Gedania Gdańsk – najstarszy polski klub piłkarski działający w Gdańsku. Założony 15 sierpnia 1922 jako wielosekcyjny klub sportowy. Od samego początku działała sekcja piłkarska; po podziale klubu od 2006 roku działa jako GKS Gedania 1922.
W sezonie 2022/2023 klub występował w III lidze (IV poziom ligowy).
Piłka nożna przyszła do Gdańska pod koniec XIX wieku dzięki angielskim marynarzom. 18 kwietnia 1903 roku powstał pierwszy klub piłkarski w Gdańsku – Fußball-Club (FC) Danzig (od 1905 r. pod nazwą BuEV Danzig). Pierwszy mecz z „zewnętrznym” rywalem (tj. drużyną z Królewca) odbył się w lipcu jeszcze tego samego roku[4].
Powstanie klubu
W 1876 powstaje Ogniwo – pierwsze polskie stowarzyszenie sportowe w Gdańsku. W 1894 rozpoczyna swoją działalność Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” z którego to inicjatywy w 1926 powstaje boisko wraz z najpotrzebniejszymi urządzeniami sportowymi na terenie tak zwanego Polenhof[5] przy Heeresanger Strasse (dziś Aleja Legionów w Gdańsku), późniejsza siedziba Gedanii[6].
15 sierpnia 1922 w efekcie zaistniałego konfliktu i zamknięcia sekcji piłkarskiej w „Sokole” dochodzi do powołania wielosekcyjnego polskiego klubu sportowego Gedania (nazwa ta pochodzi od nazwy zlikwidowanej sekcji piłkarskiej[7]).
Pierwszy mecz drużyna Gedanii Gdańsk rozegrałą przeciwko drużynie Polonii Bydgoszcz[8].1 marca 1923 zostaje zarejestrowana w Okregowym Toruńskim Związku Piłki Nożnej[9]. Klub został zakwalifikowany do klasy A jednak na własną prośbę znalazł się w klasie B[9]. Pierwotnie klub był zarejestrowany pod adresem Westerplatte Seestrasse[9].
W 1924 przystępuje do Baltischer Rasen- und Wintersport-Verband (od 10 kwietnia 1927 zwana Baltischer Sport-Verband, czyli Bałtycki Związek Sportowy). W 1925 pod nazwą Sportklub Gedania e.V rozpoczął rywalizację w klasie B. W pierwszym zezonie wygrała 11 z 12 spotkań[10]. W sezonie 1926 W latach 1934–1939 jest zrzeszona w Deutscher Fußball-Bund i Gauliga Ostpreußen, gdzie gra w dywizji Gauliga Danzig zajmując dwukrotnie 2. miejsce w sezonach 1936-37 i 1937-38.
W 1939 Gedania została przyjęta do Pomorskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej i miała w sezonie 1939-1940 wystąpić w klasie A.[11] Jednak dzień przed rozpoczęciem II wojny klub został zmuszony przez władze WM Gdańsk do zawieszenia działalności.
Początkowo działała sekcja piłkarska, od 1931 także lekkoatletyczna, kolarska, motorowa, hokejowa i bokserska. Po zajęciu Gdańska przez Niemcy hitlerowskie rozstrzelani zostali prezes Gedanii Henryk Kopecki oraz wiceprezesi Konrad Zdrojewski i Władysław Dębowski, a większość zawodników klubu trafiła do obozów koncentracyjnych. Miejsce Gedanii w lidze zajęła reprezentacja oddziałów Luftwaffe z Gdańska (SV Luftwaffe Danzig), których trzon stanowili żołnierze obrony przeciwlotniczej[12]. Wojny nie przeżyło łącznie 75 członków klubu.
Po wyzwoleniu miasta 16 maja 1945 lub pod nazwą KS Gedania zostaje reaktywowany. Po początkowych sukcesach klub rozpoczyna swoją tułaczkę po niższych ligach piłkarskich, w późniejszym okresie nazwa zostaje zmieniona na KKS Gedania (Kolejowy Klub Sportowy).
Sezon 1951 roku był jedynym, w trakcie którego miały miejsce mecze drugoligowych drużyn Gedanii (występującej pod nazwą Kolejarz Gdańsk) z Lechią Gdańsk (wówczas pod nazwą Budowlani Gdańsk)[13].
Na początku sezonu 1987/88 Gedania połączyła się z klubem MOSiR Gdańsk.
Latem 2003 roku Gedania połączyła się z Flotyllą Gdańsk.
Od 2006 w wyniku konfliktu z prezesem przekształconego w Spółkę Akcyjną klubu Gedania S.A. dochodzi do rozpadu i w efekcie założenia Gdańskiego Klubu Sportowego GEDANIA 1922 na bazie Sekcji Piłkarskiej dawnego KKS Gedania[14]. GEDANIA 1922 może korzystać ze swojego historycznego boiska aż do zbudowania nowego kompleksu przy Alei Hallera[15].
↑Jednak w powszechnym użyciu była polska nazwa Klub Sportowy „Gedania”.
↑W 1949 Gedania łączy się z Gromem. Powstaje Kolejarz który zdobywa awans do II ligi. Fuzja jednak zostaje unieważniona. Dopiero po tym wydarzeniu powstaje właściwy KKS Gedania.
↑Klub KKS Gedania, przekształcił się 1 kwietnia 2006 w Gedanię S.A. i w związku z konfliktem wynikłym między działaczami Spółki i Sekcji Piłkarskiej doszło do rozpadu. 11 września 2006 roku zarejestrowano Gdański Klub Sportowy GEDANIA 1922. Spór opisany został na łamach dodatku Gazety Wyborczej 'Trójmiasto' oraz w zachowanych urywkach na Forum Dawny Gdańsk.
Henryk Stępniak: Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku: (1920-1939). Gdańsk: Wydawnictwo Diecezji Gdańskiej „Stella Maris”, 1991, s. 305–309. ISBN 83-85111-24-7.
Tadeusz Stegner: 75 lat Klubu Sportowego „Gedania”. Gdańsk: 1997. Brak numerów stron w książce
Janusz Trupunda: KS Gedania Klub Gdańskich Polaków. Gdańsk: 2015. Brak numerów stron w książce
Jerzy Gebert: Z gdańskich boisk i stadionów. Gdańsk: 1970. Brak numerów stron w książce