Kopalnia Węgla Kamiennego Centrum (do 1945 roku niem. Karsten-Zentrum[2], Dymitrow, Zakład Górniczy Bytom) – kopalnia węgla kamiennego, działająca od 1 grudnia 1881 roku do 9 maja 2015 roku, od 9 maja 2015 roku w likwidacji[3]. Kopalnia znajduje się w Bytomiu.
Warunki geologiczne oraz udostępnienie złoża
Warunki geologiczne w kopalni zawsze były bardzo trudne, występowały w niej m.in. zagrożenie metanowe, pożarowe i tąpania. Dlatego w 1935 roku z powodu nasilenia się tąpań i pożarów w kopalni dokonano zmian w eksploatacji pokładów węgla: nastąpiło przejście z systemu filarowego na system ścianowy z zawałem stropu, a do ścian zastosowano obudowę stalową. Złoża węgla kamiennego w kopalni udostępniono pięcioma szybami: Rejtan, Skarga, Staszic, Budryk i Witczak.
Historia
Kopalnia Karsten-Zentrum w 1930 roku
Kopalnia wywodziła się z wcześniejszej kopalni galmanuTeresa. Pod koniec lat. 50. XIX wieku, po zakończeniu wydobycia galmanu zaczęto wydobywać węgiel kamienny w kopalniach Karsten i Centrum[4].
Kopalnia była eksploatowana już od końca 1879 roku. Powstała 1 grudnia 1881 roku z połączenia kilku kopalń i pól górniczych pod nazwą Vereinigte Karsten-Centrum[1].
W latach 1909–1911 zbudowano instalację do poboru wody kopalnianej dołowej dla mieszkańców Bytomia. Wodę pobierano z rząpia szybu wentylacyjnego (dawniej niem. Bahnschacht), który znajdował się w pobliżu dworca kolejowego w Karbiu. Szyb należał wcześniej do kopalni galmanu Maria, miał wówczas głębokość 76,5 m. Kopalnia Karsten Centrum pogłębiła go i wykorzystywała jako szyb wentylacyjny[5].
Kopalnia dostarczała pompowaną z głębokości około 700 metrów wysoko zmineralizowaną solankę do pobliskiego zakładu kąpielowego[6] od 1934 roku przypuszczalnie do lat 60. XX wieku[7].
Od 1945 roku zakład funkcjonował pod nazwą Karsten-Zentrum[2].
Przy kopalni od 1945 roku istniał obóz pracy przymusowej dla więźniów, internowanych i jeńców. Pod koniec listopada 1945 roku przebywało w nim przeszło 1400 osób. Obóz funkcjonował co najmniej do grudnia 1949 roku[8].
Od 2 lipca 1950 zmieniono nazwę na Dymitrow. Nazwę tę nadano na cześć bułgarskiego działacza komunistycznego Georgija Dymitrowa. W maju 1990 w wyniku referendum wśród załogi kopalni powrócono do nazwy „Centrum”. W 1993 roku kopalnia została zakładem Bytomskiej Spółki Węglowej S.A. i nazwano ją: Zakład Górniczy „Centrum” Sp. z o.o.
W 1993 roku kopalnia Centrum stała się częścią Bytomskiej Spółki Węglowej. 1 września 1993 roku nastąpiło połączenie kopalni Centrum z kopalnią Szombierki; utworzono tym samym Kopalnię Węgla Kamiennego Centrum-Szombierki[9].
1 stycznia 1996 roku rozpoczęto likwidację ruchu Szombierki; 1 marca tegoż roku zakończono wydobycie w tymże ruchu[10]. Większość zabudowań ruchu Szombierki (poza Szybem Krystyna i Ewa) została rozebrana do 2001 roku[11].
Na skutek likwidacji ruchu Szombierki, w 1999 roku wydzielono część zasobów węglowych i utworzono złoże Centrum, które było eksploatowane od 7 lipca 1999 roku przez nową jednostkę – Zakład Górniczy Centrum, utworzoną 1 lipca tegoż roku[9].
1 lutego 2003 roku Zakład Górniczy Centrum stał się częścią Kompanii Węglowej[9].
24 marca 2015 roku zarząd Kompanii Węglowej podjął uchwałę, w której zdecydowano o rozdzieleniu KWK Bobrek-Centrum. Wyodrębniona KWK Centrum weszła w struktury Spółki Restrukturyzacji Kopalń i 9 maja 2015 roku została postawiona w stan likwidacji całkowitej[3], natomiast 15 grudnia 2015 roku KWK Bobrek-Centrum została połączona z Kopalnią Węgla Kamiennego Piekary; utworzono tym samym dwuruchową kopalnię Bobrek-Piekary[13].
W miejscu dawnej kopalni, z wykorzystaniem pozostałej infrastruktury dołowej, ma powstać duża przepompownia w celu odwadniania niecki bytomskiej[14]. Aktualnie kopalnia posiada następujące szyby: Budryk, Rejtan, Staszic i Witczak
Katastrofy górnicze na terenie kopalni
1979 – 10 października o 18.55 w ówczesnej kopalni „Dymitrow” w Bytomiu na oddziale IV na poziomie 774 m nastąpił wybuch pyłu węglowego. Zginęło 33 górników którzy znaleźli się w bezpośredniej strefie wybuchu, w tym 17 osób dozoru i długoletnich pracowników. Udało się uratować dziesięciu górników, trzech z nich zostało hospitalizowanych[15].
1982 – wówczas KWK „Dymitrow” – doszło do bardzo silnego wybuchu gazów pożarowych obejmującego swym zasięgiem również bazę ratowniczą co spowodowało śmierć 18 osób[16].
↑Miroszewski Kazimierz: Obozy pracy przymusowej w Bytomskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w latach 1945–1949. W: Bytomskie martyrologium powojennych lat 1945–1956. Ofiary komunistycznego terroru i ich pomnik. Jan Drabina (red.). Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2009, s. 84, 88, 90. ISBN 978-83-922322-9-2.
Przemysław Nadolski: Powstanie i rozwój bytomskiej infrastruktury – wodociągi i kanalizacja, gaz, energia elektryczna. W: Bytom i jego dziedzictwo. W 750-lecie nadania praw miejskich (Materiały z interdyscyplinarnej konferencji naukowej w Bytomiu w dniach 18–19 listopada 2004 r.). Gabriela Bożek (red.). Urząd Miejski w Bytomiu, cop. 2004, s. 259. ISBN 83-85871-40-3.
Albert Stütz, Hermann Brück. Das neue Hallenschimmbad in Beuthen O.-S.. „Zentralblatt der Bauverwaltung Vereinigt mit Zeitschrift Für Bauwesen”, 1934-12-12. Wilheim Ernst & Sohn. (niem.).
