Mieczysława Ćwiklińska

Mieczysława Ćwiklińska

Mieczysława Ćwiklińska (1937)
Imię i nazwisko	Mieczysława Trapszo
Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1879 Lublin
Data i miejsce śmierci	28 lipca 1972 Warszawa
Zawód	aktorka filmowa, teatralna, śpiewaczka
Współmałżonek	1. Zygmunt Bartkiewicz (1897–1899) 2. Henryk Mader (1919–1928) 3. Marian Steinsberg (1933–1939)
Lata aktywności	1900–1972
Odznaczenia

Mieczysława Ćwiklińska około 1900

Scena z filmu Granica: Rodzina Ziembiewiczów – Joanna (Mieczysława Ćwiklińska), Zenon (Jerzy Pichelski) i Walerian (Aleksander Zelwerowicz)

Ludwik Sempoliński, Mieczysława Ćwiklińska i Wanda Jakubińska – scena z filmu Nad Niemnem^[1]

Grób Mieczysławy Ćwiklińskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Mieczysława Ćwiklińska, właśc. Mieczysława Trapszo^[a] (ur. 1 stycznia 1879^[b] w Lublinie, zm. 28 lipca 1972 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, śpiewaczka (sopran)^[2], członkini konspiracyjnej organizacji Muszkieterzy^[3]. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek teatralnych i filmowych w historii^[4].

Życiorys

Pochodziła z polskiego rodu teatralnego Trapszów. Była córką Marcelego Trapszy i Aleksandry z Ficzkowskich, wnuczką Anastazego Trapszo. Wykształcenie wokalne zdobyła w Paryżu u Jana Reszkego.

Na scenie teatralnej zadebiutowała 2 grudnia 1900 w roli Helenki w Grubych rybach Michała Bałuckiego w Teatrze Ludowym w Warszawie. Od tego czasu była członkiem zespołu operetki Warszawskich Teatrów Rządowych. 5 stycznia 1901 wystąpiła po raz pierwszy w Teatrze Nowości jako Kasia (Gwałtu, co się dzieje!). W tym czasie zaczęła używać nazwiska Ćwiklińska, było to panieńskie nazwisko jej babki, Anny^[5]. W latach 1907–1908 przebywała w Paryżu, gdzie kształciła głos u prof. Giulianiego. Od 1909 roku nagrywała dla Syreny Rekord. W czasie I wojny światowej występowała za granicą (Francja, Rosja). Do kraju powróciła w 1918. Od 1922 należała do zespołu Teatru Polskiego, później do Teatru Narodowego. W tym okresie była primadonną operetkową i ulubienicą Warszawy. W sezonie 1926/1927 wraz z Antonim Fertnerem utworzyła teatr komedii i farsy „Teatr Ćwiklińskiej i Fertnera” w Warszawie przy Nowym Świecie 63.

W filmie zadebiutowała w wieku 54 lat rolą Idalii w filmie Jego ekscelencja subiekt (1933). Wystąpiła w wielu polskich filmach, była uznawana za jedną z najwybitniejszych aktorek komediowych.

3 kwietnia 1936 w Teatrze Narodowym odbyła się uroczystość z okazji jubileuszu 30-lecia pracy artystycznej Mieczysławy Ćwiklińskiej^[6]. Znana była głównie jako aktorka komediowa i charakterystyczna. Często grała role kobiet starszych, o zabarwieniu charakterystycznym. Tworzyła postaci zabawne, a nawet karykaturalne. W początkach drogi artystycznej Ćwiklińska występowała też w rolach operetkowych i operowych w Warszawie, Berlinie i Dreźnie^[7].

W czasie okupacji niemieckiej pracowała w Warszawie jako kelnerka w kawiarniach „Café Bodo” i „U Aktorek”^[8]. Podczas powstania warszawskiego przebywała w Podkowie Leśnej, po jego upadku pojechała do Zakopanego.

Po II wojnie światowej zamieszkała w Krakowie, gdzie też występowała, a od 1950 roku aż do śmierci grała w Warszawie w Teatrze Polskim i Nowym.

Rolę Babki w spektaklu Drzewa umierają stojąc zagrała po raz pierwszy 1 listopada 1958 w Teatrze Rozmaitości. Aktorka grała ją do kwietnia 1971 roku, występując w niej około 1500 razy. Jej jubileusz siedemdziesięciolecia pracy aktorskiej miał miejsce 2 grudnia 1970 w Lublinie w Teatrze im. Osterwy. W 1971 roku odbyła tournée po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie na zaproszenie amerykańskiej Polonii.

Była trzykrotnie zamężna. 7 lipca 1897, zaraz po ukończeniu pensji, wyszła za mąż za Zygmunta Bartkiewicza i przeniosła się do Łodzi. Po rozstaniu w 1899 powróciła do Warszawy i prowadziła dom mód. Powtórnie wyszła za mąż 15 czerwca 1919 w Warszawie za handlowca Henryka Madera, z którym rozwiodła się w 1928. Po raz trzeci wyszła za mąż w 1933 roku, za Mariana Steinsberga (Szteinsberga) – wydawcę i księgarza, z którym rozstała się w 1939.

Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych-1- 96)^[9].

Filmografia

1933 Jego ekscelencja subiekt 1934 Czy Lucyna to dziewczyna? 1935 Antek policmajster Panienka z poste restante Wacuś 1936 Amerykańska awantura Dodek na froncie Jadzia Pan Twardowski Straszny dwór Trędowata 1937 Dorożkarz nr 13 Dyplomatyczna żona (wersja polska) Dyplomatyczna żona (wersja niemiecka) Dziewczęta z Nowolipek Ordynat Michorowski Pan redaktor szaleje Pani minister tańczy Znachor

1938 Druga młodość Gehenna Granica Profesor Wilczur Robert i Bertrand Strachy Sygnały Wrzos 1939 Biały Murzyn Doktór Murek Kłamstwo Krystyny U kresu drogi Nad Niemnem 1940 Złota Maska Żołnierz królowej Madagaskaru 1941 Ja tu rządzę Przez łzy do szczęścia Żona i nie żona 1942 Testament profesora Wilczura 1948 Ulica Graniczna 1956 Nikodem Dyzma (nie wymieniona w czołówce)

Spektakle teatralne

• 1901: Gwałtu, co się dzieje, Teatr Nowości
• 1909: Krysia leśniczanka, Teatr Nowości
• 1909: Wesoła wdówka, Teatr Nowości
• 1909: Mimi, Teatr Nowości
• 1909: Szalona dziewczyna, Teatr Nowości
• 1909: Zemsta nietoperza, Teatr Nowości
• 1909: Gejsza, Teatr Nowości
• 1909: Król, Teatr Letni
• 1910: Hrabia Luxemburg, Teatr Nowości
• 1919: Targ na dziewczęta, Teatr Nowości
• 1919: Róża Stambułu, Teatr Nowości
• 1920: Królowa kinematografu, Teatr Nowości
• 1920: Skowronek, Teatr Nowości
• 1920: Czar munduru, Teatr Nowości
• 1921: Dziewczę z Holandii, Teatr Nowy
• 1922: Japonka, Teatr Nowy

Dyskografia

• 1910: Mieczysława Ćwiklińska, Józef Redo, Władysław Szczawiński, artyści teatru „Nowości”, śpiew z towarzyszeniem Orkiestry opery Warszawskiej Syrena Rekord (SGR 9556–9585) (utwory z operetki Hrabia Luxemburg)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1960)^[10]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)^[11]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (25 kwietnia 1950)^[12]
• Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[13][14]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1 listopada 1936)^[15]
• Złoty Krzyż Zasługi (trzykrotnie: 9 listopada 1931^[16], 15 czerwca 1946^[17], 13 listopada 1953^[18])
• Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[19]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[20]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1967)

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Państwowa I stopnia „za całość działalności aktorskiej” (1955)^[21]
• Warszawianka Roku (1967)^[22]

Upamiętnienie

• W 1959 Jerzy Macierakowski i Wojciech Natanson napisali książkę Mieczysława Ćwiklińska. W 1976 roku ukazała się książka Alicji Okońskiej i Andrzeja Grzybowskiego Rozmowy z panią Miecią, która powstała na podstawie wspomnień Ćwiklińskiej oraz przeprowadzonych z nią rozmów. W 1988 Maria Bojarska napisała biografię aktorki Mieczysława Ćwiklińska.
• W 2013 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Mieczysławę Ćwiklińską znaczek pocztowy o nominale 3,80 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”^[23].
• W Polanicy-Zdroju znajduje się teatr nazwany jej imieniem − Teatr Zdrojowy im. M. Ćwiklińskiej.
• Jest patronką ulic w Białej Podlaskiej, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lesznie, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie i Warszawie.
• Jej nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej artystów zasłużonych dla kultury polskiej, umieszczonej w 2020 roku na budynku przy ul. Odolańskiej 20 w Warszawie, w którym mieszkała^[24].

Uwagi

1. Posługiwała się również pseudonimami Gryf i Lińska.
2. Podawana jest także data 1 stycznia 1880.

Przypisy

1. Jan Marcin Szancer Jak powstaje film "nad Niemnem", "AS. Ilustrowany magazyn" z 14.05.1939, nr 20, s. 5.
2. Mieczysława Ćwiklińska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2019-01-02] .
3. Jolanta Drużyńska: Patrioci czy zdrajcy? Kim byli polscy Muszkieterowie. Poznaj historię jednej z najlepszych organizacji wywiadowczych w Europie. radiokrakow.pl, 2015-05-07.
4. Mieczysława Ćwiklińska, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
5. Mieczysława Ćwiklińska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2018-10-01] .
6. Jubileusz Ćwiklińskiej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 80 z 5 kwietnia 1936. 
7. Mieczysława Ćwiklińska, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
8. Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 81. ISBN 83-902520-0-7.
9. Cmentarz Stare Powązki: MIECZYSŁAWA ĆWIKLIŃSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-09] .
10. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 47.
11. Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
12. M.P. z 1950 r. nr 53, poz. 591 „w związku z jubileuszem 50-lecia pracy artystycznej za wybitne zasługi położone dla sceny polskiej”.
13. M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
14. Odznaczeni „Sztandarem Pracy” - Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [online], repozytorium.fn.org.pl [dostęp 2021-01-19]  (pol.).
15. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu pracy scenicznej”.
16. M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 346 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
17. M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
18. M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
19. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
20. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
21. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29]. 
22. Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, ISBN 83-01-08836-2, s. 929.
23. 2013.10.31. Ludzie kina i teatru (2). kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
24. Niezwykli mieszkańcy mokotowskiego domu. [w:] Urząd Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy [on-line]. 3 grudnia 2020. [dostęp 2023-01-30].

Bibliografia

• Ludwik Sempoliński: Wielcy artyści małych scen. Warszawa: Czytelnik, 1977. Brak numerów stron w książce
• Syrena Record: pierwsza polska wytwórnia fonograficzna = Poland’s first recording company: 1904–1939. ISBN 83-917189-0-5. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Mieczysława Ćwiklińska w bazie Filmweb
• Mieczysława Ćwiklińska w bazie filmpolski.pl
• Mieczysława Ćwiklińska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-11] .
• Mieczysława Ćwiklińska na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Mieczysława Ćwiklińska w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Mieczysława Ćwiklińska w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
• Materiały związane z Mieczysławą Ćwiklińską w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 000000011065134X
• VIAF: 59883158
• LCCN: n82250677
• GND: 118927973
• BnF: 170140129
• PLWABN: 9810598295405606, 9810602066405606
• NUKAT: n98040271
• J9U: 987007274294405171
• LIH: LNB:Bw6f;=B1

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3890152
• ETP: 11876
• Britannica: biography/Mieczyslawa-Cwiklinska
• VLE: mieczyslawa-cwiklinska

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 211415