Polska
śląskie
Katowice
ul. Żwirki i Wigury 15-17, 40-063 Katowice
Stefan BryłaT. Kozłowski
62 m
60 m
17 (część narożna mieszkalna)8 (część biurowa)
1929
1934
Gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach (zwany także Drapaczem Chmur)[2][3] – siedemnastokondygnacyjny wysokościowiec w Katowicach, położony przy ulicy Żwirki i Wigury 15, w dzielnicy Śródmieście.
Budynek jest zbudowany na bazie nowatorskiej (na owe czasy) stalowej konstrukcji szkieletowej i uważa się go za najciekawszy i najbardziej spektakularny przykład funkcjonalizmu w Polsce[4].
Projekt architektoniczny oraz plany przygotowało biuro konstrukcyjne Wydziału Robót Publicznych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Obliczenia do projektu wykonał prof. Stefan Bryła. Kierownikiem budowy był inż. Henryk Griffel[5].
Śląski Urząd Wojewódzki na początku lat 30. XX wieku podjął decyzję o budowie gmachu, w którym można by umieścić urzędy skarbowe, kasę skarbową, urząd katastralny i urząd akcyz i monopoli. Ponieważ w Katowicach odpowiednie parcele były zbyt drogie, a dodatkowo nie na wszystkich można było budować ze względu na roboty górnicze, wybrano dwie parcele u zbiegu ulic Zielonej i Wandy. Obie należały do Skarbu Państwa, a najbliższy podkop górniczy znajdował się w odległości 800 metrów od nich. Aby lepiej wykorzystać budynek postanowiono podzielić go na dwie części: w jednej umieścić urzędy, a w drugiej mieszkania dla urzędników. W narożnej 14-piętrowej części zaprojektowano poniżej parteru dwie kondygnacje: sutereny (umieszczono tu kotłownię centralnego ogrzewania, stację transformatorową, instalację wodociągową, pralnię i suszarnię) oraz piwnice dla lokatorów, podczas gdy część 6-piętrowa miała tylko sutereny (na magazyny dla urzędów skarbowych i skarbiec)[6].
W 14-piętrowej części przy ulicy Żwirki i Wigury 15 oprócz klatki schodowej zaprojektowano trzy windy: jedną towarową i dwie osobowe (jedna zatrzymywała się na każdym piętrze, a druga dopiero od 7 piętra w górę). W części 6-piętrowej przeznaczonej na urzędy przy ulicy Żwirki i Wigury 17 oprócz klatki schodowej umieszczono dwie windy osobowe, z tego jeden dźwig okrężny (paternoster)[7]. Dźwig funkcjonował do roku 2021[8].
Ostatnie dwa piętra w części 14-piętrowej zostały przeznaczone na umieszczenie różnych potrzebnych instalacji, w tym zbiorników wody[7].
Roboty ziemne rozpoczęto 14 maja 1930 roku. Wykopy wykonała firma „Triton”[9]. 5 lipca ukończono pierwszy etap, a do 4 października wykonano resztę wykopów. 2 sierpnia rozpoczęto betonowanie ławy fundamentowej[5]. Roboty żelbetonowe wykonała firma Karol Korn S.A. z Bielska (filia Katowice)[10]. Szkielet części 14-piętrowej w całości wykonały warsztaty konstrukcyjne Zjednoczonych Zakładów Huty Królewskiej i „Laury” w Hucie Królewskiej[11]. Konstrukcję dla części 6-piętrowej wykonano w Hucie Pokój w Nowym Bytomiu. Szkielet po zmontowaniu i pospawaniu obetonowano na siatce drucianej metodą torkretowania. W całym budynku wykonano stropy Kleina, także na dachach, które po zaizolowaniu termicznym i pokryciu żużlobetonem zabezpieczono warstwą asfaltu[12]. Cała budowa została ukończona w roku 1934[3].
Był drugim wybudowanym w Katowicach wieżowcem, po ukończonym w 1931 (po 2 latach budowy), dziewięciopiętrowym domu mieszkalnym profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych i w momencie ukończenia, obok warszawskiego budynku Prudentialu, był jednym z najwyższych budynków w Polsce[3].
9 lipca[potrzebny przypis] 1931 roku w katowickim kinie „Rialto” odbyła się premiera filmu Budownictwo żelazno-szkieletowe, jego zasady i zastosowanie, który następnie wyświetlano na terenie całej Polski, a jego głównym tematem był katowicki wieżowiec[13].
W dwudziestoleciu międzywojennym miały tu swoje siedziby: Inspektorat Kontroli Skarbowej, Urząd Akcyz i Monopolów, Urząd Katastralny, Urząd Kontroli Skarbowej, Urząd Opłat Stemplowych, Urzędy Skarbowe Podatków i Opłat Skarbowych I, II i III[14].
Mieszkania w wieżowcu są duże i luksusowe, w latach międzywojennych mieszkali w nich pracownicy Urzędu Skarbowego[2].