Jedyna królowa, która była jednocześnie córką, siostrą, bratanicą, żoną oraz matką króla Anglii[5].
Jedna z niewielu królewskich małżonek, które zapisały się w pamięci angielskich poddanych z przydomkiem dobrej królowej – dobra królowa Elżbieta[6].
Według tradycji wizerunek królowej Elżbiety jest pierwowzorem damy kier w angielskiej talii kart do gry[7][8].
Dzieciństwo i młodość
Elżbieta była najstarszym dzieckiem królaEdwarda IV i Elżbiety Woodville. Małżeństwo jej rodziców wywołało skandal, ponieważ jej matka nie pochodziła z rodziny królewskiej. Związek jej rodziców stał się jedną z przyczyn konfliktu pomiędzy dotychczasowym doradcą króla Ryszardem Neville a Edwardem IV.
W 1470 r. na Anglię najechała Małgorzata Andegaweńska, która połączywszy swe siły z Ryszardem Neville oraz wujem Elżbiety Jerzym księciem Clarence, zamierzała strącić z tronu Edwarda IV[9]. Elżbieta Woodville wraz ze swoją matką Jakobiną oraz trzema córkami: Elżbietą, Marią i Cecylią została zmuszona do schronienia się w Opactwie Westminsterskim[9]. Tam na świat przyszedł następca tronu Anglii Edward V[9]. W tym czasie król Edward IV i Anthony Woodville uciekli przez Niderlandy do Flandrii. Król Edward IV odzyskał władzę w połowie 1471 r.[9]
W 1477 r. razem z matką i ciotką, Elżbietą York, księżną Suffolk została Damą Orderu Podwiązki. Po śmierci ojca w 1483 r. Elżbieta razem z młodszym rodzeństwem została uznana za nieślubne dziecko (Edward miał przed ślubem z Elżbietą ożenić się z lady Eleonorą Talbot) i odsunięta od dziedziczenia[10]. Jej bracia – Edward V i Ryszard zaginęli (zginęli?) w niewyjaśnionych okolicznościach[10].
Na tron wstąpił jej stryj Ryszard III a Elżbieta wraz z matką i żyjącymi siostrami: Cecylią, Anną, Katarzyną i Brygidą schroniła się ponownie w Opactwie Westminsterskim. Około kwietnia 1484 r. Elżbieta Woodville pogodziła się z Ryszardem III w efekcie czego Elżbieta opuściła opactwo[11].
Kiedy w 1485 r. Ryszardowi zmarła żona Anna Neville, pojawiły się pogłoski, że Ryszard planuje ślub z Elżbietą[11].
Te plotki wzbudziły zaniepokojenie na kontynencie, gdzie przebywał Henryk Tudor, 2. hrabia Richmond, od 1471 r. kandydat stronnictwa Lancasterów na króla Anglii. Jego własne prawa do tronu były dość nikłe – jego matka, Małgorzata Beaufort, pochodziła od Jana, 1. hrabiego Somerset, nieślubnego syna Jana z Gandawy, młodszego syna Edwarda III. Hrabia Somerset został wprawdzie uznany za legalnego syna, ale odsunięty od dziedziczenia. Stąd, aby wzmocnić pretensje Henryka, jego zwolennicy zaplanowali małżeństwo pretendenta z Elżbietą, co pogodziłoby zwaśnione rody Lancasterów i Yorków. Dlatego Henryk po wstąpieniu na tron zatuszował sprawę nieprawomocności małżeństwa Edwarda IV i Elżbiety Woodville, gdyż to osłabiało jego i tak niezbyt mocną pozycję.
Tymczasem obawy Henryka okazały się płonne, ponieważ Ryszard nie miał raczej zamiaru poślubiać bratanicy[12]. XVII-wieczny kronikarz sir George Buck twierdził jednakże, że widział list Elżbiety do księcia Norfolk, w którym deklarowała ona miłość do Ryszarda i chęć poślubienia króla[13]. Jeśli korespondencja Elżbiety istniała jeszcze w XVII w., to później zaginęła[12]. Nie wiadomo więc, na ile to wyznanie, jeśli list był autentyczny, można uznać za wyraz uczuć Elżbiety, a na ile za efekt działań jej matki, dążącej do wprowadzenia córki na tron, obojętnie przy boku jakiego króla[12].
Jeśli nawet istniały plany poślubienia Ryszarda przez Elżbietę, to Henryk Tudor je udaremnił. W sierpniu 1485 r. wylądował w Walii i 22 sierpnia, dzięki zdradzie w szeregach Ryszarda, wygrał bitwę pod Bosworth. Ryszard poległ, zaś Henryk koronował się w Westminsterze.
Królowa Anglii
Według tradycji portret królowej Elżbiety posłużył za wzór damy kier w angielskiej talii karcianej
Nowy król zwlekał jednak z zawarciem małżeństwa i dopiero petycja Parlamentu doprowadziła do ślubu Henryka i Elżbiety 18 stycznia1486[14], aczkolwiek Henryk dalej odwlekał koronację żony, która odbyła się dopiero 25 listopada1487[15] Elżbieta Woodville nie brała udziału w tej uroczystości[15].
Ustawa, na mocy której Elżbieta i jej rodzeństwo zostały uznane za dzieci nieślubne, została uchylona przed zawarciem małżeństwa z Henrykiem VII[14].
Elżbieta nie miała wpływu na sprawy polityczne. Realna władza na dworze królewskim należała do matki króla, Małgorzaty Beaufort, co nie podobało się matce Elżbiety i m.in. to było przyczyną konfliktu pomiędzy Elżbietą Woodville a Henrykiem VII[14].
Królowa Elżbieta przebywała głównie w Greenwich, gdzie jej własnością była posiadłość Placentia[16]. Była powszechnie uznawana za atrakcyjną, inteligentną, pełną wdzięku królową, która łagodziła spory w rodzinie[17].
W czerwcu 1492 r. zmarła Elżbieta Woodville, natomiast z powodu zaawansowanej ciąży Elżbieta nie wzięła udziału w skromnym pogrzebie swojej matki[18]
Perkin Warbeck w latach 90. XV wieku podawał się za jej młodszego brata, księcia Ryszarda i zgłaszał swe pretensje do tronu Anglii jako ocalały syn Edwarda IV, natomiast nie zapytano królowej Elżbiety, czy rozpoznaje w nim swego brata[14].
Henryk i Elżbieta tworzyli raczej zgodne i szczęśliwe małżeństwo[19]. Królowa regularnie zachodziła w ciążę, dając mężowi trzech synów i cztery córki. Ciosem dla królowej była śmierć najstarszego syna Artura w 1502 r.[20] Elżbieta zmarła rok później w dniu swoich 37 urodzin[4][21], wskutek gorączki poporodowej, wkrótce po narodzinach ostatniego dziecka[4]. Z natury skąpy Henryk wyprawił żonie wspaniały pogrzeb, godny królowej. Elżbieta została pochowana w katedrze westminsterskiej, w kaplicy zwanej Lady Chapel. W 1509 r. dołączył do niej król Henryk.
Genealogia
Wywód przodków i potomstwo Elżbiety z Yorku według Charlesa Cawleya[22]
Elżbieta z Yorku jest tytułową bohaterką współczesnej sobie ballady The song of Lady Bessy, napisanej prawdopodobnie przez Humphreya Breretona z Cheshire[23][24][25] oraz tragedii The English princess; or, The death of Richard the III Johna Carylla, wystawionej po raz pierwszy w 1667 r. w Duke of York's Theatre[26][27], a także powieści Philippy Gregory The White Princess.
Przypisy
↑Elizabeth of York (1465-1503) [w:] Dictionary of British History, red. John Cannon , Oxford 2009, s. 241.
↑Elizabeth of York (1465-1503) [w:] Cathy Hartley, A Historical Dictionary of British Women, London 2003, s. 155.
↑P.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 163, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑ abcP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 271, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑Privy purse expenses of Elizabeth of York: wardrobe accounts of Edward the Fourth. With a memoir of Elizabeth of York, and notes, wyd. Sir Nicholas Harris Nicolas, London 1830, s. XXXI.
↑The most pleasant song of Lady Bessy: the eldest daughter of King Edward the Fourth, and how she married King Henry the Seventh of the House of Lancaster, wyd. Thomas Heywood, London 1829, s. XV – przekaz kroniki Halla: For her great vertue this noble princess was commonly called the good Quene Elizabeth. (Edward Hall, The Union of the Two Noble and Illustre Families York and Lancaster, London 1542).
↑Every poker player knows this gal! She’s been of playing cards for more than 500 years!, "Weekly World News", 29 June 1993, s. 28.
↑Harvey Eugene Lehman, Lives Of England’s Monarchs, Bloomington 2005, s. 216.
↑ abcdPhilippaP.GregoryPhilippaP., Kobiety wojny dwóch róż, 2011, s. 123-125.
↑ abP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka,, 2011, s. 184, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑ abP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka,, 2011, s. 187-188, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑ abcP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 190, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑Sir George Buck, The history of the life and reigne of Richard the Third, London 1647, s. 128-129.
↑ abcdP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 191-192, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑ abP.P.GregoryP.P., D.D.BaldwinD.D., M.M.JonesM.M., Kobiety wojny dwóch róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 194, ISBN 978-83-245-8088-0.
↑David Starkey, Cnotliwy książę. Zanim Henryk VIII został królem, tł. Rudolf Szymański, Warszawa 2009, s. 21.
↑DavidD.StarkeyDavidD., Królowe. Sześć żon Henryka VIII, 2010, s. 50, ISBN 978-83-7301-478-7.
↑PhilippaP.GregoryPhilippaP., Kobiety wojny dwóch róż, 2011, s. 200-201.
↑The Song of Lady Bessy [w:] John A. Wagner, Encyclopedia of the Wars of the Roses, Santa Barbara 2001, s. 252
↑The most pleasant song of Lady Bessy: the eldest daughter of King Edward the Fourth, and how she married King Henry the Seventh of the House of Lancaster, wyd. Thomas Heywood, London 1829
↑The Song of Ladye Bessyie [w:] Bishop Percy's Folio Manuscript. Ballads and Romances, wyd. J.W. Hales, F.J. Furnivall, London 1868, t. III, s. 319-363; wersja elektroniczna: [1] [dostęp 2012-08-12]
↑Eveline Cruickshanks, The Stuart Court in Exile and the Jacobites, London 1995, s. 76.
↑The English princess, or, The death of Richard the III : a tragedy written in the year 1666, and acted at His Highness the Duke of York's Theatre, London 1667.
Bibliografia
David Starkey, Cnotliwy książę. Zanim Henryk VIII został królem, tł. Rudolf Szymański, Warszawa 2009, ISBN 978-83-241-3482-3.
David L. Tunis, King Henry VII lived 1457-1509. Queen’s name: Elizabeth of York [w:] Fast Facts on the Kings and Queens of England, Bloomington 2006, ISBN 1-4208-9009-3, s. 133-135.
.png)
