Krasnogruda

Krasnogruda

wieś
Dwór w Krasnogrudzie
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sejneński
Gmina	Sejny
Liczba ludności (2011)	70[2][3]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	16-500[4]
Tablice rejestracyjne	BSE
SIMC	0768149[5]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sejny Krasnogruda
Położenie na mapie Polski Krasnogruda
Położenie na mapie województwa podlaskiego Krasnogruda
Położenie na mapie powiatu sejneńskiego Krasnogruda
54°09′07″N 23°25′36″E[1]

Krasnogruda (lit. Krasnagrūda) – wieś nad jeziorem Hołny w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sejneńskim, w gminie Sejny^[5][6]. Leży nad jeziorem Gaładuś, tuż przy granicy z Litwą.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o dworze i majątku Krasnogruda (pierwotna nazwa Krasnyhrud) pochodzi z 1676 roku. Wczesne dzieje majątku nie są dokładnie znane, więcej wiadomo od 1785 roku, kiedy dobra Krasnogruda (składające się z folwarku Krasnogruda oraz wsi Żegary, Gawieniańce i Bierżynie) zostały zakupione przez Eysymontów. Ich pierwszym z rodu właścicielem był Maciej Tadeusz Eysymont, m.in. fundator kościoła w Żegarach.

Majątek ziemski pod koniec XIX w. posiadał 4 domy i 38 mieszkańców. Dobra Krasnogruda składały się z folwarków Krasnogruda i Wereszczeńszczyzna. Obejmował 1815 mórg^[7].

W 1929 r. majątek ziemski obejmował 414 mórg. Właścicielem był Bronisław Kunat (wg innych źródeł pisał się Kunatte)^[8].

Dzieje dworu i własności ziemskiej w okresie od końca XVIII wieku do drugiej wojny światowej ściśle związane są z rodzinami ziemiańskimi Eysymontów i Kunatów. Pierwszym właścicielem Krasnogrudy z rodziny Kunatów, z której wywodziła się matka Czesława Miłosza, Weronika, był Teofil, po nim syn Bronisław Kunat. W okresie międzywojennym ostatnie spadkobierczynie Krasnogrudy, siostry Gabriela Lipska z d. Kunat (1888–1962) i Janina Niementowska z d. Kunat (1898–1977) prowadziły we dworze pensjonat letniskowy. W okresie drugiej wojny światowej majątek przeszedł pod zarząd niemiecki. Po wojnie, w rezultacie dekretu PKWN z 6 września 1944 roku o reformie rolnej, dwór i dobra ziemskie (wówczas o powierzchni 344,5 ha) przestały pełnić rolę własności prywatnej, a właściciele zostali zmuszeni do jego opuszczenia. Nierozparcelowaną część, tj. 154,5 ha, przejęło państwo. Użytkownikiem Krasnogrudy po wojnie był najpierw Aleksander Czyrowski, a następnie Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych Nadleśnictwo Pomorze. We dworze mieszkały rodziny pracowników nadleśnictwa.

Wolą Czesława i Andrzeja Miłoszów oraz Janiny i Andrzeja Jurewiczów – ostatnich spadkobierców Krasnogrudy – dwór krasnogrudzki wraz z parkiem w 2002 roku w wieloletnią dzierżawę przejęła Fundacja „Pogranicze”, który po rewitalizacji jest siedzibą Międzynarodowego Centrum Dialogu^[9].

Dwór

We wsi znajduje się dworek z końca XVII wieku – dawna siedziba Macieja Eysymonta. We dworze często przebywał Czesław Miłosz, którego matka Weronika z domu Kunat była siostrą cioteczną ostatnich spadkobierczyń dóbr krasnogródzkich – Gabrieli Lipskiej z d. Kunat i Janiny Niementowskiej z d. Kunat.

Parterowy budynek, podpiwniczony, datowany na koniec XVII:

...dom mieszkalny (…) z drzewa zbudowany, gontami kryty, długości arszynów 33, a szerokości arszynów 18; przed frontem znajduje się ganek na czterech słupach wsparty, wchodząc do domu korytarzem głównym, rozdzielającym dom na dwie połowy, po lewej stronie znajduje się przedpokój, z tego wchodzi się do salonu mającego drzwi półszklane, na ogród wychodzące, z salonu wychodzi się do pokoju sypialnego, obszernego, a stamtąd do dwóch małych pokoików. Prawa strona składa się z obszernego pokoju jadalnego i dwóch pokoi; nadto z korytarza prowadzą drzwi oddzielone do spiżarni i do garderoby. Z tyłu domu, od strony ogrodu, korytarz zakończony jest sienkami na czterech słupach murowanych zbudowanemi...^[10]

W pierwszej połowie XIX wieku dwór został przebudowany, a w skład założeń ponadto wchodziły: dom mieszkalny i kancelaria gminy Krasnogruda, dom dla czeladzi, stajnie, wozownie, trzy obory, dwie stodoły oraz browar. Dwór otaczał park, którego resztki przetrwały do dzisiaj.

Zasadnicza bryła dworu została zachowana, ale remonty przeprowadzane w latach 1967–1986 spowodowały liczne zmiany. Po rewitalizacji w 2011 roku, w setną rocznicę urodzin Czesława Miłosza, otwarto w krasnogrudzkim dworze Międzynarodowe Centrum Dialogu^[11]. W uroczystości wziął udział syn poety Anthony Milosz. W okresie wakacyjnym organizowane są przez Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach liczne spektakle^[12]. Na amarantowym frontonie dawnego dworu Eysymontów, Kunatów, Lipskich widnieje przywołanie autorstwa Oskara Władysława Miłosza „Bieda temu, kto wyrusza i nie powraca”^[13].

Zespół dworski (dwór wraz z parkiem) wpisany jest do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[14].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61419
2. Wieś Krasnogruda w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-11-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r. [online] 
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 614 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Krasnogruda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 635 .
8. The 1929 Polish Business Directory Project [online], data.jewishgen.org [dostęp 2017-03-31] .
9. Zbigniew Fałtynowicz: Historia Dworu. Ośrodek „Pogranicze”. [dostęp 2014-08-13]. (pol.).
10. Archiwum Państwowe w Suwałkach, Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Berżnikach, Zbiory dowodów hipotecznych do księgi wieczystej majątku Krasnogruda.
11. Otwarto Międzynarodowe Centrum Dialogu w Krasnogrudzie. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2011-07-01. [dostęp 2018-01-03].
12. Dwór. Fundacja Pogranicze. [dostęp 2014-08-13]. (pol.).
13. Helena i LeonardH.L. Drożdżewiczowie Helena i LeonardH.L., Powroty do Krasnogrudy, „Znad Wilii”, nr 3(91), 2022, s. 92 .
14. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-04-04] .

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 297599015
• LCCN: n2013017638