Brasław (gmina)

Brasław

gmina wiejska
1921[1][2]–1939
Państwo	Polska
Województwo	(1919–20: okręg wileński) (1920–21: okręg nowogródzki) (1921–22: nowogródzkie[2]) (1922–26: Ziemia Wileńska) 1926–39: wileńskie
Powiat	do 1919: jezioroski 1919–39: brasławski
Siedziba	Brasław
Powierzchnia (1937)	392,3[3] km²
Populacja (1931) • liczba ludności	13 113[3]
• gęstość	40 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny (1937)
Liczba gromad 183
Położenie na mapie Polski w 1939 Brasław
55°39′N 27°04′E

Brasław – dawna gmina wiejska istniejąca do 1939 roku na obszarze Ziemi Wileńskiej^[2]/woj. wileńskiego (obecnie na Białorusi). Siedzibą gminy było miasteczko Brasław (1587 mieszkańców w 1921 roku^[4])^[5], które od 15 marca 1927 roku – nie posiadając praw miejskich – było siedzibą powiatu brasławskiego^[6].

Początkowo gmina należała do powiatu jezioroskiego w guberni kowieńskiej. 31 października 1919 gminę włączono do utworzonego pod Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich nowego powiatu brasławskiego, który wszedł w skład okręgu wileńskiego^[7][8]. 20 grudnia 1920 gmina weszła w skład tymczasowego okręgu nowogródzkiego^[9], a 19 lutego 1921 została włączona do nowo utworzonego woj. nowogródzkiego^[10]. Od 13 kwietnia 1922^[2] gmina Brasław należała do objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej^[11], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie^[12]. Gmina Brasław była jedną z 7 gmin wzdłuż granicy z Łotwą.

Po wojnie obszar gminy Brasław wszedł w struktury administracyjne Związku Radzieckiego.

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 11 181 osób, 8205 było wyznania rzymskokatolickiego, 1366 prawosławnego, 8 ewangelickiego, 301 staroobrzędowego, 3 greckokatolickiego, 6 mahometańskiego, 1292 mojżeszowego. Jednocześnie 5229 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 4418 białoruska, 1 niemiecką, 978 żydowską, 429 litewską, 123 rosyjską, 2 łotewską a 1 estońską. Było tu 1913 budynków mieszkalnych^[13].

Przypisy

1. Od 1921 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. nowogródzkiego; w czasie II wojny światowej poza administracją polską; po II wojnie światowej poza granicami Polski.
2. Istnieje rozbieżność w określaniu przynależności ponadpowiatowej północno-zachodnich gmin powiatu brasławskiego (gminy Brasław, Dryświaty, Dukszty, Opsa, Plusy, Rymszany, Słobódka, Smołwy i Widze) na przełomie lat 1921-22. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 (Art. 1) wymienia powiat brasławski jako jeden z 5 powiatów (obok wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego i trockiego) Ziemi Wileńskiej, nad którą objęto władzę państwową w 1922 roku (czyli obszary wchodzące w skład Litwy Środkowej. Natomiast Skorowidz miejscowości RP wydany przez GUS w 1923 roku wylicza powiat brasławski jako jeden z 4 powiatów (obok duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskiego), które w 1922 roku wydzielono z woj. nowogródzkiego i wcielono do Ziemi Wileńskiej, podając równocześnie szczegółową statystykę dla omawianych gmin z 30 września 1921 roku. Także inne źródła (m.in. mapy) podają informacje o przyłączeniu na przełomie lat 1921-22 do Litwy Środkowej powiatów brasławskiego i lidzkiego (np. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku, 2005; Atlas Historyczny Polski, PKWK, 1967). Rozbieżność ta wynika z różnych interpretacji przeprowadzonych na terenie powiatu brasławskiego (a także lidzkiego) wyborów do Sejmu Wileńskiego na mocy uchwały Sejmu RP z 16 listopada 1921, która zakończyła walkę polityczną na tych terenach. Adam Mielcarek twierdzi że powiaty brasławski i lidzki faktycznie do Litwy Środkowej nie należały (Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, 2008). W niniejszym artykule oparto się na tej analizie, uwzględniając jednak rozbieżność interpretacji w tymże przypisie.
3. Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom I - Województwo Wileńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938
4. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII - Część II - Ziemia Wileńska – Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
5. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
6. Dz.U. z 1927 r. nr 24, poz. 193
7. Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 25, poz. 257
8. Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich z mapą, Eugenjusz Romer, Lwów-Warszawa, 1919
9. Dz.U. z 1920 r. nr 115, poz. 760
10. Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93
11. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
12. Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 7, część 2, 1924, s. 3 .