Ch-25

Ch-25 (ros. Х-25)

Ch-25MŁ pod skrzydłem samolotu MiG-21
Państwo	ZSRR
Rodzaj	powietrze-ziemia
Lata produkcji	1975–
Długość	3570 mm[1]
Średnica	275 mm[1]
Rozpiętość	785 mm[1]
Masa	318 kg[1]
Napęd	silnik rakietowy
Prędkość	700 m/s (2520 km/h)[1]
Zasięg	7 km
Naprowadzanie	półaktywne laserowe
Masa głowicy	136 kg (93 kg materiału wybuchowego)[1]
Typ głowicy	odłamkowo-burząca
Użytkownicy
ZSRR i in.

Ch-25 (ros. Х-25, kod NATO: AS-10 Karen, AS-12 Kegler) – rodzina radzieckich pocisków kierowanych klasy powietrze-ziemia.

Historia

Ch-25

Jeszcze przed wprowadzeniem w 1974 roku do uzbrojenia pocisku Ch-23 naprowadzanego radiokomendowo, rozpoczęto prace nad wersją tego pocisku naprowadzaną na cel podświetlony wiązką lasera. Prace nad nią rozpoczęto na zlecenie wojska w 1969 roku w biurze konstrukcyjnym Kaliningradzkich Zakładów Maszynowych (późniejszym OKB Zwiezda) w Kaliningradzie pod Moskwą, a opracowanie systemu naprowadzania laserowego zlecono NPO Gieofizika^[2]. Równolegle rozpoczęto opracowywanie cięższego pocisku Ch-29 w biurze Mołnija^[2]. Prace prowadzono wspólnie z OKB Suchoja planując uzbrojenie w nową rakietę samolotów Su-7 i Su-17^[2]. Próby wykazały, że nowy system naprowadzania ułatwia użycie broni, jednak wymaga wyposażenia samolotu w precyzyjnego autopilota. Dlatego zrezygnowano z integracji nowej rakiety z Su-7.

Rakieta Ch-25 wykorzystywała większość podzespołów Ch-23. Nowością była półaktywna głowica samonaprowadzania 24N1 zamocowana w przedniej części rakiety, zakończona przezroczystą osłoną, współpracująca z podświetlaczem laserowym na samolocie^[2]. Zasadnicza głowica bojowa odłamkowo-burząca F-25-1M, umieszczona za przedziałem sterowania, miała masę 112 kg, w tym 80 kg materiału wybuchowego^[1]. Ponieważ z ogona rakiety usunięto zbędną aparaturę systemu kierowania Delta-R1M, umieszczono w tym miejscu drugą głowicę bojową F-25-2M o masie 24 kg, w tym 13 kg materiału wybuchowego^[1]. Tylna głowica była charakterystycznie niesymetrycznie podcięta dla lepszego rozrzutu odłamków^[1]. Pocisk był wyposażony w autopilota SUR-71^[1]. Silnik rakietowy na paliwo stałe PRD-228 był zaadaptowany z pocisku Ch-23 i miał dwie dysze boczne^[1]. Pocisk nosił też oznaczenie fabryczne „wyrób 69” (ros. izdielije 69)^[2].

Pocisk mógł być wystrzeliwany z odległości od 3 do 7 km, z samolotu lecącego na wysokości 500–4000 m z prędkością między 730 a 1040 km/h^[1]. Czas kierowanego lotu wynosił do 25 sekund^[1]. Można było wystrzeliwać pociski salwą^[1]. Wadą przyjętego sposobu naprowadzania przez podświetlacz Prożektor było zgranie wiązki lasera z osią podłużną samolotu, przez co pilot musiał utrzymywać cel w celowniku i naprowadzać na niego samolot do chwili trafienia (podobnie jak w systemie kierowania w radiowej wiązce prowadzącej pocisku Ch-66, lecz z większą celnością)^[3]. Zasadniczym sposobem było płytkie nurkowanie pod kątem 25-30°, bez możliwości manewrowania, wiążące się również z ryzykiem spowodowanym przez wyjście z nurkowania nad pozycjami przeciwnika i porażonym celem^[3]. W późniejszej stacji podświetlania Klon istniała możliwość pewnego odchylenia wiązki (w pionie od +6° do -30° i w poziomie ±12°), lecz położeniem plamki należało sterować ręcznie, co powodowało, że nadal najskuteczniejszy był atak w locie nurkowym^[4]. Większe możliwości manewrowania i automatyczne śledzenie celu wprowadzono dopiero wraz ze stacją podświetlania Kajra, umożliwiającą też korzystanie z bomb naprowadzanych laserowo (w pionie od +6° do -140° i w poziomie ±20°)^[5].

Próby Ch-25 rozpoczęto pod koniec 1973 roku^[6]. Podczas prób problemy sprawiała m.in. głowica samonaprowadzania, która musiała zostać ulepszona^[6]. Po ukończeniu 26 grudnia 1974 roku prób państwowych, w 1975 roku uruchomiono produkcję pocisków Ch-25 w Kaliningradzkich Zakładach Maszynowych (KMZ)^[6]. Pocisk został formalnie przyjęty do uzbrojenia dopiero postanowieniem władz (KC KPZR i Rady Ministrów) 3 lutego 1976 roku wraz z podświetlaczem Prożektor jako element uzbrojenia kompleksu Su-17MKG (było to oznaczenie systemu, a nie samolotu)^[4]. Konstruktorzy pocisku zostali nagrodzeni Nagroda Leninowską^[4]. Pociski te stosowano najpierw z podwieszanymi zasobnikami Prożektor na samolotach Su-17M2, następnie z dalmierzem-podświetlaczem laserowym Klon na samolotach Su-17M3 i Su-25 (Klon-PS), Su-17M4 (Klon-54), MiG-27M i MiG-27D (Klon-PM), a ostatecznie z nową stacją podświetlania Kajra na samolotach MiG-27K i Su-24M^[4]. Próby stacji Klon i Kajra prowadzono od 1975 roku^[5]. Równolegle z Ch-25 prowadzono prace nad zbliżoną konstrukcyjnie rakietą przeciwradiolokacyjną oznaczoną indeksem Ch-27.

Ch-25M

W połowie lat 70 XX w. do uzbrojenia radzieckiego lotnictwa taktycznego przyjęto rakiety Ch-23 (sterowana radiokomendowo), Ch-25 (naprowadzana na cel podświetlony laserem) i Ch-27 (przeciwradiolokacyjna). Wszystkie te rakiety powstały w jednym biurze konstrukcyjnym i miały zbliżoną konstrukcję. Podsunęło to pomysł opracowania uniwersalnej rakiety produkowanej wersjach różniących się głowicami z aparatura kierującą, a mających wspólny silnik, głowicę bojową korpus, skrzydła i elektronikę.

Powstały trzy wersje rakiety:

• Ch-25MR (izdielje 714, AS-10 Karen) – wersja naprowadzana radiokomendowo, następca Ch-23. Rakieta w tej wersji była wyposażona w aparaturę Delta zamocowaną w ogonie rakiety, a dziób rakiety był osłonięty owiewką.
• Ch-25ML (izdielje 713, AS-10 Karen) – wersja naprowadzana na cel podświetlony laserem, następca Ch-25. W dziobie rakiety w tej wersji była zainstalowana głowica 24N1 przejęta z Ch-25.
• Ch-25MP (izdielje 711, AS-12 Kegler) – wersja przeciwradiolokacyjna, następca Ch-27.

Poszczególne wersje zostały przyjęte do uzbrojenia w latach 1975–1976 i szybko wyparły starsze wzory kierowanego uzbrojenia rakietowego. Pierwszym nosicielem tych rakiet był MiG-27, później zintegrowano je z innymi samolotami lotnictwa taktycznego, a także z niektórymi śmigłowcami. Rakieta Ch-25 znajduje się na uzbrojeniu Sił Powietrznych RP.

Dane taktyczno-techniczne

	Ch-25MR	Ch-25ML	Ch-25MP
Masa	??	300 kg	320 kg
Masa głowicy bojowej	89,6 kg	89,6 kg	89,6 kg
Średnica kadłuba	0,275 m	0,275 m	0,275 m
Zasięg	??	do 10 km	do 40 km

Dane taktyczno-techniczne (Ch-25)

• Masa: 320 kg
• Masa głowicy bojowej: 112+24 kg
• Długość: 3,57 m
• Średnica kadłuba: 0,275 m
• Rozpiętość: 0,785 m
• Prędkość: ?? km/h
• Zasięg: ok. 10 km

Przypisy

1. Angielski 2005 ↓, s. 6.
2. Angielski 2005 ↓, s. 5.
3. Angielski 2005 ↓, s. 7-8.
4. Angielski 2005 ↓, s. 8.
5. Angielski 2005 ↓, s. 8-9.
6. Angielski 2005 ↓, s. 7.

Bibliografia

• Piotr Butowski. Przegląd rosyjskich pocisków kierowanych klasy powietrze-ziemia i powietrze-woda. „Nowa Technika Wojskowa”. 1995. Nr. 3. s. s. 15-19. ISSN 1230-1655. 
• Rostisław Angielski. «Zwiezda» sniała w Korolewie. „Tiechnika i Woorużenie”. Nr 6/2005, czerwiec 2005. (ros.). 

Encyklopedie internetowe (model broni):

• Britannica: technology/AS-10-Karen