PROFILBARU.COM

Kosaciec syberyjski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	kosaciec
Gatunek	kosaciec syberyjski
	Nazwa systematyczna
	Iris sibirica L.; Sp. Pl. 39 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kosaciec syberyjski^[4] (Iris sibirica L.) – gatunek roślin cebulowych i kłączowych należący do rodziny kosaćcowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar występowania obejmuje południową, środkową i zachodnią Europę, Turcję, Kaukaz i Syberię. Jest uprawiany w Ameryce Północnej^[5]. W Polsce występuje w rozproszeniu na większości obszaru, ale najliczniej na Dolnym Śląsku, Wyżynie Lubelskiej, i na Roztoczu. W Karpatach występuje w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, Beskidzie Wyspowym, Dołach Jasielsko-Sanockich i na Pogórzu Wiśnickim. Nie występuje w województwie łódzkim, południowej i północnej części województwa mazowieckiego i na Pomorzu Zachodnim^[6].

Morfologia

Łodyga: Pusta, wzniesiona, do 120 cm wysokości. Wyrasta z grubego kłącza. Jest pusta, dołem występują na niej resztki zeszłorocznych liści^[6].
Liście: Równowąskomieczowate o szerokości 2-6 mm, nie wyższe niż łodyga^[6].
Kwiaty: Przeważnie występują po dwa, niekiedy po 3-4 na jednym pędzie. Działki okwiatu o szerszej nasadzie. Biało-niebieskie, żyłkowane zwężają się nagle bez strefy przejściowej w żyłkowany paznokieć^[7]. Lokalnie występują też rośliny o kwiatach białych^[8]^[9]. Słupek dolny. Jego znamię jest krótsze i węższe od wewnętrznych działek okwiatu^[7].
Owoc: Elipsoidalna, trójgraniasta, słabo kanciasta i poprzecznie pomarszczona torebka o długości 3-4 mm^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Kwitnie w maju i czerwcu, zapylany jest przez trzmiele. Występuje na torfowiskach niskich m.in. na wilgotnych łąkach trzęślicowych^[7], niekiedy na ich obrzeżach^[10] np. w ziołoroślach czy nawet w mokrej psiarze^[7]. Niewielkie kępy z osobnikami kosaćca można spotkać też w rowach melioracyjnych oraz w pobliżu zbiorowisk roślinnych: rokicin z wierzbą rokitą oraz łozowisk z wierzbą szarą^[8]^[9]na łąkach. Podłożem są żyzne gleby bagienne zawierające wapń, wyłącznie w nieuprawianych siedliskach. W górzystych terenach tylko w dolinach. Gatunek charakterystyczny związku Molinion caeruleae^[11]. Liczba chromosomów 2n = 28^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)^[12]^[13] pośród gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU).

Zagrożony jest przez zrywanie kwiatów oraz wykopywanie i przesadzanie do ogródków przydomowych. Głównym zagrożeniem jest jednak zmiana warunków siedliskowych^[7]. Np. stanowisku w miejscowości Mordarka w Beskidzie Wyspowym zagraża obniżenie poziomu wód gruntowych, w Bochni postępująca zabudowa miasta^[6].

Zastosowanie

Jest często uprawiany jako roślina ozdobna, w tym celu jednak uprawia się nie typową, dziko rosnącą formę, lecz bardziej ozdobne odmiany uprawne (kultywary). Nadaje się do wilgotnych ogrodów skalnych oraz na rabaty i na obrzeża oczek wodnych. Preferuje pełne nasłonecznienie i żyzną glebę. W czasie upałów wymaga podlewania. Rozmnaża się przez podział późnym latem, po przekwitnięciu^[14].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający kosaćca syberyjskiego o nominale 5 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-19].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-05-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Andrzej Staśkowiak: Walory przyrodnicze i warunki ochrony uroczyska "Pięty" w: Tereny Podmokłe – walory przyrodnicze i kulturowe powiatu skarżyskiego. Skarżysko Kamienna: PFOŚiGW, 2005, s. 18-42. ISBN 83-918928-2-4.
↑ ^a ^b Andrzej Staśkowiak: "Walory przyrodnicze i warunki ochrony uroczyska "Pięty"". 2006. [dostęp 2010-02-17]. (pol.).
↑ Marcin Kutera: Ochrona czynna na torfowisku "Bagno Całowanie". Otwock: ZPKMChiB, 2007.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Marek Jedziniak: Rośliny chronione. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).