Zwarty zasięg występowania obejmuje całą niemal Europę (bez Szkocji, Islandii i Półwyspu Skandynawskiego). Na południowym wschodzie sięga po Kaukaz i Azję Mniejszą. Występuje również na oderwanych od głównego zasięgu stanowiskach w górach na pobrzeżu Algierii, Sycylii, Krety i Cypru. W Polsce opisano jego występowanie na ponad 100 stanowiskach, jednakże większość z nich jest już historyczna. W latach 2000–2006 potwierdzono jego występowanie tylko na kilkunastu stanowiskach i wszystkie znajdują się w Karpatach. Są to stanowiska: w rejonie Cisownicy i w Lesznej Górnej, dwa stanowiska na pograniczu Beskidu Makowskiego i Pasma Policy koło Juszczyna, w Beskidzie Wyspowym koło Tęgoborza, 8 stanowisk na zachodnim końcu Beskidu Niskiego w miejscowościach Binczarowa, Bogusza, Kamionka Wielka i Nawojowa. W latach 2007–2008 znaleziono nowe stanowisko koło Piwnicznej w Beskidzie Sądeckim[5].
Liście różyczkowe o długości 1,8–3,5 cm, szerokości 1–1,6 cm, jajowate. Są ciemnozielone i pochwiasto obejmują łodygę. Liści łodygowych jest 3–5 i wyrastają blisko siebie[7].
Zebrane w wierzchołkowy 10–30 kwiatowy kwiatostan o długości 3-1- cm. Jest on filcowato owłosiony białymi włoskami, a kwiaty wyrastają spiralnie[7]. Są białawe i wydzielają delikatny zapach. Przylegające do zalążni przysadki są biało obrzeżone i dłuższe od zalążni. Boczne listki w zewnętrznym okółku kwiatów są zewnątrz owłosione i rozpostarte na boki. Boczne listki okółka wewnętrznego oraz środkowy okółka zewnętrznego tworzą rurkę. Warżka ma długość 5–6 mm i szerokość 3,5–4 mm. Jest odwrotnie jajowata o brzegach faliście karbowanych i poprzecznie podzielona. Jest z zewnątrz biaława, od wewnątrz żółtawozielona i na końcu ma miodniki[7].
Bylina, geofit. W Polsce kwitnie od lipca do sierpnia, czasami do pierwszych dni października[5]. Jej przedsłupne kwiaty zapylane są głównie przez trzmiele i gatunki z rodzaju Lasioglossum. Roślina zwabia je zapachem kwiatów oraz nektarem. Współczynnik zawiązywania nasion jest wysoki. Liczba chromosomów 2n = 30[7].
Rośnie głównie na łąkach, szczególnie wilgotnych. Preferuje stanowiska słoneczne i otwarte, gleby świeże, gliniaste, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym[8]. W Polsce jej stanowiska obecnie znajdują się na wysokości 380 – 560 m n.p.m.[5], w Europie dochodzi do 1640 m[7].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Jest rośliną niezwykle rzadką. W Polsce rośnie na zaledwie kilkunastu stanowiskach. Również na poszczególnych stanowiskach występuje w niewielkiej ilości osobników i na niewielkim terenie. W ostatnich dziesięcioleciach obserwowany jest duży spadek liczby stanowisk. Przyczyną jest zaniechanie tradycyjnych metod gospodarowania łąkami, co powoduje zmiany ich składu gatunkowego i wzrost liczby roślin zagłuszających kręczynkę jesienną, szczególnie zaś wysokich traw rozłogowych (przy eutrofizacji łąk). Wszystkie znane obecnie stanowiska tego gatunku znajdują się poza obszarami chronionymi. W związku z tym dla ochrony tego gatunku wskazane byłoby objęcie jego stanowisk ochroną, np. w postaci użytków ekologicznych oraz ochroną czynną na stanowisk, gdzie jest zagłuszany przez inne rośliny[5].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdZbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6. Brak numerów stron w książce
↑ abWładysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefHelmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9. Brak numerów stron w książce
↑Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
↑Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5. Brak numerów stron w książce
↑Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9. Brak numerów stron w książce
↑Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8. Brak numerów stron w książce
.jpg)
