PROFILBARU.COM

Broń biologiczna, broń B – rodzaj broni masowego rażenia, w której ładunkiem bojowym są patogenne mikroorganizmy (np. laseczki wąglika) lub wirusy (np. wirus ospy prawdziwej). Zwyczajowo zalicza się także do broni biologicznej broń opartą na toksynach pochodzenia biologicznego (np. botulina, rycyna)^[1]^[2].

Broń biologiczna to środki materiałowo-techniczne i organizmy żywe, które przenoszą, rozprzestrzeniają lub rozsiewają środki biologiczne. Środki biologiczne to mikroorganizmy lub organizmy wytwarzające toksyny, które wywołują choroby u ludzi, roślin, zwierząt lub powodują biochemiczny rozpad materiałów. Środki biologiczne mogą być stosowane w postaci aerozoli ciekłych lub stałych ze względu na zwiększone możliwości ich przetrwania w środowisku. Opóźnione skutki ataku spowodowane są czasem inkubacji środka biologicznego^[3] .
Broń biologiczna może znaleźć zastosowanie podczas ataku na pojedyncze osoby, oddziały wojska, a także ludność cywilną. Celem ataku biologicznego mogą być także jednorodne monokultury roślinne lub hodowle zwierząt gospodarskich (terroryzm socjoekonomiczny)^[2]^[1].

Cechy broni B

Broń B charakteryzuje się^[4]:

stosunkowo niewielkimi kosztami produkcji

Duża część drobnoustrojów potencjalnie użytecznych w broni biologicznej wywołuje choroby wśród zwierząt (laseczka wąglika, pałeczka dżumy i in.).

dużą skutecznością

Drobnoustroje i toksyny są w szczególny sposób preparowane (np. przez modyfikacje genetyczne), aby zwiększyć zdolności do przetrwania w środowisku, wirulencję, śmiertelność, lekooporność.

słabą wykrywalnością w początkowym etapie

Jako potencjalny ładunek biologiczny mogą zostać wykorzystane patogeny, które wywołują niezwykle rzadkie choroby (np. wirus ospy prawdziwej, której ostatni przypadek pojawił się w 1978). Dodatkową trudnością jest brak "zapowiedzi" zachorowań wśród ludzi opartych na raportach epidemiologicznych dotyczących zwierząt (w przypadku antropozoonoz).

Broń B może być rozprzestrzeniana nietypowymi środkami (np. "listy wąglikowe").

zazwyczaj krótkim okresem inkubacji

Amunicja biologiczna

Amunicją biologiczną nazywane są pociski artyleryjskie, bomby lotnicze itp. napełnione środkami biologicznymi. Amunicja biologiczna zazwyczaj składa się z kadłuba, zbiornika zawierającego środek biologiczny, ładunku materiału wybuchowego i zapalnika. Po rozerwaniu się amunicji biologicznej powstaje aerozol czynnika patogennego skażający powietrze, teren i wszystko, co na nim się znajduje.

Klasyfikacja patogenów

Ze względu na znaczenie jako potencjalnego środka broni biologicznej wyróżnia się trzy główne (według CDC) grupy oznaczone kolejno literami alfabetu^[2]^[4]:

A – patogeny o wysokiej zjadliwości i śmiertelności, łatwe do utrzymania w środowisku, których przydatność, jako "wojskowych" postaci została sprawdzona w przeszłości (np. laseczki i przetrwalniki wąglika).
B – patogeny o średniej zjadliwości i śmiertelności, średnio trudne do utrzymania w środowisku (np. rycyna).
C – patogeny, które mogą być wykorzystane jako broń biologiczna, np. po modyfikacjach genetycznych (np. filowirusy, prątek gruźlicy).

Czasem dodatkowo wymienia się grupę D, na którą składają się patogeny, które prawdopodobnie nigdy nie zostaną wykorzystane jako broń biologiczna (np. wirus grypy – łatwy do rozpoznania przez epidemiczne występowanie, wirus HIV – przez długi okres utajenia).

Potencjalne patogeny – wady i zalety z punktu widzenia terrorystów

Patogen	Główne zalety	Główne wady
Patogeny replikowalne
laseczka wąglika (wąglik)	duża zakaźność i śmiertelność	umiarkowana transmisja wśród ludzi
pałeczka dżumy (dżuma)	duża śmiertelność i zaraźliwość w postaci płucnej, możliwość skrytego ataku drogą rozsiewu zakażonych pcheł	niepełna wrażliwość populacji na bakterię
pałeczka tularemii (tularemia)	wyjątkowo duża zakaźność, trudna diagnostyka	stosunkowo mała śmiertelność
pałeczki Salmonella	łatwość i niskie koszty pozyskania patogenu, łatwa dystrybucja	mała śmiertelność, łatwa identyfikacja patogenu
filowirusy (wirusowe gorączki krwotoczne)	duża śmiertelność i dynamika epidemii (wyjątkowa zakaźność i zaraźliwość)	trudności w uzyskaniu wirusa
wirus ospy prawdziwej (ospa prawdziwa)	obecnie duża śmiertelność, wysoka zakaźność i zaraźliwość	trudności w uzyskaniu wirusa, specyficzny wygląd chorych
Patogeny niereplikowalne
rycyna	dość duża śmiertelność, możliwość masowej produkcji (jest pozostałością po produkcji paliwa roślinnego)	konieczność uzyskania dużych stężeń aerozolowych (umiarkowana toksyczność)
botulina	duże zapasy na świecie, bardzo wysoka toksyczność	dość charakterystyczne objawy

Metody stosowania broni B

bomby lotnicze i pociski artyleryjskie
zrzucane z samolotów pakiety (np. pudełka), przesyłane pocztą listy
rozpylania aerozolu z powietrza
kontaminacja wody, żywności i każda inna działalność dywersyjna

Rozpoznawanie ataku bronią biologiczną

Wystąpienie ataku bronią biologiczną można podejrzewać w wypadku:

pojawienia się dymu, mgły, kurzu po przelocie samolotu
wybuchów "cichych" bomb
występowania wielu zgonów i zachorowań o podobnych objawach, a nieznanej etiologii
masowego pomoru zwierząt gospodarskich (np. bydła)
ciężkiego przebiegu chorób
słabej odpowiedzi lub braku odpowiedzi na rutynowe leczenie
wystąpienia chorób niezwykle rzadkich lub całkowicie eradykowanych
wystąpienia chorób o nietypowych cechach lub w szczepionej populacji (co wskazuje na modyfikacje genetyczne)

Psychologiczne znaczenie bioterroryzmu

Broń B może mieć duże znaczenie jako środek dezorganizacji służb publicznych (nawet w krajach znacznie oddalonych od miejsca ataku) i wywoływania paniki wśród ludności. Biologiczny terroryzm socjoekonomiczny opiera się nie tylko na zabijaniu roślin i zwierząt hodowlanych, ale także na osłabieniu gospodarki przez wywołanie strachu przed określoną grupą produktów żywnościowych, na której produkcji skupia się dane państwo. W tym celu potencjalnie mogą być wykorzystane priony (wywołujące m.in. BSE).

Produkcja broni biologicznej

Istnieje wiele metod produkcji i doskonalenia broni biologicznej. W zależności od stopnia zorganizowania grupy terrorystycznej, wykorzystuje się do tego przedmioty ogólnodostępne lub specjalistyczny sprzęt laboratoryjny. Ze względu na łatwy dostęp do wiedzy i technologii, zwraca się uwagę na to, że terroryści mogą potencjalnie modyfikować mikroorganizmy przy pomocy inżynierii genetycznej, poprzez traktowanie kultury zmiennym stężeniem CO₂, zastosowanie środków alkilujących czy zarażenie mikroorganizmów bakteriofagami, co doprowadzić może do selekcji wysokoopornych szczepów^[4].

Historia

Broń biologiczna była używana już w starożytności. Znane są przykłady powszechnego zatruwania strzał toksynami także pochodzenia biologicznego oraz podrzucania jadowitych węży na wrogie statki (praktyka Hannibala), a w Chinach podrzucania pszczół nieprzyjaciołom. Najstarsze potwierdzone świadome użycie broni biologicznej to wykorzystanie stada baranów zakażonych tularemią przeciwko wrogom przez Hetytów w XIV wieku p.n.e.^[2] W rozumieniu ścisłym definicji broni B, pomijającej jady, typowym przykładem z tego okresu będzie polityka Aleksandra Macedońskiego, który porzucał w czasie wycofywania się z pól bitewnych zwłoki koni i żołnierzy zmarłych na choroby zakaźne.

W okresie wieków średnich najbardziej znany jest przykład użycia broni biologicznej przez Tatarów w czasie oblężenia twierdzy Kaffa (dzisiejsza Teodozja) w 1346 (katapultowane były na teren twierdzy ciała zmarłych na dżumę). Zastanawiająca pozostaje droga szerzenia się tej choroby wśród mieszkańców, ponieważ dżuma, jak wiemy obecnie, roznosi się drogą kropelkową i przez wektor – pchłę (pchły zazwyczaj opuszczają żywiciela zaraz po śmierci)^[1]. W 1495 Hiszpanie skazili wino w Neapolu krwią trędowatych. W 1767 r. Jeffrey Amherst wywołał podstępem epidemię ospy prawdziwej wśród rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Swój cel osiągnął podarowując im koce skażone wirusem^[1].

Okres największego rozwoju broni biologicznej przypada na okres II wojny światowej (największe mocarstwa broni biologicznej: Japonia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, ZSRR) i okres powojenny (przede wszystkim ZSRR, w którym próbowano np. wykorzystać wirus Ebola).

W 1991, po wojnie w Zatoce Perskiej, oficjalnie poinformowano o zasobach broni B państwa irackiego.

Wykrywanie broni B

LRBSDS (Long Range Biological Standoff Detection System) – pozwala na wykrycie chmury aerozolu w promieniu 30 km
JBSDS (The Joint Biological Standoff Detection System) – unowocześniona, w pełni automatyczna wersja LRBSDS, rozróżnia aerozole biologiczne od niebiologicznych, oraz pozwala na monitorowanie ruchu chmury
IBADS (The Interim Biological Agent Detection System) – umożliwia wstępną identyfikację patogenów na podstawie testów immunochromatograficznych
JPS (The Joint Portal Shields) – wysoce zautomatyzowany system detekcji, również wykorzystujący testy immunochromatograficzne, całość sterowana przez centralny komputer
JBPDS (The Joint Biological Point Detection System) – wykrywa obecność cząstek biologicznych w ciągu 60 sekund, i pozwala na identyfikację dziesięciu patogenów w przeciągu 20 minut
FLAPS (Fluorescence Aerodynamic Particle Sizer) – prócz szybkiej detekcji wysyła informację do centrów dowodzenia^[5]

Konwencje o zakazie używania broni B

Podstawowym układem jest, ratyfikowany przez 142 państwa^[6], Protokół genewski (1925) dotyczący stosowania broni chemicznej i biologicznej (w tamtych czasach zwanej bronią bakteriologiczną) wraz z uaktualnieniami. Protokół ten zabrania stosowania, pomija jednak milczeniem produkcję, prowadzenie badań i składowanie tego typu broni, a część stron ratyfikowała go z zastrzeżeniami respektowania tylko wtedy, gdy respektować go będzie przeciwnik. Konwencja o broni biologicznej (1972) zabroniła prowadzić badań, produkować, gromadzić, nabywać w jakikolwiek inny sposób lub przechowywać: 1. mikrobiologicznych lub innych biologicznych środków czy toksyn, bez względu na pochodzenie lub sposób produkcji; takich rodzajów i w takich ilościach, które nie są przeznaczone do wykorzystania w celach profilaktycznych ochronnych lub w innych celach pokojowych; 2. broni, urządzeń lub środków przenoszenia mających służyć wykorzystaniu takich środków lub toksyn we wrogich zamiarach lub w konfliktach zbrojnych.

Obecnie – od zmiany z 1999 dołączonej do Konwencji jako załącznik^{[potrzebny przypis]} – jako patogeny, które mogą być wykorzystane, jako broń B wymienia się patogeny ludzi, zwierząt i roślin.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d KatarzynaK. Klocek KatarzynaK., WojciechW. Marcinkowski WojciechW., Wybrane aspekty broni biologicznej — kontekst historyczny i medyczny, [w:] Aleksander K.A.K. Smakosz, MateuszM. Dąsal (red.), Epidemie: od historycznych postaci leku po COVID-19, Częstochowa: Pharmacopola, 2021, s. 171–185 .
↑ ^a ^b ^c ^d Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Broń biologiczna – nowe możliwości i zagrożenia, [w:] V.V. Tanaś, W.W. Welskop (red.), Człowiek wobec zagrożeń współczesności., Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu, 2017, s. 147–160 .
↑ Maciejewska-Miedziak, Miedziak i Stankiewicz 2023 ↓, s. 21.
↑ ^a ^b ^c SaraS. Chrzanowska SaraS., PaulinaP. Plewa PaulinaP., Broń biologiczna – czy należy się jej bać? Epidemiologia, metody produkcji i cele ataku, „ELIXIR”, I, 2023, s. 19–32 [dostęp 2024-04-29] .
↑ – Marcin Sajek, IGM Internetowa Gazeta Medyczna nr 3 – 7 lutego 2009
↑ Protocol for the Prohibition of the Use of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases, and of Bacteriological Methods of Warfare. Geneva, 17 June 1925

Bibliografia

Krzysztof Chomiczewski, Janusz Kocik, Marek Tomasz Szkoda: Bioterroryzm. Zasady postępowania lekarskiego., fragmenty części pierwszej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002
Agnieszka Maciejewska-Miedziak, Jacek Miedziak, Mirosław Stankiewicz: Realizacja obrony przed bronią masowego rażenia w działaniach bojowych (batalion, kompania, pluton). Wrocław: Akademia Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki, 2023. ISBN 978-83-66299-59-7.
Paweł Kępka: Bioterroryzm. Polska wobec użycia broni biologicznej., Warszawa, Difin, 2009
Krzysztof Zieliński, Marian Brocki, Marek Janiak, Andrzej Wiśniewski: Patologia obrażeń i schorzeń wywołanych współczesną bronią w działaniach wojennych i terrorystycznych, wydawnictwo MON, Warszawa, 2010, ISBN 978-83-927103-4-9
Strona CDC z klasyfikacją patogenów. bt.cdc.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-22)].
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 9. ISBN 83-86028-01-7.