Hrabstwa Anglii

Hrabstwa Anglii (ang. county, l. mn. counties) – jednostki podziału terytorialnego Anglii wykorzystywane na przestrzeni dziejów dla potrzeb administracyjnych, sądowniczych, politycznych oraz geograficznych. Ustanowione w XI wieku przez Normanów, hrabstwa wywodzą się od funkcjonujących już w czasach anglosaskich jednostek zwanych shire(inne języki)^[a][1]. Współcześnie pojęcie hrabstwa może odnosić się do hrabstw metropolitalnych i niemetropolitalnych – jednostek podziału administracyjnego drugiego rzędu oraz hrabstw ceremonialnych mających znaczenie głównie geograficzne.

Hrabstwa historyczne

Historyczne hrabstwa Anglii

Hrabstwa historyczne (ancient counties) to dawne jednostki podziału terytorialnego Anglii, których granice zaczęły kształtować się w średniowieczu. Funkcjonowały one do 1889 roku, gdy ustawą Local Government Act 1888(inne języki) powołano hrabstwa administracyjne (administrative counties), których granice w znacznej mierze odpowiadały wcześniejszemu podziałowi i przetrwały do 1974 roku. Hrabstwa te przez wieki, poza pełnieniem funkcji administracyjnych, stanowiły istotny element tożsamości kulturowej ich mieszkańców oraz miały znaczenie geograficzne.

Łącznie w Anglii istniało 39 hrabstw historycznych, choć pomiędzy XVI a XX wiekiem za 40. hrabstwo uważane było czasem walijskie hrabstwo Monmouthshire^[2]. Wiele z nich przetrwało do dnia dzisiejszego jako hrabstwa administracyjne lub ceremonialne, jednak często w znacznie zmienionych granicach.

Hrabstwa administracyjne

Podział administracyjny Anglii według rodzaju jednostek:

     Hrabstwa metropolitalne

     Hrabstwa niemetropolitalne

     Jednostki unitary authority

     Wielki Londyn

Hrabstwa administracyjne stanowią drugi, po regionach, szczebel podziału administracyjnego Anglii, ustanowiony w 1974 roku ustawą Local Government Act 1972(inne języki). Wyróżnia się wśród nich hrabstwa metropolitalne (metropolitan counties), obejmujące swoim obszarem większe aglomeracje miejskie oraz niemetropolitalne (non-metropolitan counties) na pozostałych obszarach. Zadania powierzone władzom hrabstw obejmują m.in. planowanie strategiczne, zapewnianie edukacji i pomocy społecznej, utrzymywanie bibliotek, policji, straży pożarnej, transportu publicznego oraz dróg.

W momencie powołania hrabstw w 1974 roku obejmowały one cały obszar Anglii z wyjątkiem regionu Wielkiego Londynu oraz wysp Scilly. W 1986 roku zlikwidowane zostały władze w hrabstwach metropolitalnych, a ich kompetencje przejęte zostały przez znajdujące się niżej w hierarchii dystrykty metropolitalne, choć formalnie hrabstwa te nadal pozostają jednostkami administracyjnymi. Miejsce hrabstw niemetropolitalnych w znacznej części kraju zajęły natomiast jednostki typu unitary authority, które, łącząc w sobie kompetencje hrabstw oraz dystryktów niemetropolitalnych(inne języki), zastąpiły na obszarach, gdzie je powołano, dwustopniowy podział administracyjny. Pierwsza jednostka tego typu – Isle of Wight – powstała w 1995 roku.

Obecnie (2023) w Anglii znajduje się 21 hrabstw niemetropolitalnych, 6 metropolitalnych oraz 62 jednostki typu unitary authority^[3].

Hrabstwa ceremonialne

Ceremonialne hrabstwa Anglii

Hrabstwa ceremonialne (ceremonial counties) to obszary, których granice zdefiniowane zostały w ustawie Lieutenancies Act 1997(inne języki) i którym przydzieleni zostali namiestnicy (lord-lieutenant(inne języki)), którzy reprezentują na ich terenie monarchę^[4]. Funkcja ta istniała już w średniowieczu, jednak aż do reformy administracyjnej w 1996 roku granice tych obszarów były tożsame, z nielicznymi wyjątkami, z granicami hrabstw administracyjnych. Jednostki te są obecnie powszechnie używane w kontekście geograficznym.

W odróżnieniu od hrabstw administracyjnych pokrywają one cały obszar Anglii, łącznie z Wielkim Londynem i wyspami Scilly. Hrabstwa ceremonialne obejmują zwykle hrabstwo administracyjne o tej samej nazwie oraz przylegające do niej jednostki typu unitary authority. Rzadziej – pojedyncze hrabstwo administracyjne lub jedną bądź kilka jednostek typu unitary authority.

Obecnie w Anglii istnieje 48 hrabstw tego typu.

Lista hrabstw

Lista hrabstw administracyjnych (w tym metropolitalnych i niemetropolitalnych), ceremonialnych i historycznych na przestrzeni lat. Hrabstwa wyszczególnione jako administracyjne (w tym metropolitalne lub niemetropolitalne) pełniły jednocześnie funkcję hrabstwa ceremonialnego, o ile nie podano inaczej w przypisie. Hrabstwa wyszczególnione jako ceremonialne pełniły wyłącznie tę funkcję.

Hrabstwo	Historyczne	1889–1974																																																																1974–obecnie
Derbyshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Devon		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Essex		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Gloucestershire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Hampshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Hertfordshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Kent		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Lancashire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Leicestershire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Norfolk		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Nottinghamshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Oxfordshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Staffordshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Surrey		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Warwickshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (od 1974)
East Sussex	—	administracyjne (1889–1974)[b]																																																																niemetropolitalne (od 1974)
West Sussex	—	administracyjne (1889–1974)[b]																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Lincolnshire		ceremonialne (1889–1974)[c]																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Suffolk		ceremonialne (1889–1974)[d]																																																																niemetropolitalne (od 1974)
Cambridgeshire		administracyjne (1889–1965)																																																																—									niemetropolitalne (od 1974)
Worcestershire		administracyjne (1889–1974)																																																																—																								niemetropolitalne (od 1998)
Merseyside	—																																																																metropolitalne (od 1974)
South Yorkshire	—																																																																metropolitalne (od 1974)
Tyne and Wear	—																																																																metropolitalne (od 1974)
West Midlands	—																																																																metropolitalne (od 1974)
West Yorkshire	—																																																																metropolitalne (od 1974)
Wielki Manchester (Greater Manchester)	—																																																																metropolitalne (od 1974)
Kumbria (Cumbria)	—																																																																niemetropolitalne (1974–2023)																																																	ceremonialne (od 2023)
North Yorkshire	—																																																																niemetropolitalne (1974–2023)																																																	ceremonialne (od 2023)
Somerset		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2023)																																																	ceremonialne (od 2023)
Northamptonshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2021)																																															ceremonialne (od 2021)
Buckinghamshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2020)																																														ceremonialne (od 2020)
Dorset		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2019)																																													ceremonialne (od 2019)
Bedfordshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Cheshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Durham		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Kornwalia (Cornwall)		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Northumberland		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Shropshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Wiltshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–2009)																																			ceremonialne (od 2009)
Berkshire		administracyjne (1889–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–1998)																								ceremonialne (od 1998)
Isle of Wight	—		administracyjne (1890–1974)																																																																niemetropolitalne (1974–1995)																					ceremonialne (od 1995)
East Riding of Yorkshire	—	administracyjne (1889–1974)[e]																																																																—																						ceremonialne (od 1996)
Rutland		administracyjne (1889–1974)																																																																—																							ceremonialne (od 1997)
Herefordshire		administracyjne (1889–1974)																																																																—																								ceremonialne (od 1998)
City of London	—	ceremonialne (od 1889)[5]
Wielki Londyn (Greater London)	—																																																																ceremonialne (od 1965)[6]
City of Bristol	—																																																																ceremonialne (od 1996)
Hereford and Worcester	—																																																																niemetropolitalne (1974–1998)																								—
Avon	—																																																																niemetropolitalne (1974–1996)																						—
Cleveland	—																																																																niemetropolitalne (1974–1996)																						—
Humberside	—																																																																niemetropolitalne (1974–1996)																						—
Cambridgeshire and Isle of Ely	—																																																																administracyjne (1965–1974)									—
Huntingdon and Peterborough	—																																																																administracyjne (1965–1974)									—
Sussex		ceremonialne (1889–1974)[f]																																																																—
Yorkshire		ceremonialne (1889–1974)[g]																																																																—
Cumberland		administracyjne (1889–1974)																																																																—
Westmorland		administracyjne (1889–1974)																																																																—
East Suffolk	—	administracyjne (1889–1974)[h]																																																																—
West Suffolk	—	administracyjne (1889–1974)[h]																																																																—
North Riding of Yorkshire	—	administracyjne (1889–1974)[e]																																																																—
West Riding of Yorkshire	—	administracyjne (1889–1974)[e]																																																																—
Lincolnshire, Parts of Holland	—	administracyjne (1889–1974)[i]																																																																—
Lincolnshire, Parts of Kesteven	—	administracyjne (1889–1974)[i]																																																																—
Lincolnshire, Parts of Lindsey	—	administracyjne (1889–1974)[i]																																																																—
Huntingdonshire		administracyjne (1889–1965)																																																																—
Middlesex		administracyjne (1889–1965)																																																																—
County of London	—	administracyjne (1889–1965)																																																																—
Isle of Ely	—	administracyjne (1889–1965)																																																																—
Soke of Peterborough	—	administracyjne (1889–1965)																																																																—

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Hrabstwa Anglii

• podział administracyjny Anglii
• hrabstwa Szkocji

Uwagi

1. Słowo to przetrwało do dnia dzisiejszego w nazwach wielu hrabstw, jak Cambridgeshire czy Derbyshire.
2. Część hrabstwa ceremonialnego Sussex^[5].
3. Dla celów administracyjnych podzielone na Parts of Holland, Parts of Kesteven i Parts of Lindsey^[5].
4. Dla celów administracyjnych podzielone na East Suffolk i West Suffolk^[5].
5. Część hrabstwa ceremonialnego Yorkshire^[5].
6. Dla celów administracyjnych podzielone na East Sussex i West Sussex^[5].
7. Dla celów administracyjnych podzielone na East Riding of Yorkshire, North Riding of Yorkshire i West Riding of Yorkshire^[5].
8. Część hrabstwa ceremonialnego Suffolk^[5].
9. Część hrabstwa ceremonialnego Lincolnshire^[5].

Przypisy

1. Ancient County. A vision of Britain through time. [dostęp 2011-06-25]. (ang.).
2. Monmouthshire, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2011-06-25]  (ang.).
3. Local government structure and elections. GOV.UK. [dostęp 2023-04-01]. (ang.).
4. Ceremonial County. data.gov.uk. [dostęp 2023-03-22]. (ang.).
5. Local Government Act 1888. legislation.gov.uk. [dostęp 2023-04-01]. (ang.).
6. Administration of Justice Act 1964. legislation.gov.uk. [dostęp 2023-04-01]. (ang.).

Bibliografia

• county, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2011-06-25]  (ang.).
• County Confusion. Association of British Counties. [dostęp 2011-06-25]. (ang.).