Edward Żebrowski (reżyser)

Edward Żebrowski

Imię i nazwisko	Edward Bernstein
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1935 Warszawa
Data i miejsce śmierci	13 lutego 2014 Warszawa
Zawód	reżyser, scenarzysta, aktor

Edward Żebrowski, właśc. Edward Bernstein (ur. 26 lipca 1935 w Warszawie, zm. 13 lutego 2014 tamże) – polski reżyser, scenarzysta i aktor filmowy. Twórca filmów dokumentalnych i fabularnych, autor scenariuszy filmowych.

Życiorys

Był synem Ludwika Bernsteina i Anny, z d. Żebrowskiej, która była córką lekarza Edwarda Żebrowskiego. Jego rodzice pobrali się w 1933. Ojciec był do 1934 zawodowym wojskowym, ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Matka ukończyła konserwatorium muzyczne i szkołę handlową^[1]. Do wybuchu II wojny światowej mieszkał w majątku rodzinnym w Lasocinie, w okresie II wojny światowej m.in. w Bratoszewicach, gdzie jego ojciec pracował jako ekonom^[2]. Po II wojnie światowej mieszkał początkowo w Lęborku. następnie w Poznaniu, gdzie w wieku 15 lat zdał egzamin maturalny. W czasie nauki szkolnej trenował boks. Po ukończeniu szkoły pracował początkowo jako robotnik w Fabryce Pojazdów Szynowych H. Cegielskiego^[3]. W 1955 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, jednak po roku przerwał studia, następnie studiował krótko filozofię oraz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, jednak także tych studiów nie ukończył^[1]. W 1957 publikował stały felieton w Tygodniku Zachodnim, był także kierownikiem literackim w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (1958-1959) oraz kierownikiem działu krajowego w piśmie Od Nowa (do 1960)^[1]. W latach 50. przyjaźnił się z Markiem Hłaską, który uwiecznił go w książce „Piękni dwudziestoletni” jako towarzysza swoich podróży po Polsce^[4][5].

Na początku lat 60. pracował w Studiu Małych Form Filmowych^[6]. Od 1962 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej i Filmowej w Łodzi^[7], którą ukończył w 1965, broniąc pracę magisterską Semantyczne zagadnienia dzieła filmowego. Przyczynek do teorii budowy postaci człowieka na ekranie^[8]. W czasie studiów nakręcił wspólnie z Bogdanem Dziworskim trzy etiudy^[9]: Tombola – pastisz kina niemego, Szkoła uczuć – dokumentalny film opowiadający o walce bokserskiej oraz fabularny Wieczór, w którym zagrał Leon Niemczyk^[10]. Po ukończeniu studiów zrealizował dokumenty o tematyce sportowej: Maraton i Skok (bohaterem tego drugiego był tyczkarz Włodzimierz Sokołowski)^[11]. Od lat 60. pisał także wspólnie z Krzysztofem Zanussim scenariusze filmowe, zebrane w tomie Nowele filmowe (wyd. 1976)^[12].

W grudniu 1965 został razem z Ireneuszem Iredyńskim aresztowany pod sfingowanym zarzutem usiłowania gwałtu i 27 stycznia 1966 skazany razem z nim na karę 3 lat pozbawienia wolności^[13] (być może było to wynikiem prowokacji wymierzonej w Iredyńskiego^[14]). Został osadzony w Zakładzie Karnym w Sztumie i przedterminowo zwolniony po ośmiu miesiącach odbywania kary^[15]. Pod koniec lat 60. przyjął nazwisko panieńskie matki^[16].

Po opuszczeniu zakładu karnego znalazł się w Zespole Filmowym „Tor”^[12], w ramach którego współpracował z Krzysztofem Zanussim. Na podstawie ich wspólnych scenariuszy K. Zanussi nakręcił filmy Twarzą w twarz (1967), Zaliczenie (1968), Góry o zmierzchu (1970), Za ścianą (1971)^[17]. Współpracował także przy pisaniu scenariusza Struktury kryształu (1969) – w napisach końcowych zaznaczono przy jego nazwisku – współpraca literacka^[18]. W 1970 nakręcił dla Telewizji Polskiej filmy Dzień listopadowy, będący ekranizacją prozy Jarosława Iwaszkiewicza (główną rolę zagrał Leszek Herdegen)^[19] oraz Szansa, dziejąca się w szpitalu historia, w której bohater (w tej roli Zbigniew Zapasiewicz) odwiedzający kolegę w szpitalu decyduje się pod wpływem impulsu oddać nerkę nieznajomemu pacjentowi^[20]. W 1972 był scenarzystą Wysp szczęśliwych w reżyserii Stanisława Brejdyganta^[21]. W tym samym roku debiutował także pełnometrażowym filmem Ocalenie, w którym główną rolę zagrał Zbigniew Zapasiewicz. Film opowiadał historię zaatakowanego chorobą naukowca, który oczekuje na przeszczep nerki^[22].

W 1975 wyreżyserował wspólnie z K. Zanussim według ich wspólnego scenariusza film Miłosierdzie płatne z góry^[23]. W tym czasie rozpoczął także współpracę z Michałem Komarem, z którym w 1975 napisał niezrealizowany scenariusz Traktat, opowiadający historię żołnierza z czasów wojny napoleońskiej^[24].

W 1977 razem z Andrzejem Kijowskim napisał scenariusz do filmu Stanisława Różewicza Pasja, poświęconego epizodowi z życia Edwarda Dembowskiego^[25]. W 1978 nakręcił swój drugi pełnometrażowy film fabularny Szpital Przemienienia, będący adaptacją powieści Stanisława Lema. Scenariusz do tego filmu napisał wspólnie z Michałem Komarem, główną rolę zagrał Piotr Dejmek^[26]. W 1980 nakręcił swój trzeci i ostatni zarazem pełnometrażowy film W biały dzień, według prozy Władysława Terleckiego, który wspólnie z reżyserem napisał także scenariusz, inspirowany sprawą Stanisława Brzozowskiego, z Michałem Bajorem w roli głównej. Otrzymał za niego Srebrne Lwy Gdańskie na 8. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku^[27]. Po 1980 zaprzestał – z powodu postępującej od lat 60. choroby Buergera i skutków doznanego w 1975 wylewu – reżyserowania filmów^[28]. Był natomiast współautorem scenariuszy dalszych filmów K. Zanussiego: Niedostępna (1982)^[29] i Dotknięcie ręki (1992)^[30].

W latach 1978–1980 był przewodniczącym sekcji filmu fabularnego Stowarzyszenia Filmowców Polskich^[31]. W latach 1979–1984^[32] i 1989–1991 wykładał na Wydziale Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach^[33]. Wspólnie z Krzysztofem Kieślowskim prowadził także w latach 80. warsztaty w Berlinie Zachodnim^[34], Berneńskiej Szkole Teatralnej^[35], a na zaproszenie Wojciecha Marczewskiego w Narodowej Szkole Filmowej i Telewizyjnej w Kopenhadze^[33]. W dalszym ciągu pisał scenariusze filmowe (m.in. z Michałem Komarem – Błogosławiona wina na podstawie prozy Zofii Kossak, Ciuciubabka o uwolnieniu aresztowanych po ogłoszeniu stanu wojennego liderów NSZZ „Solidarność” i KSS KOR, Obok siebie (opublikowany w 1987 w Dialogu^[36])). Współpracował także ze Szkołą Wajdy^[33]. Był prezesem Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych.

Na początku lat 60. ożenił się z Barbarą Lisowską^[37], jego drugą żoną była Małgorzata Jaworska^[38].

Zmarł na raka płuc^[39].

Filmografia

Filmy dokumentalne

• Maraton (1965)
• Skok (1966)

Filmy fabularne (reżyser)

• Szansa (1970, dla TVP)
• Dzień listopadowy (1971, dla TVP)
• Ocalenie (1972, nagroda im. Andrzeja Munka)
• Miłosierdzie płatne z góry (1975) – z Krzysztofem Zanussim
• Szpital Przemienienia (1978, na podstawie powieści Stanisława Lema o tym samym tytule)
• W biały dzień (1980, Srebrne Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku)

Przypisy

1. Socha 2018 ↓, s. 36-37.
2. Socha 2018 ↓, s. 38.
3. Socha 2018 ↓, s. 42-43.
4. Socha 2018 ↓, s. 23.
5. [1]. [dostęp 4 sierpnia 2018]
6. Socha 2018 ↓, s. 43.
7. Socha 2018 ↓, s. 44.
8. Socha 2018 ↓, s. 54.
9. Socha 2018 ↓, s. 55.
10. Socha 2018 ↓, s. 56-58.
11. Socha 2018 ↓, s. 63.
12. Socha 2018 ↓, s. 98.
13. Socha 2018 ↓, s. 74-77.
14. Socha 2018 ↓, s. 78.
15. Socha 2018 ↓, s. 78, 80.
16. Socha 2018 ↓, s. 10.
17. Socha 2018 ↓, s. 98, 99, 101, 102.
18. Socha 2018 ↓, s. 104.
19. Socha 2018 ↓, s. 64.
20. Socha 2018 ↓, s. 102, 113-115.
21. Socha 2018 ↓, s. 65.
22. Socha 2018 ↓, s. 116-125.
23. Socha 2018 ↓, s. 105-106.
24. Socha 2018 ↓, s. 205-206.
25. Socha 2018 ↓, s. 166.
26. Socha 2018 ↓, s. 143-151.
27. Socha 2018 ↓, s. 169, 171-181.
28. Socha 2018 ↓, s. 84-85, 93, 188-189.
29. Socha 2018 ↓, s. 107.
30. Socha 2018 ↓, s. 108-109.
31. Socha 2018 ↓, s. 140.
32. Socha 2018 ↓, s. 190.
33. Socha 2018 ↓, s. 217.
34. Socha 2018 ↓, s. 190-194.
35. Socha 2018 ↓, s. 195.
36. Socha 2018 ↓, s. 207-210.
37. Socha 2018 ↓, s. 50.
38. Socha 2018 ↓, s. 226.
39. Socha 2018 ↓, s. 229.

Bibliografia

• Jakub Socha: Żebrowski. Hipnotyzer. Wołowiec: Czarne, 2018. ISBN 978-83-8049-622-4.
• Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, LubomirL. Mackiewicz (red.), AnnaA. Żołna (red.), Warszawa: Interpress, 1993, ISBN 83-223-2644-0, OCLC 749363235 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Edward Żebrowski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Edward Żebrowski w bazie filmpolski.pl
• Edward Żebrowski w bazie Filmweb
• Edward Żebrowski w bazie IMDb (ang.)

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000078302309
• VIAF: 59101403
• LCCN: no97052190
• GND: 1062173538
• BnF: 12044617m
• SUDOC: 028655605
• NKC: pag2010578245
• PLWABN: 9810673136205606
• NUKAT: n00091573

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4002840
• ETP: 13564

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 115293