Chrystus na krzyżu (obrazy El Greca)

Chrystus na krzyżu

Autor	El Greco
Data powstania	1573
Medium	olej na płótnie
Wymiary	43 × 28 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Princeton
Lokalizacja	Kolekcja Barbary Piaseckiej Johnson

Chrystus na krzyżu – obraz hiszpańskiego malarza pochodzenia greckiego Dominikosa Theotokopulosa, znanego jako El Greco.

Motyw Chrystusa na krzyżu jest najczęściej podejmowanym tematem przez El Greca. Obrazy powstawały w całym okresie twórczym i na ich podstawie krytycy odkrywają proces przemian stylu artysty, zmiany jego koncepcji artystycznej i filozoficznej. Wszystkie obrazy łączy jeden wspólny pierwiastek: akcja toczy się w niebie na tle wzburzonych chmur namalowanych z ogromną ekspresją.

Opis obrazów

Pierwszy obraz El Greco namalował jeszcze w okresie włoskim, w 1573 roku (obecnie w kolekcji Barbary Piaseckiej Johnson)^[1]. Chrystus wisi samotnie na krzyżu na tle jeszcze słabo zaznaczonych chmur. U dołu po prawej stronie widoczny jest pejzaż miasta – Toleda imitującego Jerozolimę. Chrystusa wisi ze spuszczoną głową. Pusty pejzaż po lewej stronie, pustka i brak jakiegokolwiek żywego elementu akcentuje jeszcze bardziej samotność śmierci Jezusa.

W kolejnych wersjach El Greco rezygnuje z koncepcji samotnej śmierci za grzechy ludzkości. W 1580 maluje Chrystus na krzyżu adorowany przez donatorów. Chrystus żyje, wznosi oczy ku niebu i zwraca się do Boga Ojca. Dziesięć lat później artysta skupia się już tylko na Chrystusie i jego męce. Maluje najważniejszą scenę nadając jej apokaliptyczny nastrój zgodnie z opisem Ewangelii Łukasza:

Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. 45 Słońce się zaćmiło i zasłona przybytku rozdarła się przez środek. 46 Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego. Po tych słowach wyzionął ducha. (Ł 23 44-46)

Wszystkie kolejne wersje utrzymane są w podobnym nastroju, niektóre są wzbogacone o dodatkowe elementy podkreślające misterium ukrzyżowania. Na wersji z Rijksmuseum za krzyżem u dołu z ciemności, ledwie widoczne, wyłaniają się pojedyncze budynki Toledo. El Greco całą uwagę skupia na samotnym krzyżu na tle nieba.

W 1600 roku artysta maluje przynajmniej dwie wersje Chrystusa na krzyżu. Pierwszy Chrystus na krzyżu powstaje na potrzeby seminarium duchownego w Madrycie. Wersja druga, zupełnie odmienna, jest kolejnym studium wcześniejszych wersji (obecnie znajduje się w Cincinnati Art Museum). Chrystus podobnie jak w wersji z Luwru wisi na krzyżu a jego ciało wije się i pręży. Głowa skierowana jest ku niebu, a z otwartych ust wydobywają się słowa Eli, Eli lamma sabachtani! W tej wersji El Greco wprowadza naturalizm oraz drugi plan z nowymi elementami. Panorama miasta jest już wyraźna, można wyróżnić wielką wschodnią kopułę obok gotyckiej wieży. Taka kopuła powstanie dopiero po śmierci artysty a stworzy ją na miejsce kaplicy mozarabskiej, syn mistrza, Jorge Manuel. Fakt ten skłonił historyk sztuki Elżbietę du Gue Trapier do wysnucia hipotezy, iż autorem tej wersji jest syn malarza a płótno powstało dużo później^[2]. Prawdopodobnie jednak kopuła mogła zostać domalowana lub była to śmiała wizja artysty zrealizowana przez syna architekta. Wskazuje na to inna kopia Śmierci Chrystusa datowana na 1613 rok a dziś znajdująca się w zbiorach Fundación Banco Santander^[3] Do miasta prowadzi droga na której jadą jeźdźcy na białych koniach. U dołu krzyża widać kilka rozrzuconych kości, piszczeli i czaszkę.

W 1605 roku dokonuje się istotna zmiana w kompozycji tematu.W wersji filadelfijskiej El Greco dodaje nowe postacie będące świadkami męki pańskiej. W 1610 roku El Greco zmienia koncepcje obrazu i koncentruje się ponownie na śmierci Chrystusa. Konający pogrążony jest w ciemnościach, chmury zasłaniają słońce a przebijające promienie oświetlają kontury pojedynczych budynków w tle i ludzkich kości na pierwszym planie.

Wersje obrazów

• 
  (1585-1590)
  57 × 33 cm,
  Rijksmuseum
• 
  1600
  104 × 62 cm,
  Cincinnati Art Museum
• 
  1613
  111 × 69 cm,
  Colección Santander^[4]
• 
  (1605-1610)
  206,4 × 103,5 cm,
  Philadelphia Museum of Art^[5]
• 
  Museo Soumaya, Meksyk
• 
  (1600 - 1610)
  82,6 × 51,8
  J. Paul Getty Museum^[6]

• Chrystus na krzyżu – 95,5 × 61, National Museum of Western Art^[7]
• Chrystus na krzyżu – (1590-95), 122 × 97, Musée des beaux-arts de Lille

Przypisy

1. KOLEKCJA BARBARY PIASECKIEJ JOHNSON W POZNAŃSKIM ZAMKU? – Aktualności – Studia – Poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2017-11-17]  (pol.).
2. A. Vallentin El Greco s. 398.
3. B. Wismer, M. Hansel El Greco and modernism s. 146.
4. Obras Maestras, Colección Santander al detalle [online], www.fundacionbancosantander.com [dostęp 2017-11-17]  (ang.).
5. Philadelphia Museum of Art – Collections Object: Crucifixion with the Virgin Mary and Saint John the Evangelist [online], www.philamuseum.org [dostęp 2017-11-17] .
6. Christ on the Cross (Getty Museum) [online], www.getty.edu [dostęp 2018-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-01]  (ang.).
7. Search Collection | The National Museum of Western Art [online], collection.nmwa.go.jp [dostęp 2017-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-09] .

Bibliografia

• Michael Scholz-Hänsel: El Greco. Taschen, 2005. ISBN 83-89192-90-X. Brak numerów stron w książce
• Antonina Vallentin: El Greco. Warszawa: PIW, 1958. Brak numerów stron w książce
• B. Wismer, M. Hänsel, El Greco and modernism, Wyd. Museum Kunstpalast, 2012 ISBN 978-3-7757-3327-4.