Auguście Parnitzkim: jego latach młodzieńczych, nieudanych studiach w seminarium, zakończonych wydaleniem za działalność rewolucyjną, wędrówce (być może przez Lwów) na studia politechniczne w Berlinie. Fragmenty rodzinnej historii przeplatają się z wątkami powieści o Samonie, wodzu Słowian z VII wieku. Jest to najnowsza waza nad którą pracuje Ochrolub. Nie wiadomo tylko czy ją ukończy, bo brak mu rzymskiej ochry^[4].

A mogło było być tak

Bardzo ważną rolę w utworze odgrywa też inna powieść, zatytułowana Mogło było być tak właśnie, zamierzona jako utwór o Juliuszu Słowackim w alternatywnej wersji historii, w której powstanie listopadowe nie zakończyło się klęską, bo generał Prądzyński zdołał zmusić cara do ugody, w wyniku której powstało niepodległe królestwo. Jego ambasadorem w Petersburgu jest Zygmunt Krasiński, który pisze świetne powieści historyczne. Adam Mickiewicz porzucił literaturę i został ministrem oświaty i wyznań, ale faktycznie sprawuje funkcję premiera, mając do pomocy świetną tajną policję. Tylko Słowacki pozostał na emigracji w Meksyku. Powróci jednak do kraju i napisze Króla-Ducha. Wątek Słowackiego jest jeszcze jedną wersji biografii Parnickiego. Dzieje popowstaniowego królestwa, do którego przyjeżdża Słowacki pełne są satyrycznych aluzji do współczesnej Polski, podobnie jak to było w wizji z Wylęgarni dziwów^[5].

Nieustanne przenikanie się tego co fantastyczne z tym co zaistniało dokonuje się nie tylko na poziomie aluzji politycznych i obyczajowych. Pisarz bawi się także prawdopodobieństwem losów swych bohaterów. Obdarzeni przez autora innym życiem, zastanawiają się nad tym, co by było, gdyby ich życie potoczyło się inaczej. I odrzucają wariant, który się zdarzył. Dzieje królestwa polskiego zamykają się po kilku latach utratą niepodległości. Historia wraca do swego głównego nurtu^[6].

Przypisy

1. Parnicki 2020 ↓, s. 301-302.
2. Czermińska 1974 ↓, s. 171.
3. Czermińska 1974 ↓, s. 172.
4. Czermińska 1974 ↓, s. 173.
5. Czermińska 1974 ↓, s. 173-174.
6. Czermińska 1974 ↓, s. 174.

Bibliografia

• Teodor Parnicki: Muza dalekich podróży. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1970.
• Teodor Parnicki: Historia w literaturę przekuwana. Warszawa: Czytelnik, 1980. ISBN 83-07-00036-X.
• Małgorzata Czermińska: Teodor Parnicki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
• Teodor Parnicki: Ja, Eurypides. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytet Śląski, 2020.