Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Zasięg geograficzny poszczególnych języków chińskich
W piśmie chińskim zazwyczaj nie oddaje się różnic w wymowie (różnych tonów tej samej sylaby), tj. zapis jest identyczny, ale jego wymowa może się bardzo różnić w zależności od mowy danego użytkownika. Poszczególne odmiany językowe mogą być wzajemnie niezrozumiałe w mowie, ale ze względu na specyficzne pismo bywają wzajemnie zrozumiałe w piśmie. Na przykład znak „człowiek” – 人, może być odczytany jako rén (mand.), yan⁴ (kant.), jîn, lîn, lâng (minnan), choć znaczy to samo. Ethnologue wyróżnia w obrębie makrojęzyka kilkanaście języków chińskich[3].
Standardowy język chiński, nazywany przez zwolenników istnienia wielu języków chińskich standardowym językiem mandaryńskim, to oficjalny język Chińskiej Republiki Ludowej, opracowany w latach 50. XX w. i nauczany w chińskich szkołach od 1956 roku. Według danych spisu powszechnego z 2000 roku, w języku tym mówi w Chinach ponad 840 mln osób[2]. Liczbę cudzoziemców władających tym językiem lub uczących się go władze chińskie szacują na 30 mln osób.
Wywodzi się on z tzw. języków mandaryńskich, używanych na północy Chin. Jest językiem urzędowym w trzech państwach: ChRL, Tajwanie i Singapurze. Dzięki edukacji prowadzonej w tym języku jest on zrozumiały dla większości użytkowników języków chińskich i nazywany w Chinach kontynentalnych putonghua = „mowa powszechna”, a na Tajwanie guoyu = „język państwowy”.
Języki chińskie
Języki chińskie (z wyjątkiem min) pochodzą od języka średniochińskiego, używanego w mowie od VI do X wieku. Ze względów politycznych i kulturowych, a także ze względu na istnienie w praktyce jednego standardu języka pisanego, poszczególne języki są często nazywane dialektami (lub zespołami dialektów), tzn. odmawia im się statusu pełnoprawnych języków.
Encyklopedia Popularna PWN[4] wymienia następujące grupy dialektów języka chińskiego:
Z lingwistycznego punktu widzenia współczesne języki chińskie należy podzielić na dwie wielkie grupy:
grupę północną, której języki są ze sobą blisko spokrewnione i w ograniczonym zakresie wzajemnie zrozumiałe. Języki tej grupy mają 3 (dialekt północno-wschodni) lub 4 tony (chiński standardowy, wywodzący się z dialektu pekińskiego). Struktura tonów różni się nieco między językami.
grupę południową, której języki są od siebie (i od chińskiego północnego) bardzo odległe i wzajemnie niezrozumiałe. Języki te mają bogatszą strukturę tonów; najwięcej ma minnan (południowy min), który ma 7-8 tonów, w zależności od dialektu. Języki południowe z językoznawczego punktu widzenia uchodzą za bardziej archaiczne.
Wyróżnia się też czasami język jin, który choć obejmuje prowincje Shaanxi, Shanxi i część Mongolii Wewnętrznej, zalicza się do grupy języków południowych ze względów genealogicznych.
Dodatkowo poszczególne języki dzielą się na wiele dialektów, często wzajemnie niezrozumiałych. Niektóre z tych dialektów mają status wyższy od innych i są uznawane za standard. Zwykle są to dialekty dominującego ośrodka administracyjnego, np. w kantońskim taki status ma dialekt Kantonu (używany także w Hongkongu i Makau), wśród dialektów minnan jest kilka standardów (co wiąże się z podziałami administracyjnymi) – w Fujian i na Tajwanie to dialekt miasta Xiamen, we wschodnim Guangdongu dialekt Shantou i Chaozhou (tzw. dialekt teochew). Własne standardy ma też dialekt hajnański.
Różnicowanie się języków chińskich od czasów dynastii Zhou po czasy współczesne.
W przypadku języka chińskiego należy także wyraźnie odróżniać język pisany i mówiony, przede wszystkim ze względu na użycie pismamorfosylabicznego, które nie notuje wymowy i przyczyniło się do wykształcenia trwałego pisanego standardu. Do początków Republiki rolę uniwersalnego języka pisanego pełnił wenyan (chiński klasyczny), różnie czytany w poszczególnych językach i dialektach. Na dialekcie północnym oparta była guanhua (dosł. „mowa urzędników”), używana w mowie lingua franca cesarskiej biurokracji (stąd nazwa „mandaryński” dla dialektów północnych – „mandaryn” to dawna europejska nazwa urzędnika w cesarskich Chinach), a od czasów dynastii Yuan i Ming stała się językiem pisanym literatury popularnej. Obecnie język pisany jest oparty na mandaryńskim, gramatycznie i leksykalnie tożsamy z oficjalnym standardem, choć pojawia się w nim wiele zapożyczeń z języka klasycznego rzadko spotykanych w mowie.
W ChRL prowadzona jest kampania używania w mowie standardowego języka (putonghua); wyłącznie w tym języku ma odbywać się nauka w szkołach, inne języki i dialekty rugowane są z mediów itp. Na Tajwanie języki tajwański oraz hakka mają obecnie wyraźnie wyższą pozycję; obok nauki w języku mandaryńskim, w szkołach są także od kilku lat prowadzone lekcje tych języków jako zajęcia dodatkowe. W Singapurze, w którym lingua franca między różnymi grupami etnicznymi jest angielski, władze promują wśród etnicznych Chińczyków naukę standardowego mandaryńskiego pod hasłem „nauki języka przodków”, mimo że większość singapurskich Chińczyków pochodzi z południowych Chin, gdzie znajomość mandaryńskiego dawniej była rzadkością, a w kontaktach rodzinnych używa różnych języków i dialektów, głównie hokkien. Wyjątkiem są Hongkong i Makau, gdzie oficjalnym językiem jest kantoński (obok angielskiego w Hongkongu i portugalskiego w Makau), jednak większość tekstów pisanych powstaje w języku standardowym, ale czytane są w wymowie kantońskiej.
Rodzimy dialekt jest w wielu regionach Chin ważnym składnikiem tożsamości lokalnej. Na ogół użytkownicy danego dialektu będą się nim posługiwać między sobą, przechodząc na język standardowy jedynie wtedy, gdy zwracają się bezpośrednio do osoby, która dialektu nie rozumie.
Do transkrypcji używa się obecnie głównie systemów opartych na alfabecie łacińskim. Do transkrypcji standardowego mandaryńskiego stosuje się przede wszystkim obowiązującą w ChRL i coraz szerzej respektowaną na świecie transkrypcję łacińską pinyin. Inne, wychodzące stopniowo z użycia systemy, to m.in. system Wade’a-Gilesa oraz bopomofo.
