Iloczyn kompleksowy – dwuargumentowe działanie wewnętrzne określone na niepustych podzbiorach danej grupy.
Pojęcie kompleksu ma na celu wykluczenie z rozważań mało interesującego z algebraicznego punktu widzenia podzbioru pustego (najmniejszą podgrupą w grupie jest jednoelementowa podgrupa trywialna). Unifikująca notacja iloczynu kompleksów, którymi są tak podgrupy, jak i warstwy danej grupy, skraca język opisu struktury grupy: ułatwia definicję podgrupy permutowalnej, opis konstrukcji grupy ilorazowej, czy iloczynów wewnętrznych (zob. osobną sekcję).
Nie wykluczając przypadku zbioru pustego otrzymuje się iloczyn podzbiorów, przy czym iloczyn jakiegokolwiek podzbioru ze podzbiorem pustym daje podzbiór pusty.
Definicje i oznaczenia
Zobacz też: grupa i podzbiór.
Kompleksem grupy nazywa się dowolny jej niepusty podzbiór; jeżeli
są kompleksami w grupie
to ich iloczynem nazywa się kompleks
![{\displaystyle AB=\{ab\colon a\in A,\,b\in B\}.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2bf75b545fc75445d40c86818c688fb0e7e42ee5)
Kompleks
gdzie
jest elementem neutralnym jest elementem neutralnym iloczynu kompleksowego; przyjmuje się również następujące oznaczenie „kompleksu odwrotnego”
![{\displaystyle A^{-1}=\{a^{-1}\colon a\in A\}.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/6d29e7a86952a7cb06f64c9ea499b4e7dd03c353)
Dla kompleksu jednoelementowego
iloczyny
oraz
zapisuje się zwyczajowo
oraz
w przypadku, gdy
jest podgrupą w
kompleksy
oraz
są w istocie warstwami (odpowiednio lewo- i prawostronną) grupy
względem
wyznaczonymi przez
W notacji addytywnej iloczyn kompleksowy przyjmuje postać „sumy kompleksowej”
która w geometrii analitycznej znana jest szerzej jako suma Minkowskiego; spójna z przytoczonym oznaczeniem symbolika „kompleksu przeciwnego”
i „różnicy kompleksów”
jest powodem, dla którego różnicę zbiorów zapisuje się zwykle osobnym symbolem, tj.
Własności i zastosowania
Charakteryzacja podgrupy za pomocą iloczynu kompleksowego jest bardzo zwarta: kompleks
jest podgrupą w
wtedy i tylko wtedy, gdy
oraz
(bądź krócej:
); równoważnie
oraz
Iloczyn kompleksowy
podgrup
oraz
sam jest podgrupą w
wtedy i tylko wtedy, gdy podgrupy te permutują, tj.
(zob. podgrupa permutowalna). Jeśli choć jedna z podgrup
oraz
jest normalna, to
skąd iloczyn kompleksowy dowolnej podgrupy i podgrupy normalnej również jest podgrupą.
Na zbiorze wszystkich kompleksów grupy
iloczyn kompleksowy jest działaniem łącznym i ma element neutralny (jedynkę)
niepuste podzbiory tej grupy tworzą więc z działaniem iloczynu kompleksowego monoid; z kolei w przypadku iloczynu podzbiorów podzbiór pusty jest elementem pochłaniającym (zerem).
Ograniczywszy się do konkretnego rodzaju kompleksów dla ww. monoidu można zagwarantować strukturę grupy: jeśli
jest normalna, to
dla dowolnego
skąd iloczyn kompleksowy warstw
równy
również jest warstwą; dla tak ograniczonego do warstw iloczynu kompleksowego można zapewnić istnienie jednoznacznie wyznaczonej odwrotności dla dowolnej tego rodzaju warstwy:
Obserwacje te są kluczowymi elementami konstrukcji grupy ilorazowej z wykorzystaniem iloczynu kompleksowego.
Grupę
nazywa się iloczynem ogólnym bądź iloczynem Zappy-Szépa jej podgrup
oraz
jeżeli
oraz
tzn.
jeżeli choć jedna z tych podgrup jest normalna, to
nazywa się iloczynem półprostym podgrup
oraz
gdy zaś obie są normalne, to
jest ich iloczynem prostym (ze względu na sposób konstrukcji z podgrup danej grupy wspomniane iloczyny nazywa się „wewnętrznymi”).
W przypadku grup abelowych, gdzie wszystkie podgrupy są normalne, powyższe trzy rodzaje iloczynów są tożsame i są zwykle nazywane (wewnętrzną) sumą prostą.
Zobacz też