Kościół luterański św. Jana w Łodzi

Kościół św. Jana Ewangelisty
w Łodzi

nr rej. A/116 z dnia 20.01.1971 r.[1]
kościół parafialny
Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Najświętszego Imienia Jezus w Łodzi
Wezwanie	św. Jana
Historia Data rozpoczęcia budowy 1 lipca 1880 Data zakończenia budowy wrzesień 1884 Data poświęcenia 8 października 1884 Poprzednie wyznanie ewangelicko-augsburskie Fundator rodziny Scheiblerów, Herbstów i in.
Dane świątyni Styl neoromański Architekt Ludwik (Louis) Schreiber Świątynia • materiał bud. • czerwona, nieotynkowana cegła
Położenie na mapie Łodzi Kościół św. Jana Ewangelisty
Położenie na mapie Polski Kościół św. Jana Ewangelisty
Położenie na mapie województwa łódzkiego Kościół św. Jana Ewangelisty
51°45′39,91″N 19°27′49,81″E

Świątynia luterańska św. Jana Ewangelisty (fot. Bronisław Wilkoszewski, 1896)

Kościół św. Jana w Łodzi – neoromański zbudowany w latach 1880–1884 jako kościół luterański św. Jana. Był drugim kościołem tego wyznania w Łodzi (po kościele św. Trójcy). Obecnie rzymskokatolicki kościół oo. jezuitów przy ulicy Sienkiewicza 60 w Łodzi.

Historia

Historia starań o budowę kościoła sięga 1864 r., kiedy to władze miejskie przekazały na ten cel działkę budowlaną przy ul. Dzikiej (obecnie ul. Sienkiewicza 60), pomiędzy ul. Nawrot a ul. Główną (obecnie al. Piłsudskiego). Problemy w przemyśle włókienniczym, związane z kryzysem lat 60. XIX w., uniemożliwiły jednak szybką realizację tego przedsięwzięcia. Przełomowym momentem było zebranie parafian w połowie lutego 1876 r., na którym Karol Scheibler zadeklarował na rzecz budowy kościoła 50 tys. rubli^[2] (stając jednocześnie na czele Komitetu Budowy). Zgodę na budowę otrzymano w 1878 r., w tym czasie koszt wzniesienia kościoła szacowano na 100 tys. rb. Poświęcenie kamienia węgielnego nastąpiło 1 lipca 1880 r. Pracę budowlane prowadziło przedsiębiorstwo Roberta Nestlera, pod okiem architekta Louisa Schreibera, a w końcowej fazie architekta miejskiego Hilarego Majewskiego. Pod koniec prac u podstawy krzyża wieńczącego wieżę wmurowany został dokument z opisem historii obiektu oraz nazwiskami inicjatorów i dobroczyńców budowy. W 1883 r. kościół był gotowy w stanie surowym, aż rok zajęły prace wykończeniowe i dopiero 8 października 1884 r. odbyło się jego uroczyste poświęcenie^[3][4]. Poświęcenia dokonał superintendent generalny Paul Woldemar von Everth(inne języki), w obecności m.in. gubernatora piotrkowskiego Nikołaja Zinowjewa. Podczas uroczystości przed kościołem i na pobliskich ulicach zgromadziło się około 30 000 wiernych^[5]. Pierwszym pastorem nowo utworzonej parafii przy kościele św. Jana został ks. Wilhelm Piotr Angerstein. W kościele odprawiano nabożeństwa ewangelickie zarówno dla niemieckiej, jak i nielicznej polskiej społeczności luterańskiej Łodzi.

W nowo wybudowanym kościele umieszczono:

• ambonę i ołtarz wykonane przez Rigowa i Knopfa (dar fabrykanta Ludwika Meyera),
• chrzcielnicę wykonaną w fabryce T. Skoryny w Warszawie^[a] (dar Teresy z Anstadtów Moenke, córki Karola Anstadta),
• dzwony wykonane przez firmę J. Grossego w Dreźnie (dar O. J. Schultza),
• organy obejmujące 44 rejestry, wykonane przez firmę Schlag i Synowie w Świdnicy (dar Edwarda Herbsta),
• witraże wykonane przez firmę Ordtmanna w Lingen^[4].

Wiosną 1887 r. warszawska spółka Norblin, Bracia Buch i T. Werner wykonała dla kościoła trzy pary pozłacanych lichtarzy oraz pozłacany krzyż w stylu gotycko-romańskim^[6].

Po zakończeniu II wojny światowej kościół został zajęty bezprawnie przez zakon jezuitów^[7]. W 1950 roku erygowano parafię Najświętszego Imienia Jezus. W 1989 roku jezuici wykupili kościół i dawne budynki parafii od Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.

Uwagi

1. Może tu w istocie chodzić o warszawską fabrykę kamieni młyńskich Cezarego Skoryny, choć w źródle wydrukowano w fabryce T. Skoryny.

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-13] .
2. Po śmierci K. Scheiblera jego zięć E. Herbst w 1884 r. ufundował parkan, a żona Anna Scheibler przeznaczyła 10 tys. rubli na budowę przy kościele szkoły. Cała rodzina Scheiblera – Herbsta przeznaczyła 30 tys. rubli na przyszły dom parafialny. (S. Pytlas, Łódzka burżuazja przemysłowa 1864–1914, Łódź 1994, s. 364).
3. Krzysztof Stefański, Architektura sakralna Łodzi w okresie przemysłowego rozwoju miasta 1821–1914, Łódź 1995, s. 57–60.
4. Z powodu poświęcenia kościoła ewangelickiego. „Dziennik Łódzki”. Rok I (nr 225), s. 1, 1884-10-08. Zdzisław Kułakowski (red.). Łódź: Zdzisław Kułakowski. ISSN 1898-3111. [dostęp 2015-10-23]. 
5. Kronika Łódzka. Poświęcenie nowego kościoła ewangelickiego. „Dziennik Łódzki”. Rok I (nr 226), s. 2–3, 1884-10-09. Zdzisław Kułakowski (red.). Łódź: Zdzisław Kułakowski. ISSN 1898-3111. [dostęp 2015-10-23]. 
6. Kronika Łódzka. Warszawska firma.... „Dziennik Łódzki”. Rok IV (nr 111), s. 2–3, 1887-05-21. Antoni Chomętowski (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-02-23]. 
7. Ryszard Michalak, Kościoły protestanckie i władze partyjno–państwowe (1945–1956), Warszawa 2002, s. 159.

Linki zewnętrzne

• Andrzej Grzegorczyk: Zarys historii łódzkiego luteranizmu do 1914 roku. mateusz.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-07)].