Franciszek Mączyński (ur. 21 września 1874 w Wadowicach, zm. 28 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków.
Studia podjął w 1888 roku na Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i zakończył je w roku 1892[1][2]. W latach 1892–1894 i 1895–1896 był zatrudniony w pracowni Odrzywolskiego, a w latach 1897–1899 u Tadeusza Stryjeńskiego, z którym współpracował także w następnych latach[1][2]. Na przełomie lat 1897 i 1898 wyjechał do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera (czego świadectwem są rysunki w jego szkicowniku)[3], a w 1899 roku przez semestr studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, odbył także szereg podróży po innych krajach europejskich[4]. W latach 1902–1904 kontynuował studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Konstantego Laszczki[5][6]. Był członkiem towarzystw: Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902), Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich (1919–1926).
Zmarł w Krakowie 28 kwietnia 1947 roku. Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7-10-46)[7].
Grób Franciszka Mączyńskiego na cmentarzu Salwatorskim
Działalność architektoniczna przed I wojną światową
Projekty Mączyńskiego sprzed I wojny światowej charakteryzują się własnym stylem, łączącym różne wpływy, takie jak historyzm, Art Nouveau, idea szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość; do pewnego stopnia obecna jest także recepcja secesji wiedeńskiej i być może architektury Hendrika Petrusa Berlage[8].
Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny gmach wzorowany na pierwszych, wczesnych projektach (z 1897 roku) Pawilonu Secesji; łączy klasyczną sylwetę z wiedeńską ornamentyką (motywy wawrzynu i masek)[10][11];
Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906 wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[12];
Dom Pod Globusem (1904–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – wzniesiony na rogu ulic Długiej i Basztowej dla Izby Przemysłowo-Handlowej, nawiązujący do dawnej architektury krakowskiej, a także podobny do giełdy w Amsterdamie[13];
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) wraz z budynkami klasztornymi zakonu jezuitów przy ulicy Kopernika – łączący elementy modernistyczne (pylonowa masywność portalu w wieży) z eklektycznymi nawiązaniami do romanizmu (kamienne apsydy z małymi oknami, biforia i triforia), gotyku (strzelistość, sklepienia krzyżowo-żebrowe, maswerki) i baroku (hełmy krucht i wieży)[24]; przy tym kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1912 przedstawiający Franciszka Mączyńskiego;
Działalność architektoniczna po I wojnie światowej
Po pierwszej wojnie światowej twórczość Mączyńskiego odchodzi od secesji i historyzmu w kierunku modernizmu. W pierwszych powojennych projektach wprowadził elementy monumentalnego klasycyzmu, natomiast w latach 30. pojawiły się geometryczne moduły i prostsze plany budowli[28]:
Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – późniejszy Pałac Prasy (1920–21, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – z monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wielkim porządku[29];
Poza tym autor przebudów, takich jak np. wnętrz i oficyn Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934)[40].
.jpg)
,_1939_by_S._G._%C5%BBele%C5%84ski_Krakow_Stained_Glass_Workshop,_Krakow,_Poland.jpg)
_Theater,_5_Jagiellonska_street,_Old_Town,_Krakow,_Poland.jpg)
.jpg)
