Do szkoły powszechnej uczęszczał w Grodzisku i Leżajsku. W 1934 roku uzyskał maturę w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego[1] w Leżajsku, po czym został przyjęty na Wyższe Katolickie Studium Społeczne w Poznaniu, które ukończył w 1936 roku pracą dyplomową pt. „Przyczynki do urbanizacji robotników wielkopolskich[2]. Kolejny kierunek studiów rozpoczynał w 1937 roku na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Studia łączył z pracą w Państwowym Instytucie Kultury Wsi pod kierunkiem prof. Józefa Chałasińskiego. W czasie pracy w Instytucie napisał część szerszej pracy, opartej zarówno na materiałach socjologicznych, jak i historycznych – Rodzaje i kierunki odpływu ludności ze wsi i jego czynniki[3], a także uczestniczył w pracach przygotowawczych do wydania przez Chałasińskiego monumentalnego, 4-tomowego dzieła pt. Młode pokolenie chłopów (1938 r.)[4]. W roku 1939 wyjeżdżał na krótki staż naukowy do Danii, a także podejmował obowiązki sekretarza Redakcji „Przeglądu Socjologicznego”. Po wybuchu wojny w 1939 roku powrócił do rodzinnej wsi, gdzie uczestniczył w podziemnym ruchu ludowym, prowadził tajne nauczanie i przewodniczył Delegaturze Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Grodzisku Dolnym, a oficjalnie pracował jako fotograf.
W 1945 roku razem z żoną i córką osiadł w Poznaniu. Tu kończył studia socjologiczne na Uniwersytecie Poznańskim, zakończone pracą magisterską pt. „Biedota wiejska w strukturze społecznej wsi”. Doktorat z socjologii uzyskał w lipcu 1947 roku u prof. Tadeusza Szczurkiewicza na podstawie pracy „Ruchliwość społeczna wsi małopolskiej”[5]. Po 1956 r. zatrudnił się w Katedrze Etnografii UAM. Profesorem zwyczajnym został w 1966 r. W latach 60. pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM, a następnie prorektora uczelni.
Działalność w ruchu ludowym
Burszta był aktywnym członkiem Ruchu Ludowego, należał do takich organizacji jak Polskie Stronnictwo Ludowe, później do Lewicy PSL i odrodzonego PSL. Od 1949 r. do ostatnich dni swego życia uczestniczył w działalności oświatowej, kulturalnej i wychowawczej Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Przez wiele lat był m.in. przewodniczącym Rady Naukowej Zakładu Historii Ruchu Ludowego przy Naczelnym Komitecie ZSL, członkiem Rady Nadzorczej Ludowej Spółdzielni Wydawniczej oraz współpracownikiem instytutu naukowego w Poznaniu poświęconego badaniu działalności Wincentego Witosa[6].
Negatywnie nastawiony do działalności władz PRL-u na wsi, szczególne zagrożenie widział w roli Państwowych Gospodarstw Rolnych. W celu odbudowy tożsamości lokalnej postulował zbudowanie etosu opartego na własnym regionie (wytworzenie Małych Ojczyzn).
Działalność naukowa
Punktem wyjścia prac naukowych Józefa Burszty była socjologia i zagadnienia społeczne wsi. Zainteresowania tą dziedzina przekształciły się w instytucjonalny związek z etnografią, w 1957 roku obejmował kierownictwo Katedry Etnografii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza[7]. Kierował nią przez 22 lata (1957–1979).
Praca naukowa Józefa Burszty, oparta na badaniach terenowych i studiach źródłowych, dotyczyła wsi – w aspekcie etnograficznym, socjologicznym i historycznym. Wśród interesujących go zagadnień były: społeczna stratygrafia, historia gospodarcza wsi, procesy osadnicze i kształtowanie się krajobrazu osadniczego wsi, procesy migracyjne, zagadnienia edukacji. Zajmującym problemem było też historyczne kształtowanie się relacji między kulturą chłopską i polską kulturą narodową. Terenami badawczymi dla Burszty była Wielkopolska, Małopolska i tzw. Ziemie Odzyskane. Badacza interesowały nie tylko tradycyjne treści kultury chłopskiej, lecz i procesy przemian kulturowych zachodzących po 1945 r. Przeprowadził na ziemiach zachodnich i północnych Polski badania nad kulturową adaptacją osadników po II wojnie światowej[8]
Dorobek naukowy
Dorobek naukowy, który pozostawił po sobie Józef Burszta jest imponujący. Przede wszystkim problematyka, którą się zajmował w niektórych aspektach była daleko nowatorska. Nie tylko łączył warsztat etnografa i socjologa, ale także wskazywał na ważne procesy społeczne zachodzące na wsi. Jego badania nad problematyką wsi dotyczyły historii społecznej, gospodarczej, kulturalnej i technicznej. W ramach tego kierunku zainteresowań powstały studia historyczno-socjologiczne przedstawiające rolę karczmy w życiu wsi i społeczeństwa (Wieś i karczma, 1950; Społeczeństwo i karczma, 1951), omówienie wybranych zagadnień z historii wsi Polski południowej, takich jak ciężary feudalne związane ze spławem na Wiśle. Własność gromadzka, zmiany osadnicze wsi i emigracja ze wsi (Szkice z dziejów wsi, 1955), całościowe opracowanie procesu historycznego kształtowania się krajobrazu osadniczo-kulturowego wsi na ziemiach polskich (Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej, 1958)[9].
Cele i kierunki badań, które określił w wymienionej publikacji, realizował w swojej działalności badawczej. „Miłość” do kultury ludowej, w szczególności do folkloru, sprawiła, że podjął trud rozważań i teoretycznych sformułowań dotyczących wzajemnej relacji zachodzącej pomiędzy kulturą ludową a kulturą narodową. W roku 1974 ukazała się jego praca Kultura ludowa – kultura narodowa Szkice i rozprawy[10] ukazująca ów problem w szerokiej perspektywie historycznej i porównawczej.
W 1985 roku ukazała się ostatnia praca, która przedstawia „zarys historycznych związków kultury chłopskiej z narodową[11]. Autor wykazuje w niej, jak istotne znaczenie w dziejach kultury polskiej miało przenikanie treści kultury ludowej do kultury narodowej, które dokonywało się przez wieki.
Burszta przykładał dużą wagę do upowszechniania wiedzy etnologicznej oraz do poszerzania i utrwalania znajomości kultury ludowej. Jego zainteresowania folklorem i folkloryzmem (termin ten wprowadził do słownika etnologicznego właśnie Burszta), przyczyniły się m.in. do powstania wielkiego, współczesnego ruchu folklorystycznego. Był jego wielkim propagatorem, chętnie służył radą i pomocą zespołom folklorystycznym jako konsultant. Zasiadał też w komisjach oceniających zespoły na festiwalach i przeglądach artystycznych.
Badacz ten był również znany jako znakomity dydaktyk i organizator życia naukowego, w roku 1961 objął stanowisko redaktora naczelnego monumentalnego przedsięwzięcia wydawniczego – Dzieł wszystkich Oskara Kolberga. Burszta nie ograniczał się tylko do prac edytorskich, ale znajomość spuścizny O. Kolberga spożytkował dla podjęcia studiów nad XIX-wiecznymi dziejami etnografii w Polsce i na Słowiańszczyźnie. Związany był również z Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie.
W badaniach etnograficznych postulował metody socjologiczne, wprowadził rozróżnienie terminów folklor i folkloryzm, w polskiej kulturze rozróżniał 3 nurty: miejski, chłopski i szlachecko-feudalny. Burszta w Słowniku etnologicznym rozpatruje termin „folklor” jako „odrębną i samodzielną część kultury symbolicznej, powszechnie, prawie bezrefleksyjnie właściwą konkretnym środowiskom (wiejskim, miejskim, zawodowym, towarzyskim itp.), mniejszym lub większym grupom społecznym, aż do całego społeczeństwa włącznie[13]. Natomiast „folkloryzm” według Burszty to „zjawisko z dziedziny kultury artystycznej, polegające na stosowaniu w szczególnych sytuacjach życiowych wybranych (bądź z dokumentacji, bądź wprost z życia) treści i form folkloru w postaci wtórnej, najczęściej wyuczonej i w sytuacjach zazwyczaj celowo zaaranżowanych”[14].
Burszta był cenionym organizatorem życia naukowego, wykładał na wielu uczelniach, i nawet kiedy już przeszedł na emeryturę (1984), nadal udzielał się naukowo, prowadząc wykłady i seminaria. Podczas swojej pracy naukowej wykształcił 148 magistrów etnografii oraz wypromował 36 doktorów. W 1978 roku, w Poznaniu została wydana Tradycja i przemiana. Studia nad dziejami i współczesną kulturą ludową[15]. Księgę tę ofiarowali przyjaciele i uczniowie Józefowi Burszcie. Jej autorami jest szeroki krąg naukowców z wielu ośrodków naukowych w kraju i zagranicy. Była ona wyrazem uznania dla Burszty, jego dorobku naukowego, oraz podziękowaniem za przekazaną wiedzę.
W pozycji tej zawarta została bibliografia dorobku Józefa Burszty za lata 1938 do 1976, udostępniona poprzez druk. Opracowanie nie jest wyczerpujące i całościowe, jednak daje pobieżny obraz działalności naukowej Burszty.
Burszta zmarł w dniu 6 lipca 1987 roku. Śmierć zastała Bursztę w trakcie wykonywania przyjętych obowiązków: egzaminów magisterskich, zaawansowanych przewodów doktorskich, ogłoszonych kolokwiów habilitacyjnych, kontynuowanych prac naukowych i podjętych inicjatyw organizacyjnych. Niespełnienie planów i zamierzeń, tak obce naturze Burszty, ma jednak w związku z jego życiem szczególny wymiar. Wskazuje na to, jak wielką wartością była dla niego praca, bardzo często nie ta praca, która daje zadowolenie i pomaga w realizowaniu własnych ambicji, ale również ta, która jest szczególnie potrzebna, którą należy wykonać[16].
W 1979 r. został Honorowym Obywatelem Miasta Leżajska[17]. W roku 2014 w setną rocznicę urodzin z inicjatywy Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu uruchomiono Cyfrowe Archiwum im. Józefa Burszty, w którym prezentowane są m.in. fotografie jego autorstwa.
W 1977 r. został laureatem Nagrody im. Oskara Kolberga[18].
Problemy kultury ludowej. Materiały z II Międzynarodowej Konferencji Etnografów Słowiańskich, Poznań – Błażejewko 11/12 X 1974, Warszawa – Poznań 1976 (redakcja)
Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976 (redakcja)
↑Jasiewicz Zbigniew, Bogusław Linette, Zofia Staszczak; Tradycja i przemiana. Studia nad dziejami i współczesną kulturą ludową.. UAM; Poznań 1978, s. 5.
_-_Uniej%C3%B3w_-_000573p.jpg)
.jpg)
