Ernő Jendrassik

Ernő Jendrássik

Data i miejsce urodzenia	7 czerwca 1858 Koloszwar
Data i miejsce śmierci	21 grudnia 1921 Budapeszt
Zawód, zajęcie	lekarz
Narodowość	węgierska
Alma Mater	Uniwersytet w Budapeszcie
Uczelnia	Uniwersytet w Budapeszcie

Ernő Jendrássik (Ernst Jendrassik, ur. 7 czerwca 1858 w Koloszwarze, zm. 21 grudnia 1921 w Budapeszcie) – węgierski lekarz neurolog, pamiętany za prace nad odruchami. Opisany przez niego manewr ułatwiający wywołanie odruchu kolanowego do dziś znany jest jako manewr Jendrassika.

Życiorys

Urodził się w Koloszwarze (dziś Kluż-Napoka) w Siedmiogrodzie. Jego ojcem był Jenő Jendrassik, znany lekarz i profesor fizjologii. Ernő ukończył studia medyczne na Uniwersytecie w Budapeszcie w 1880 roku i rozpoczął pracę w Klinice Medycyny Wewnętrznej. Jego pierwsza praca, zatytułowana Beiträge zur Lehre von den Sehnenreflexen, została opublikowana w 1883 i przysporzyła Jendrassikowi uznanie w kraju i za granicą. Dzięki niej dostał możliwość podróży po Europie i odwiedzenia wszystkich ważniejszych neurologicznych klinik, w Wiedniu, Monachium, Lipsku i Paryżu, gdzie przez sześć miesięcy 1884 roku pracował z Jeanem-Martinem Charcotem^[1].

Od 1894 roku Jendrassik pracował na oddziale neurologicznym w 2. Klinice Medycyny Wewnętrznej, przekształconym w 1902 roku w samodzielną Klinikę Neurologiczną. W 1908 roku zastąpił Frigyesa Korányiego na stanowisku dyrektora i ordynatora 1. Kliniki Medycyny Wewnętrznej, na którym pozostał przez następne 13 lat. Tam zorganizował od razu osobny oddział i ambulatorium neurologiczne. Zajmował się nie tylko neurologią i medycyną wewnętrzną ale też psychiatrią, mimo że w tym czasie na Węgrzech psychiatria była oddzielnie wykładana i nauczana.

Węgierska Akademia Nauk wybrała Jendrassika w 1898 roku na członka korespondenta, a w 1918 roku został jej członkiem rzeczywistym. Należał do Société anatomique w Paryżu. Zmarł 21 grudnia 1921 roku w Budapeszcie.

W 1922 roku, rok po śmierci Jendrassika, Károly Schaffer stwierdził, że „z uzasadnioną dumą, możemy go nazwać węgierskim Charcotem”. Uniwersytet Semmelweisa w 1960 roku ustanowił medal Ernő Jendrassika przyznawany co roku autorowi najwybitniejszej publikacji naukowej^[1].

Jendrassikowi poświęcono szereg artykułów biograficznych i wspomnieniowych, większość w języku węgierskim^{[2][3][4][5][6][7][8]}, także w niemieckim^[9] i angielskim^[1].

Grób Jenő i Ernő Jendrassików w Budapeszcie

Dorobek naukowy

Ilustracja z pracy Jendrassika z 1896 roku przedstawiająca połączenia nerwów V i VII oraz przebieg włókien współczulnych (czarne), ruchowych (białe), czuciowych (kropkowane)^[10]

Jendrassik opublikował 123 prace w węgierskich i zagranicznych czasopismach, z których 23% poświęconych było medycynie wewnętrznej, 44% neurologii, a 14% psychiatrii^[1]. Zajmował się również filozofią, psychologią i psychiatrią sądową. Doniosłe były jego badania nad neurologią ruchu: rozpatrywał czynność mięśnia nie w związku z jego rzeczywistą lokalizacją, ale miejscem przyczepu (np. mięsień podłopatkowy i nadgrzebieniowy zaangażowane są w ruch dalszego odcinka ręki, mimo że są od niego oddalone)^[1]. Przez niemal 20 lat kariery naukowej badał odruchy, począwszy od uznanej pracy z 1882 roku. Jendrassik wyróżnił trzy grupy odruchów:

• ścięgniste i okostnowe, których łuk odruchowy przebiega przez rdzeń kręgowy;
• skórne, w których droga odruchu angażuje korę mózgową;
• złożone (np. połykanie, mikcja), w których przełączenie między neuronami czuciowymi a ruchowymi odbywa się w niżej położonych częściach mózgowia. Opisał zjawisko wykorzystywane przez neurologów do dziś jako manewr Jendrassika (ang. Jendrassik maneuvre, niem. Jendrassik'scher Handgriff): odruch (np. kolanowy) jest wzmocniony, gdy jednocześnie inna grupa mięśni w tym samym czasie jest w skurczu. Zjawisko można zaobserwować wywołując odruch kolanowy u osoby splatającej mocno dłonie lub wykonującej inną pracę mięśni rąk^[11]. Jendrassik podał prawidłowe wytłumaczenie zjawiska jakim jest ośrodkowe wzmożenie aktywności włókien aferentnych, a nie odwrócenie uwagi pacjenta jak nieraz jeszcze dziś się uważa^[1].

Jendrassik między 1887 a 1892 rokiem prowadził intensywne badania nad popularną wówczas hipnozą. Na Węgrzech wczesne badania nad hipnotyzmem z psychiatrycznego punktu widzenia przeprowadzali Károly Laufenauer i jego młody asystent Károly Schaffer w klinice Wydziału Zdrowia i Patologii Psychicznej budapeszteńskiego Wydziału Medycyny. Jendrassik swoje badania prowadził w Klinice Chorób Wewnętrznych. Poza hipnozą badał też inne zjawiska fizjologiczne, najwięcej zainteresowania poświęcając jednak potędze sugestii, wolnej woli i sądowym implikacjom hipnozy. We wrześniu 1894 roku całą Europę obiegła wiadomość o spowodowanej hipnozą śmierci młodej pacjentki Franza Neukomma podczas jednego z popularnych publicznych seansów hipnotycznych^[12]. Jendrassik przeprowadził szereg eksperymentów behawioralnych mających dowieść zupełnego braku wolnej woli u zahipnotyzowanych pacjentów. Opisał m.in. doświadczenie jakiemu poddał swoją pacjentkę Ilmę, która za sprawą hipnozy myślała, że jest psem, chodziła na czterech kończynach i szczekała. Innego pacjenta Jendrassik poczęstował surowym ziemniakiem, przekonując go że karmi go pieczonym udkiem kurczaka. Pacjent zjadł ziemniaka „z wielkim apetytem”^[13]. Inni jeszcze zahipnotyzowani pacjenci pili ocet przekonani, że jest to wyśmienity tokaj. W końcu, Ilma na sugestię Jendrassika skłonna była bez wahania pisać listy miłosne do lekarza, który miał rzekomo zabić jej ojca. W innym eksperymencie próbowała zabić rolką papieru jednego z lekarzy, również poddana odpowiedniej sugestii. Konkludując, Jendrassik uznał, że osoba w stanie hipnozy nie dysponuje żadną wolną wolą i stąd wszystkie jej działania są efektem narzuconej woli hipnotyzera. W kontekście przypadku Elli, pacjentki Neukomma, przemawiałoby to za jego winą^[12].

Jendrassik badał też dziedziczne schorzenia układu nerwowego. Opisał w szczegółach 25 członków 14 dotkniętych nimi rodzin^[14][15], przebadanych następnie neuropatologicznie przez Károlya Schaffera. Jendrassik napisał rozdział o neurologicznych chorobach genetycznych do podręcznika neurologii pod redakcją Maxa Lewandowsky’ego^[15].

Na polu medycyny wewnętrznej osiągnięciem Jendrassika było odkrycie diuretycznych własności kalomelu, i opracowanie optymalnej dawki redukującej niepożądane działanie przeczyszczające związku^[16][17]. Napisał też prace z dziedziny neuroanatomii, między innymi zaproponował, że włókna czuciowe dla gruczołu łzowego odchodzą od nerwu Widiusza (gałąź nerwu VII) do nerwu V w okolicy zwoju skrzydłowo-podniebiennego^[18]. W latach I wojny światowej zajmował się psychozą wojenną, zauważając jej odpowiednik także u cywili. "Wśród tych ludzi, którzy nie ucierpieli w żadnym stopniu od fizycznych urazów, widziałem zupełnie typowe przypadki astazji, tików, skurczy [...] prawdziwy odpowiednik psychozy u żołnierzy^[19].

Jako psychiatra Jendrassik dał się zapamiętać jako nieprzejednany wróg psychoanalizy. W sporządzonej na prośbę ministra Zsigmonda Kunfi opinii stwierdził, że psychoanaliza nie jest nauką, „szerzy niemoralność i pornografię”^[20]. W podręczniku interny Jendrassik określił ją ponownie jako zamaskowaną pornografię (getarnte Pornographie) i dalej:

Według tej nauki, histeria jest jedynie następstwem doznanych urazów na tle seksualnym (lub tylko psychicznych) w najwcześniejszym dzieciństwie, i proponuje psychoanalizę jako metodę jej leczenia. Ta składa się z trwających tygodniami prywatnych rozmów, podczas których lekarz zadaje pacjentowi nietaktowne, dręczące i nieprzyzwoite pytania. Tak długo jak ci uczeni piszą tylko senniki (a robią to!) nie powinniśmy sprawy brać na poważnie, jednak metoda ta stanowi dla młodych dziewcząt duże zagrożenie ^[21]

Jendrassik był zainteresowany organizacją opieki zdrowotnej w swoim kraju i brał czynny udział w jej rozwoju. Korespondował m.in. z Pierre'em Marie chcąc poznać od niego organizację służby zdrowia we Francji. W liście z 6 stycznia 1893 roku (cytowanym przez Pásztora) Marie odpowiedział Jendrassikowi, że we Francji szpitale podlegają lokalnym samorządom, a ośrodki dla psychicznie chorych i sierocińce bezpośrednio władzom centralnym. Paryż jest wyjątkiem, gdzie skomplikowane zależności (Assistance Publique) rządzą finansowaniem instytucji zdrowia publicznego^[1]. Marie i Jendrassik korespondowali dłużej, a w zachowanych listach znajduje się np. pytanie Mariego o praktyczne wskazówki dotyczące planowanej przez Charcota i jego żonę podróży do Konstantynopolu statkiem przez Dunaj. W 1893 roku Marie dzielił się z Jendrassikiem pomysłem założenia wraz z przyjacielem Édouardem Brissaudem nowego czasopisma, „Revue Neurologique”.

Lista prac

• Beiträge zur Lehre von den Sehnenreflexen. „Deutsches Archiv für klinische Medizin”. 33, s. 177–199, 1883. 
• Különös reflectiorius görcsök hysterikus nönél. Orvosi Hetilap 27, ss. 1183-1187 (1883)
• Zur Untersuchungsmethode des Kniephänomens. „Neurologisches Zentralblatt”. 4, s. 412–415, 1885. 
• Jendrassik E, Marie P. Contribution à l'étude de l'hémiatrophie cérébrale par sclérose lobaire. Arch Physiol 1, ss. 51-105, 1885
• A hypnotismusról. Orvosi Hetilap 29; 53: 88, 1885
• Das Calomel als Diureticum. Deutsches Archiv für klinische Medizin 1885-1886, 38, 499-524.
• De l'hypnotisme. Archives de Neurologie 11 (1886)
• Vom Verhältnisse der Poliomyelencephalitis zur Basedow'sehen Krankheit^[22]. (1886)
• A reflexek localisatiojáról. Orvosi Hetilap 30, ss. 1161; 1193, 1886
• Deutsches Archiv für klinische Medizin 52.
• Hypnoticus suggestio kísérletek. Gyógyászat 11. 140–142, 1887
• Einiges über Suggestion. „Neurologisches Zentralblatt”. 7, s. 321–330, 1888. 
• A suggestióról. Orvosi Hetilap 32, ss. 746–749, 781–785 (1888)
• Az acetaliniid therapeutikus alkalmazasahoz. Orvosi Hetilap (1889) (Neurologisches Zentralblatt 8, 243)
• Weitere Untersuchungen uiber die Quecksilberdiurese. Deutsches Archiv für klinische Medizin 1890-1891, 47, 226-288.
• Pestk med-chir Presse, Nos. 7 & 14 (1890)
• Jendrassik E, Runge Miksa. Jendrassik Ernö tanár hátrahagyott iratai ; Az újszülöttek betegségei. Budapest: Magyar Orvosi Könyvkiadó Társulat, 1891.
• A hysteriás suggerálhatóságról. Orvosi Hetilap 42. 508–510, 43. 523–525, 44. 537–539, 45. 551–553. 1892
• Eszmecsere a hypnosis felett. Orvosi Hetilap 19-20, ss. 228-229, 254-260 (1892)
• Gyógyászat 21-22, ss. 250-253, 263-265, 1892
• Közlemeny az egyetemi II belklinikáról. Az arczideg viszonyáról a Könnyelválasztáshoz. Orvosi Hetilap 31-32, ss. 367-368, 380-381, 1893
• Sur le rôle du nerf facial dans la sécrétion des larmes. Revue neurologique, 7, 186-192 (1894)
• Ueber die allgemeine Localisation der Reflexe.Deutsches Archiv für klinische Medizin (1894)
• Ueber die Heilserumbehandlung der Diphtherie. Verhandl d Kongr f inn Med (1894)
• Zur Lehre vom Muskeltonus. „Neurologisches Zentralblatt”. 15, s. 781–787, 1896. 
• Allgemeine Betrachtungen über das Wesen und die Function des vegetativen Nervensystems^[10]. 1896
• Allgemeine Localisation der Reflexe. Archiv für klinische Medizin 52.
• Az idegen szavak nyelvünkben : nyilt levél a magyar nyelvőr szerkesztőjének. Budapest: Hornyánszky Viktor, 1896
• Ueber Paralysis spastica und über die vererbten Nervenkrankheiten. Deutsches Archiv für klinische Medizin Bd. 58 (1897)
• Ueber Hemiatrophia faciei. Deutsch Arch f Klin Med 59, ss. 222-247, 1897
• Zweiter Beitag zur Lehre von den vererbten Nerven krankheiten. Deutsches Archiv für klinische Medizin 61, 1898
• Ueber die Lokalisation der Tabes dorsalis. Deutsches Archiv für klinische Medizin 1898, 43, 61.
• Zweiter Beitrag zur Lehre v. d. vererbten Nervenkrankheiten. Deutsches Archiv für klinische Medizin 61
• Az Idegrendszer és az izomzat betegségei. Budapest, Stampfel 1899
• L’Association des médecins de la Hongrie. Paris: Masson, 1900
• Muss man das Fieber behandeln und wenn ja, auf welche Weise. Ungar. med. Presse 6, ss. 197; 290; 337, 1901
• Einige Bemerkungen zur Kritik des Herrn Dr. Glaeser über meine, die Antipyrese betreffende Arbeit. Pest. med.-chir. Presse 38, ss. 289-293, 1902
• Klinische Beiträge zum Studium der normalen und pathologischen Gangarten. Deutsches Archiv für klinische Medizin
• Beiträge zur Kenntniss der hereditären Krankheiten (Mit 33 Abbildungen)^[23] (1902)
• Das Prinzip der Bewegungseinrichtung des Organismus^[24]. 1904
• A neurastheniáról. Orvosi Hetilap 49, ss. 508; 523; 540; 558; 573; 588, 1905
• Weitere Beiträge zur Lehre vom Gehen. Archiv f Anat u Physiol Physiol Abteilung Suppl s. 287
• Die Prinzipien der Bewegungs-Einrichtungen der Organismen. Orvosi Hetilap 16
• Über Neurasthenie. (Sammlung klinischer Vorträge, No 426/427) Leipzig, Breitkopf & Härtel 1906
• Dritter Beitrag zur Lehre vom Gehen. Aren. f. (Anat. u.) Physiol., H. 3, 4, 187—204 (1906)
• Ueber den Mechanismus und die Lokalisation der psychischen Vorgänge. Neurologisches Zentralblatt 5/6, 194-201, 254-264 (1907)
• [The mechanism and localization of the mental functions]. Orvosi Hetilap 51, ss. 423; 443; 460, 1907
• Die hereditären Krankheiten. W: Lewandowsky M (red.): Handbuch der Neurologie. Berlin: Springer, 1911. Brak numerów stron w książce
• [Is dystrophy curable]. Orvosi Hetilap 53, ss. 523-525, 1909
• Gibt es heilbare Fälle von Dystrophie. Deutsche med. Wchnschr. 35, s. 830, 1909
• Ueber die Frage des Knabengeburten-Ueberschusses und über andere Hereditätsprobleme. Deutsche med. Wchnschr. 37, ss. 1729-1732, 1911
• [Causes of excess of births of boys over girls, and other problems of heredity]. Orvostud. értek. gyüjt. Magy. orv. Arch. 12, ss. 331-343, 1911
• Über Neurasthenie. Zentralblatt für Psychoanalyse und Psychotherapie 1, 114. 1911.
• Ueber den Denkprozess. Pest. med.-chir. Presse 50, ss. 257; 261; 267; 273; 277; 283, 1914
• Báró Korányi Frigyes lev. tag emlékezete. A belorvostan tankönyve. 1. köt. – 1914 p. 2. köt. – VI, 574 p. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 1914
• Einige Bemerkungen zur Kriegsneurose. Neurologisches Zentralblatt 35, 496-500, ss. 1916
• A belorvostan tankönyve / Ángyán János [et al.]; szerk. Jendrassik E. 2. jav., bőv. kiad. / szerk. Herzog Ferenc Budapest: Mai Henrik, 1926
• Jendrassik E, Herzog Ferenc. Belorvosi diagnosztika. 2. jav., bőv. kiad. / szerk. Herzog Ferenc Budapest: Mai Henrik, 1926

Przypisy

1. Pásztor E. Ernő Jendrassik (1858–1921). „Journal of Neurology”. 251 (3), s. 366-367, 2004. DOI: 10.1007/s00415-004-0394-3. PMID: 15015025. 
2. Herzog F. Megemlékezés Jendrassik Ernőről (Tanévnyitó előadás). Orvosi Hetilap 80 (1936), ss. 955-958
3. [100th Anniversary of the birth of Ernö Jendrassik]. „Orvosi Hetilap”. 99 (8-9), s. 304-306, 1958. PMID: 13553388. 
4. Környey I. Jendrássik Ernó emlékének, 1858. VI. 7. Kolozsvár - 1921. XII. 21. Budapest. „Ideggyógyászati Szemle”. 11 (3), s. 59-60, 1959. PMID: 13586872. 
5. Ángyán J. Jendrássik Ernő emlékezete. „Orvosi Hetilap”. 99 (51), s. 1769-1777, 1958. PMID: 13623223. 
6. Regöly-Mérei G. Jendrassik Ernő helye a belorvostan hazai történelmében. Orvosi Hetilap 112, 50, ss. 3017-3019, 1971
7. Bugár-Mészáros K. Jendrássik Ernö (1858-1921). „Orvosi Hetilap”. 120 (46), s. 2814-2819, 1979. PMID: 395484. 
8. Czeizel E. A heredodegeneratios tan történeti értékelése. I. Jendrassik Ernö. „Orvosi Hetilap”. 120 (12), s. 722-725, 1979. PMID: 431935. 
9. Kenez J. In memoriam: Erno Jendrassik. „Medizinische Klinik”. 54, s. 1698, 1960. PMID: 13856011. 
10. ErnstE. Jendrássik ErnstE., Allgemeine Betrachtungen über das Wesen und die Function des vegetativen Nervensystems, „Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medicin”, 145 (3), 1896, s. 427–457, DOI: 10.1007/BF01969894, ISSN 0720-8723  (niem.).
11. Jendrássik E. Zur Untersuchungsmethode des Kniephänomens. Neurol Zentralbl. 4, 412–415. 1885.
12. Lafferton E. Death by hypnosis: an 1894 Hungarian case and its European reverberations. „Endeavour”. 30 (2), s. 65-70, 2006. DOI: 10.1016/j.endeavour.2006.04.005. PMID: 16712932. 
13. Jendrássik E. 1888: A suggestióról. Orvosi Hetilap 23. 746–749, 781–785.
14. Jendrassik E. Beiträge zur Kenntniss der hereditären Krankheiten (Mit 33 Abbildungen). „Dtsch Z Nervenheilk”. 22, s. 444–499, 1902. DOI: 10.1007/BF01669235. 
15. Die hereditären Krankheiten. W: Jendrassik E: Handbuch der Neurologie. Lewandowsky L (Hrsg.). Berlin: Springer, 1911. Brak numerów stron w książce
16. Jendrassik E. Pestk med-chir Presse, 1890
17. Jendrássik E. Das Calomel als Diureticum. Deutsch Arch f klin Med, 1885-1886, 38, 499-524.
18. Jendrássik E. (1894). Sur le rôle du nerf facial dans la sécrétion des larmes. Rev neurol, 7, 186-192.
19. Jendrassik E. Einige Bemerkungen zur Kriegsneurose. Neurologisches Zentralblatt 35, 498, 1916
20. Ferenczi's Turn in Psychoanalysis. W: Peter Rudnytsky, Antal Bokay, Patrizia Giampieri-Deutsch: Psychoanalysis. NYU Press, 2000, s. 53. ISBN 0-8147-7545-4.
21. Martin Weimer: Psychoanalytische Tugenden: Pastoralpsychologie in Seelsorge Ferenchi. Vandenhoeck & Ruprecht, 2001, s. 53. ISBN 3-525-62365-8.
22. ErnstE. Jendrássik ErnstE., Vom Verhältnisse der Poliomyelencephalitis zur Basedow'schen Krankheit, „Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten”, 17 (2), 1886, s. 301–321, DOI: 10.1007/BF02172694, ISSN 0003-9373  (niem.).
23. Beiträge zur Kenntniss der hereditären Krankheiten (Mit 33 Abbildungen). „Dtsch Z Nervenheilk”. 22, s. 444–499, 1902. DOI: 10.1007/BF01669235. 
24. ErnstE. Jendrassik ErnstE., Das Prinzip der Bewegungseinrichtung des Organismus, „Deutsche Zeitschrift für Nervenheilkunde”, 25 (5-6), 1904, s. 347–397, DOI: 10.1007/BF02063794, ISSN 0367-004x  (niem.).

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000083981633
• VIAF: 84813884
• GND: 117615021
• NKC: nlk20000091463
• NTA: 132964627
• NUKAT: n2020153306
• NSZL: 497164