Przyszła na świat w Nikopolu w dzisiejszej Bułgarii, będącej wówczas częścią Imperium Osmańskiego, w żydowsko-muzułmańskiej społeczności donmeh. Została nazwana Rachelą na cześć matki ojca, Racheli Herschel. W grudniu 1755 Rachela Frank wyjechała do Polski z matką, Chaną z Kohenów[7]. Miały spotkać się z ojcem Jakubem Frankiem, który opuścił Nikopol wkrótce po narodzinach córki. W czerwcu 1756 Frank został aresztowany z powodu frankistowskich rytuałów, którym sprzeciwiały się instytucje chrześcijańskie i ortodoksyjnie żydowskie. Żydowska społeczność w Brodach w Galicji oskarżyła go o podżeganie do nielegalnych praktyk. Franka uratowało nawrócenie na katolicyzm[7]. Żona Franka nie zdecydowała się wówczas na konwersję, tłumacząc to zaawansowaną ciążą i potrzebą opieki nad Rachelą[1]. Od 26 lutego 1760 Frank był więziony w częstochowskim klasztorze[8] z powodu oskarżenia o powierzchowne przyjęcie chrześcijaństwa[9]. Niebawem matka Racheli zdecydowała się przyjąć z córką chrzest. Sakramentu udzielono 1 marca 1760. Dziewczynka miała otrzymać imiona Zofia Gertruda, ale w akcie chrztu zapisano, że dziecko było dopiero urodzone, więc możliwe, że nie chodziło o Rachelę, mimo że w dokumencie podano, że chrzczono dziecko Franka. Mogło jednak być tak, że do chrztu dopuszczono sześciolatkę, ale dokonano błędnego zapisu o wieku dziecka. Rodzicami chrzestnymi Zofii Gertrudy Frank zostali skarbnik halicki Jan Dąbrowski i stolnikowa żytomirska Justyna Tyszkowska. Matka dziewczynki przyjęła imiona Józefa Anna Scholastyka. Kiedy ojciec powrócił do judaizmu, dziewczynka zaczęła znów używać imienia Awacza, pod którym była znana w Nikopolu[1]. W tym czasie prawdopodobnie mieszkała z matką we Lwowie i Warszawie[10].
W 1762 Zofia Gertruda Frank i matka zamieszkały u kasztelanowej kamieńskiej, Katarzyny Kossakowskiej[8], matki chrzestnej Józefy Anny Scholastyki Frank[1]. Podobno 2 lipca 1763 matka i córka zostały ochrzczone po raz drugi (matką chrzestną obu była Kossakowska). Wówczas dziewczynka dostała nowe imię – Ewa. Rodzina nadal była rozdzielona. Dopiero 8 września 1762 Ewa wraz z matką spotkały się z Jakubem Frankiem, pokazując mu narodzonego w lipcu syna Jakuba (zmarł w 1769). Chana wraz z dziećmi otrzymała pozwolenie zamieszkania przy mężu. W 1763 urodził się brat Ewy, Roch, w 1767 kolejny – Józef[1].
Matka Ewy zmarła 25 lutego 1769[11]. Ojciec nie pozwolił córce wyjść za mąż, trzymał ją przy sobie. Ewa, wówczas szesnastoletnia, mogła odgrywać coraz ważniejszą rolę w sekcie frankistów i reprezentować ojca[8]. Nastolatka przejęła bowiem dotychczasową rolę matki. Została uznana za kolejne wcielenie Szechiny oraz reinkarnacjęMatki Boskiej. Stała się obiektem kultu dewocyjnego w pobliżu sanktuarium maryjnego w Częstochowie. Frank, prezentując żonę, a później córkę, jako Szechinę, opierał się na kulcie maryjnym[10]. Podczas pobytu w więzieniu zlecił wykonanie w częstochowskim klasztorze niewielkich portretów Ewy opartych na obrazie Matki Bożej Jasnogórskiej. Portrety znajdują się w Bibliotece Narodowej Izraela w Jerozolimie[11]. Niektórzy frankiści trzymali w domach małe figurki z podobizną Ewy[12].
Ewa Frank (ok. 1775)
W 1769 w twierdzy jasnogórskiej pojawili się konfederaci barscy. Miała ich urzec uroda Ewy. Choć dziewczyna była strzeżona przez ojca i straże, w listopadzie 1769 zorganizowano próbę jej porwania i uwięzienia[1]. Gdy w sierpniu 1772, po I rozbiorze Polski, Częstochowę zajęli Rosjanie, Jakub Frank po 13 latach wyszedł z więzienia[10][13]. Nie wiadomo, czy został zwolniony celowo, czy też uciekł z córką podczas starcia[8]. W drodze towarzyszyły im dwie „siostry”, zwolenniczki frankizmu[1]. Ponieważ nadal ciążył na nim wyrok, Frank zdecydował się opuścić Polskę razem z córką[14]. Zanim się to stało, Ewa spędziła kilka dni w klasztorzedominikanów w Górze Kalwarii[1], a Jakub odwiedził synów w Warszawie[8].
Następnie, od marca 1773, Ewa i ojciec zamieszkali w morawskim mieście Brnie[8], najpierw w zajeździe „Zum Blauen Löwen”. Latem przeprowadzili się do domu kuzynki Jakuba Franka, Katarzyny Dobruskiej[8]. Ewa uczyła się wówczas języków obcych[1], prawdopodobnie niemieckiego i francuskiego[8]. W Brnie Jakub zamówił kolejne portrety Ewy, również wzorowane na obrazach maryjnych. Zostały wysłane do wspólnot frankistowskich w Warszawie i Hamburgu[11]. W 1775 Jakub Frank ponownie zlecił wysłanie portretów Ewy do wspólnot w Hamburgu i Altonie wraz z oświadczeniami o jej mesjańskim charakterze[7].
Dla wielu „pielgrzymów” przybywających z Polski Ewa była bardzo ciekawą postacią[15]. W pismach ruchu Ewa określana była jako Pani, Dziewica lub Matronita. Publicznie odgrywała rolę Rachel, ukochanej ojca, mającego się za Mesjasza spokrewnionego z biblijnym patriarchą Jakubem, i rolę Szechiny-Matronity, małżonki Tifereta, boskiego kabalistycznego mężczyzny. Jakub przekazał wyznawcom, że Ewa jest ich przywódczynią, która poprowadzi lud, gdy mesjański odkupiciel będzie czasowo nieobecny. Ostatecznie mesjasz miał się odrodzić i zjednoczyć z Ewą[7].
Przez większość życia Ewa towarzyszyła ojcu w podróżach. W marcu 1775 pojechała z nim do Wiednia, gdzie udało im się uzyskać audiencję u cesarzowej Marii Teresy. Władczyni została protektorką Franka[7]. Uważała go za propagatora chrześcijaństwa wśród żydów. Podobno Józef II był przychylnie nastawiony do samej Ewy[15]. Jednak gdy objął tron, nie był tak entuzjastycznie nastawiony do frankistów, jak matka. Planował za to wykorzystać ich politycznie w walce z Turcją[16]. Jakub Frank przedstawił córkę w wyższych kręgach wiedeńskich, mając nadzieję na nowe wpływy, przypuszczalnie także w celu finansowania swojego „dworu” w Brnie[8].
Wkrótce potem ojciec zaczął rozpuszczać plotki, że Ewa jest nieślubnym dzieckiem Katarzyny II, a on sam strażnikiem dziewczyny. Szybko pojawiły się informacje na temat niejasnych i tajemniczych powiązań sekty z dynastią Romanowów. Nawet administracja isenburskiego księcia stała na stanowisku, że Ewa powinna być uważana za księżniczkę Romanowów. Nie ma żadnych dowodów, że Ewa była córką carycy[10]. Podobno jednak Paweł I Romanow (w towarzystwie Józefa II) odwiedził Ewę w Wiedniu[17].
Zamek Isenburger Schloss, w którym mieszkała Ewa Frank ze swoim „dworem”
W marcu 1786 Jakub Frank wraz z dziećmi: Ewą, Józefem i Rochem osiedlił się w Offenbach am Main. Powodem wyjazdu była kłótnia z Józefem II i jego żądanie spłaty długów, które zaciągnął Jakub[11]. Rodzina zamieszkała w Zamku Isenburskim, który albo kupiła, albo wydzierżawiła od księcia Wolfganga Ernsta II von Isenburga[17]. Frank założył tam swój „dwór” z ok. 400 stałymi rezydentami. Sukcesję w ruchu przekazał dzieciom[10].
Po śmierci ojca w 1791 Ewa została przywódczynią sekty[15]. Początkowo rodzeństwo zaprzeczało śmierci ojca (jedno z nich pojawiło się w kościele w przebraniu, udając Franka)[11]. Ewa jako następczyni Jakuba pokonała kuzyna Jakuba, Mosesa Dobruškę[10], który wystąpił z pretensjami do sukcesji po Franku. Odtąd Ewa była nazywana „Świętą Panią” lub „Świętą Matką”[6]. Wraz z braćmi przejęła odpowiedzialność za prowadzenie „dworu” w Offenbach am Main. Wielu zamożnych i wpływowych żydów ze Wschodu przyjeżdżało do Gottes Haus, by nawiedzić grób Franka[10][18].
W 1799[10] lub 1800 Ewa wraz z braćmi wysłała listy, zachęcające społeczność żydowską do konwersji na chrześcijaństwo i zasilenie szeregów frankistów. Do zaproszenia dołączono prośbę o wsparcie finansowe ruchu poparte cytatami z nauk Jakuba Franka oraz obietnicami zbliżającego się mesjańskiego odkupienia[7]. Autorytet Ewy Frank jako „świętej” zaczął upadać z powodu żądania przez nią prezentów w momencie dołączenia danej osoby do wspólnoty i wsparcia w finansowaniu działalności sekty. Przebywający w Offenbach am Main zostawali pozbawieni wszystkich oszczędności, które pozwoliłyby im opuścić dwór[17]. Bracia nie umieli podtrzymać kultu Ewy. Wraz z upływem czasu liczba pielgrzymów i przepływ pieniędzy drastycznie spadały, co powodowało konflikty w obrębie „dworu”. Dopiero publiczne oświadczenie Ewy i braci, że wkrótce spłacą długi ojca, zdołało uspokoić nastroje w mieście[18].
W 1803 „dwór” w Offenbach został zlikwidowany, a frankiści wyjechali z miasta[7]. Przez ostatnie 15 lat życia Ewa, zachowując się jak księżniczka z dynastii Romanowów, żyła w dostatku[10]. Twierdziła, że car ureguluje wszystkie jej długi. Ich znajomość ograniczała się jedynie do jednorazowego kontaktu: car Aleksander I odwiedził Ewę w Offenbach w listopadzie 1813, po bitwie pod Lipskiem, ale jego wizyta miała raczej podłoże religijne[11]. Ewa miała też gościć Napoleona Bonaparte[19]. W międzyczasie zmarli bracia Ewy: Józef w 1807, Roch w 1813. Nie mieli spadkobierców[10].
Ewa, zadłużona na 3 miliony guldenów[20][18], zmarła w 1816[17]. Do końca byli przy niej jedynie Paulina Pawłowska i osobisty sekretarz Franciszek Wiktor Zaleski[1]. Twierdzono, że odeszła w nędzy[15]. Niektórzy przypuszczali, że z pomocą pewnego urzędnika uciekła do Polski[17] i, mimo likwidacji ośrodka kultu i nakazie aresztowania sekciarzy wydanym przez księcia Hesji, nadal przewodziła gminie frankistów[7][20].
Po śmierci Ewy sekta rozpadła się, a pisma frankistów, obrazy i inne relikwie należące do rodzin frankistowskich zostały zgromadzone przez zwolenników ruchu. Groby Jakuba i Ewy Franków były miejscem pielgrzymek przez wiele lat po ich śmierci[11]. Zwolennicy Ewy i frankizmu byli aktywni do ok. 1820. Wiele rodzin frankistowskich przechowywało wizerunek Ewy i czciło ją jako świętą, która została fałszywie oczerniona[7].
W literaturze
Była wymieniana w kilku pamiętnikach i relacjach byłych członków sekty[21].
Pojawia się w Księgach JakubowychnoblistkiOlgi Tokarczuk. Szczególnie w ostatnich rozdziałach można ją uznać za główną bohaterkę[22][23]. Jest przedstawiana jako spokojne, grzeczne i małomówne dziecko. Jako dorosła jest w wizji Tokarczuk uległa, bezwolna, dziecinna i próżna. Jest marionetką w rękach ojca, ofiarą jego egoistycznych działań. Ojciec chce ją uczynić godną następczynią, ale go rozczarowuje słabością charakteru. Ewa Frank w książce Tokarczuk nie jest Mesjaszem. Nikt z bohaterów powieści tak jej nie określa, podobnie nie czyni tego narrator. Ona również nie poczuwa się do takiej roli[24].
↑Klaus SamuelK.S.DavidowiczKlaus SamuelK.S., Zwischen Prophetie und Häresie : Jakob Franks Leben und Lehren, Wien: Böhlau, 2004, ISBN 3-205-77273-3, OCLC57333196 [dostęp 2022-03-05]. Brak numerów stron w książce
↑PaulP.ArnsbergPaulP., Von Podolien nach Offenbach. Die jüdische Heilsarmee des Jakob Frank (Zur Geschichte der frankistischen Bewegung), Offenbach am Main: Offenbacher Geschichtsverein, 1965. Brak numerów stron w książce
↑Frank, Eva [online], jewishvirtuallibrary.org [dostęp 2022-03-05].
↑ abcdefghiFrank, Eva [online], jewishvirtuallibrary.org [dostęp 2022-03-05].
↑ abcdefghiKlaus S.K.S.DavidowiczKlaus S.K.S., Jakob Frank, der Messias aus dem Ghetto, Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag, 1998. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefgKlaus S.K.S.DavidowiczKlaus S.K.S., Zwischen Prophetie und Häresie. Jakob Franks Leben und Lehren, Wien–Köln–Weimar: Böhlau, 2004. Brak numerów stron w książce
↑PawelP.MaciejkoPawelP., The Mixed Multitude. Jacob Frank and the Frankist Movement 1755–1816, University of Pennsylvania Press, ISBN 978-0-8122-0458-2, OCLC1091441751 [dostęp 2022-03-05]. Brak numerów stron w książce
↑PawełP.MaciejkoPawełP., Frankism [online] [dostęp 2008-04-06] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-02](ang.).
↑ abcdePaulP.ArnsbergPaulP., Von Podolien nach Offenbach. Die jüdische Heilsarmee des Jakob Frank (Zur Geschichte der frankistischen Bewegung), Offenbach am Main: Offenbacher Geschichtsverein, 1965. Brak numerów stron w książce
