Empiriokrytycyzm, drugi pozytywizm[1] – pozytywistyczny nurt filozoficzny z przełomu XIX i XX wieku. Jego najważniejszymi przedstawicielami byli Ernst Mach i Richard Avenarius[2], od którego empiriokrytycyzm otrzymał swą nazwę[3]. Główną tezą programu empiriokrytycyzmu było podanie jasnych kryteriów rozróżnienia wiedzy naukowej i nienaukowej i odrzucenie jako nienaukowych wszelkich rozważań metafizycznych, tj. nie opartych na doświadczeniu. Empiriokrytycyzm usiłował znieść przeciwstawności idealizmu i materializmu[4] wysuwając teorię o psychologicznej naturze wrażeń (tzw. teorię czystego doświadczenia), do których sprowadzał całą rzeczywistość (stanowiącą sumę elementów naturalnych, tj. danych zmysłowych). Według empiriokrytycyzmu rzeczywistość jest tylko jedna, mieszcząca w sobie treść naszych wrażeń. "Czyste doświadczenie" nie jest rozdwojone i wszelkie doznania wrażeniowe są w sobie jedne i niezależne od czynników zewnętrznych ani wewnętrznych; wyklucza wszelkie dodatki lub wkłady subiektywno-indywidualne.
Włodzimierz Lenin poddał krytyce filozofię empiriokrytycyzmu w swej książce Materializm a empiriokrytycyzm, gdzie twierdził, że powoływanie się machistów na „czyste doświadczenie” bynajmniej nie czyni ich filozofii filozofią naukową i broni faktycznie punktu widzenia idealizmu subiektywnego[5]. Lenin potępił jako szarlataństwo filozoficzne ich próbę wzniesienia się ponad materializm i idealizm za pomocą słówek „elementy neutralne”[5].
Kontynuatorami tego kierunku filozoficznego byli pozytywiści logiczni.
Przypisy
Bibliografia
- Aleksiej Bielakow, Fiodor Burłacki, Jurij Melwil, Abram Milejkowski, Sołomon Wygodzki, i in.: Podstawy marksizmu-leninizmu : podręcznik (Tyt. oryg.: Osnovy marksizma-leninizma). Pod redakcją Otto Kuusinena, tłumacz Regina Hekker i in. Wyd. IV na podstawie II wydania rosyjskiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1964. (pol.).
- Jurij Mielwil: Filozofia burżuazyjna w krajach Europy Zachodniej w drugiej połowie XIV wieku. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 512–537. (pol.).
- Michaił Rutkiewicz: Opracowanie problemów materializmu dialektycznego w dziełach W.I. Lenina z lat 1894–1917. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 562-586. (pol.).
- Władysław Tatarkiewicz: Empiriokrytycyzm. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia Filozofii. T. 3: Filozofia XIX wieku i współczesna. 2009, s. 111–115. (pol.).
Linki zewnętrzne
