Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada

Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada

Autor	Czesław Miłosz
Typ utworu	tom poezji
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	język polski
Data wydania	1974
Wydawca	Instytut Literacki

Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada – tom poetycki Czesława Miłosza wydany w 1974 w Paryżu przez Instytut Literacki jako 245. tom Biblioteki „Kultury”.

Zbiór zawiera wiersze powstałe w latach 1962–1974, które w większości publikowane były na łamach paryskiej „Kultury”. Tytuł zbioru pochodzi z wersetu psalmu 113 (112): „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, niechaj świat Bogu chwałę opowiada” – śpiewanego w kościołach podczas nieszporów.

Trzon tomu stanowi składający się z siedmiu części poemat tytułowy, który oprócz formy wierszowanej zawiera komentarze prozą, fragmenty ze słowników i encyklopedii, genealogie, wyciągi ze starych dokumentów, noty, cytaty, przypisy itp.

We wstępie autor pisze:

Według niektórych badaczy jest to opus magnum mojej twórczości poetyckiej. Uważam to za możliwe i spowodowane przez ogromną swobodę, z jaką to pisałem. Ta „fuga poetycka” wymyka się regułom, a zarazem nadaje kształt mojemu marzeniu o „formie bardziej pojemnej”, mieszającej gatunki i wypisy z danych biograficznych^[1].

Z tomu pochodzą znane wiersze: Dar, Oeconomia Divina [Boska pedagogia], Zadanie, Tak mało.

Jeden z wierszy („Pamiętnik naturalisty”) nawiązuje do ulubionej lektury Miłosza z lat dziecięcych (powieści Doktor Muchołapski)^[2].

Książka została uhonorowana przez londyńskie „Wiadomości” nagrodą im. Mieczysława Grydzewskiego jako najwybitniejsza książka wydana na emigracji w 1974 r.

Wydania polskie

• Paryż: Instytut Literacki, 1974
• Kraków: NIW [Niezależna Oficyna Wydawnicza], 1979 (drugi obieg)
• Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 1979 (drugi obieg)
• Gdańsk: Młoda Polska, 1980, 1981 (drugi obieg)
• Kraków: Znak 1980 (wraz z tomem „Król Popiel i inne wiersze”)
• Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza „Troska i Życie”, 1981 (drugi obieg)
• Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004

Przekłady na języki obce

• Vezarah ha-shemesh u-va ha-shemesh ve-shirim aherim, Tel Aviv: Schocken Publishing House, 1981 (hebr.)
• Gde sunce izlazi i gde zalazi, Belgrad: Dom Omladine, 1981; Gornji Milanovac: Dečje Novine, 1981
• Od sončnega vzhoda do njegovega zahoda, Ljubljana: Književno društvo Hiša poezije, 2012 (słoweń.)

Wybrane recenzje

• Axer Jerzy, Dalszy lot zimorodka (motyw w wierszu Czesława Miłosza i Juliusza Słowackiego), „Przegląd Humanistyczny” 1987, nr 4, s. 45–49.
• Dudek Jolanta, „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada”. Europejskie korzenie poezji Czesława Miłosza, Kraków 1991.
• Duszka Wanda, Nowy poemat dygresyjny? „Teksty” 1981, nr 4-5, s. 287–298.
• Paszek Jerzy, Rok 1910 i rok 1911, „Teksty” 1981, nr 4-5, s. 298–303.

Wybrane cytaty

• „Wolno nam było odzywać się skrzekiem karłów i demonów / Ale czyste i dostojne słowa były zakazane”. (Zdanie)
• „O tak, nie cały zginę, zostanie po mnie / Wzmianka w czternastym tomie encyklopedii / W pobliżu setki Millerów i Mickey Mouse”. (Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, część VI)
• „Długo biegłem po ziemi / Ziemskich zaznałem płomieni / Innych osądzający / O sobie nic nie wiedzący”. (Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, część III)
• „Tak mało powiedziałem. / Krótkie dni. / Krótkie dni, / Krótkie noce, / Krótkie lata. / Tak mało powiedziałem, / Nie zdążyłem”. (Tak mało)

Przypisy

1. Cz. Miłosz, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, Gdańsk 2004, s. 7.
2. TomaszT. Fiałkowski TomaszT., Mistrz młodości Miłosza | Tygodnik Powszechny [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 26 sierpnia 2013 [dostęp 2024-12-05] .

Bibliografia

• Renata Gorczyńska (Ewa Czarnecka), Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992 (Rozmowa szesnasta - O tomie „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada”)
• Jerzy Illg, Kamil Kasperek, Nota wydawcy, [w:] Czesław Miłosz, Wiersze, t. 3, s. 364–377.