Nawojowa

Nawojowa

wieś
Pałac Stadnickich
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Nawojowa
Liczba ludności (2022)	3905[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-335[3]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0455462
Położenie na mapie gminy Nawojowa Nawojowa
Położenie na mapie Polski Nawojowa
Położenie na mapie województwa małopolskiego Nawojowa
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Nawojowa
49°33′38″N 20°44′40″E[1]

Pałac w Nawojowej. Widok od strony północnej

Nawojowa – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Nawojowa^[4][5]. Siedziba gminy Nawojowa na granicy Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nawojowa. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Integralne części wsi Nawojowa^[4]^[5]

przysiółek	Podkamienne
części wsi	Barnakówka, Baumówka, Bonifacówka, Bukowiec, Cegielnia, Cempówka, Choroskówka, Dudkówka, Hamernia, Łęg, Majechówka, Na Pagórku, Piętkówka, Piórówka, Poczekaj, Pod Ciecierzem, Podlipie, Sikornik, Stary Tracz, Wójcikówka, Wygoda, Zamek, Ziajówka

Nazwa

Nazwę wsi w zlatynizowanej staropolskiej formie Nawoyowa wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[6]. Jako właściciela Długosz wymienia Tomasza Nawojowskiego.

Historia

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

Nawojowa została założona przez kasztelana krakowskiego Nawoja z Tęczyna. W latach późniejszych przeszła w ręce książąt Ostrogskich, była częścią Ordynacji Ostrogskiej. W 1600 roku otrzymali ją na mocy ugody książęta Lubomirscy. Należało wówczas do tego majątku 25 osad położonych w górach: Szlachtowa, Czarnowoda, Jaworki, Białowoda (dziś gm. Szczawnica), Kunina, Bącza, Łazy, Popardowa, Margoń, Rybień, Homrzyska, Złotne, Czaczów, Barnowiec, Roztoka, Składziste, Maciejowa, Łabowa, Lachowiec, Kotów, Młyn, Nowa Wieś, Łosie, Krzyżówka, i Frycowa. W 1753 roku nastąpił podział ordynacji na mocy ugody zawartej w Kolbuszowej. Klucz nawojowski otrzymał ks. Lubomirski, starosta olsztyński. Wkrótce potem majątek w spadku przeszedł na rodzinę Stadnickich. Historyk Sądecczyzny Szczęsny Morawski wspomina o legendzie, według której podziemia liczące ponad 9 km długości łączyły Nawojową z zamkiem w Rytrze. Ponoć zaczynały się na wzgórzu za kościołem, na którym miał znajdować się zamek rycerza Nawoja. Mieszkańcy Nawojowej wsławili się w czasie wojen szwedzkich w 1656 roku napadem pod wodzą Kochowskiego na załogę szwedzką w Nowym Sączu. Szwedzi po jednodniowej walce musieli ustąpić z miasta.

Pod koniec XIX wieku Nawojowa liczyła 742 mieszkańców, a wśród nich 185 osób uważano za bogatych, bowiem gospodarzyli na połowie roli, łąk i lasów. Nawojowa miała wówczas jednoklasową szkołę ludową i gminną kasę pożyczkową. Do parafii rzymskokatolickiej należało 15 miejscowości: Łęg, Kamionka Mała, Popardowa Niżna i Wyżna, Margoń, Kunina, Bącza, Frycowa, Rybień, Czaczów, Barnowiec, Homrzyska, Złotne, Maciejowa, Łabowa i Nowa Wieś. Parafię zamieszkiwało 3541 rzymskich katolików, 3440 grekokatolików, 1115 ewangelików i 101 Żydów.

Ostatnie dwadzieścia pięć lat XIX wieku to okres rozwoju ekonomicznego Nawojowej, głównie za sprawą Edwarda Stadnickiego, właściciela majątku. Założona przez niego huta produkowała na rynek lokalny. Jej wyroby były cenione. W 1877 roku otrzymały medal na Krajowej Wystawie Rolniczej i Przemysłowej we Lwowie. Wnuk Edwarda Adam Stadnicki, który objął majątek po ukończeniu studiów leśnych w Monachium w 1904 r., prowadził bardzo efektywną i racjonalną gospodarkę leśną. W 1907 r. założył w Nawojowej tartak parowy i stolarnię, zatrudniając ponad 60 pracowników. Produkty tego zakładu eksportowano do Francji i Anglii.

Dzięki osiągnięciom gospodarczym i pozycji towarzyskiej Stadnickich Nawojowa była miejscem wielu wydarzeń, np. w 1878 r. w lipcu Nawojową odwiedzili uczestnicy 12 walnego Zjazdu Towarzystwa Pedagogicznego odbywającego się w Nowym Sączu. W 1928 do Nawojowej przyjechali uczestnicy 5 Międzynarodowego Zjazdu Botaników, by obejrzeć rezerwat leśny założony w Łabowcu przez Adama Stadnickiego. Najbardziej jednak znanym i opisanym w kronikach towarzyskich wydarzeniem w Nawojowej była w styczniu 1937 r. wizyta księżniczki Juliany, późniejszej królowej Holandii (1948–1980), z małżonkiem księciem Bernardem zur Lippe Biesterfeldem. Z tej okazji Adam Stadnicki dla pary młodożeńców, ich przyjaciół i zaproszonych gości zorganizował polowanie w lasach ryterskich. W latach okupacji mieszkańcami w pałacu nawojowskim byli Juliusz Osterwa z żoną Matyldą z Sapiehów i córką Marią. Po wojnie Nawojowa zawsze była ośrodkiem administracyjnym szczebla podstawowego.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – w 1993 jako Gospodarstwo Rolne Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa Nawojowa^[7].

W 2016 roku powstała Ochotnicza straż pożarna^[8], która w grudniu 2018 roku otrzymała samochód pożarniczy Volvo FL 280 GBA 3/16^[9].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[10].

• Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny;
• zespół pałacowy: pałac, park;
• kapliczka murowana na zach. skraju parku pałacowego;
• kapliczka murowana w południowo-wschodnim narożniku parku pałacowego.

Ludzie związani z Nawojową

Zobacz też

• Nawojowa Góra
• Nawojowa - obszar Natura 2000

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 86164
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 808 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
5. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
6. Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, str. 300.
7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 30 marca 1993 r. w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz zasad i trybu ich udzielania w 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. nr 31, poz. 142)
8. OSP Nawojowa – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2018-08-12]  (pol.).
9. Pierwszy wóz na drugie urodziny OSP Nawojowa [online], Sluzby-Ratownicze.pl - Ogólnopolski portal informacyjno-edukacyjny, 4 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-15]  (pol.).
10. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15] .

Linki zewnętrzne

• Nawojowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 938 .
• Gmina Nawojowa. nawojowa.sacz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-08)].
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. W. Witosa w Nawojowej