Biskupi gnieźnieńscy

Biskupi gnieźnieńscy – biskupi diecezjalni (jednocześnie arcybiskupi metropolici) i biskupi pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej. Arcybiskupom metropolitom gnieźnieńskim przysługuje tytuł prymasa Polski (od 1417). Mają także prawo używania purpurowych szat nawet jeśli nie są kardynałami.

Biskupi

Biskupi diecezjalni

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1000–?		Radzim Gaudenty	błogosławiony Kościoła katolickiego
przed 1025?–1027		Hipolit
1027–1028		Bossuta Stefan
1075?–1092		Bogumił
ok. 1092?		Heinrich von Wülzburg	okres posługi oraz samo istnienie tego arcybiskupa jest dyskusyjne[1]
ok. 1099–po 1112		Marcin
przed 1136–1148		Jakub ze Żnina
1149–po 1167		Jan Gryfita
1177–po 1180		Zdzisław
lata 80. XII w.		Bogumił z Dobrowa	błogosławiony Kościoła katolickiego
1191–1198		Piotr Łabędź
1199–1219		Henryk Kietlicz
1220–1232		Wincenty z Niałka
1232–1258		Pełka (Fulko)
1258–1271		Janusz	zatwierdzony w 1259
1278		Marcin z Opawy
1283–1314		Jakub Świnka
1314–1317		Borzysław	konsekrowany w 1317
1317–1341		Janisław
1342–1374		Jarosław z Bogorii i Skotnik
1374–1382		Janusz Suchywilk
1382–1388		Bodzęta
1389–1394		Jan Kropidło
1394–1401		Dobrogost z Nowego Dworu
1402?–1411		Mikołaj Kurowski
1412–1422		Mikołaj Trąba	prymas Polski od 1417
1423–1436		Wojciech Jastrzębiec	prymas Polski
1436–1448		Wincenty Kot	prymas Polski, w latach 1441–1447 kardynał w obediencji antypapieża Feliksa V
1449–1453		Władysław Oporowski	prymas Polski
1453–1464		Jan Sprowski	prymas Polski
1464–1473		Jan Gruszczyński	prymas Polski
1474–1480		Jakub z Sienna	prymas Polski
1481–1493		Zbigniew Oleśnicki	prymas Polski
1493–1503		Fryderyk Jagiellończyk	prymas Polski, kardynał
1503–1510		Andrzej Boryszewski	prymas Polski
1510–1531		Jan Łaski	prymas Polski
1531–1535		Maciej Drzewicki	prymas Polski
1535–1537		Andrzej Krzycki	prymas Polski
1537–1540		Jan Latalski	prymas Polski
1541–1545		Piotr Gamrat	prymas Polski
1545–1559		Mikołaj Dzierzgowski	prymas Polski
1559–1562		Jan Przerębski	prymas Polski
1562–1581		Jakub Uchański	prymas Polski
1581–1603		Stanisław Karnkowski	prymas Polski
1603–1605		Jan Tarnowski	prymas Polski
1606–1608		Bernard Maciejowski	prymas Polski, kardynał
1608–1615		Wojciech Baranowski	prymas Polski
1616–1624		Wawrzyniec Gembicki	prymas Polski
1624–1626		Henryk Firlej	prymas Polski
1627–1638		Jan Wężyk	prymas Polski
1638–1641		Jan Lipski	prymas Polski
1641–1652		Maciej Łubieński	prymas Polski
1653–1658		Andrzej Leszczyński	prymas Polski
1659–1666		Wacław Leszczyński	prymas Polski
1666–1673		Mikołaj Jan Prażmowski	prymas Polski
1673–1674		Kazimierz Florian Czartoryski	prymas Polski
1674–1677		Andrzej Olszowski	prymas Polski
1677–1685		Jan Stefan Wydżga	prymas Polski
1687–1705		Michał Stefan Radziejowski	prymas Polski, kardynał
1706–1721		Stanisław Szembek	prymas Polski
1723–1738		Teodor Potocki	prymas Polski
1739–1748		Krzysztof Antoni Szembek	prymas Polski
1749–1759		Adam Ignacy Komorowski	prymas Polski
1759–1767		Władysław Aleksander Łubieński	prymas Polski
1767–1777		Gabriel Podoski	prymas Polski
1777–1784		Antoni Kazimierz Ostrowski	prymas Polski
1785–1794		Michał Jerzy Poniatowski	prymas Polski
1795–1801		Ignacy Krasicki	prymas Polski
1806–1818		Ignacy Antoni Raczyński	prymas Polski
1821–1825		Tymoteusz Gorzeński	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1828–1829		Teofil Wolicki	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1831–1842		Marcin Dunin	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1845–1865		Leon Przyłuski	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1866–1886		Mieczysław Ledóchowski	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski, kardynał, od 1892 prefekt Kongregacji Rozkrzewiania Wiary
1886–1890		Julius Dinder	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1891–1906		Florian Stablewski	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1914–1915		Edward Likowski	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski
1915–1926		Edmund Dalbor	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański, prymas Polski, kardynał
1926–1948		August Hlond	jednocześnie arcybiskup metropolita poznański (1926–1946) i arcybiskup metropolita warszawski (1946–1948), prymas Polski, kardynał
1948–1981		Stefan Wyszyński	jednocześnie arcybiskup metropolita warszawski, prymas Polski, kardynał błogosławiony Kościoła katolickiego
1981–1992		Józef Glemp	jednocześnie arcybiskup metropolita warszawski (do 2006), prymas Polski (do 2009), kardynał
1992–2010		Henryk Muszyński	prymas Polski (2009–2010)
2010–2014		Józef Kowalczyk	prymas Polski
od 2014		Wojciech Polak	prymas Polski

Uwaga! Do Henryka Kietlicza daty, a w paru przypadkach (np. Bogumił z Dobrowa) kolejność poszczególnych arcybiskupów są niepewne.

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1299–1308		Paweł
1310–1323		Dominik
1377–1382		Andrzej Jastrzębiec
1404–1411		Jan
1411–1412, 1414–1415		Piotr
1414		Erazm
1434–1440, 1447–1469		Jan	w międzyczasie biskup pomocniczy kujawsko-pomorski
1469–1476		Antoni
1476–po 1480		Andrzej z Opalenicy
1493		Wojciech z Secemina
ok. 1497		Jan z Radziejowa
1498		Maciej
1501–1517		Jan
1509–1526		Mikołaj Mściwy
1527–1541		Jan Busiński
1541–1560		Sebastian Żydowski
1562–1581		Stanisław Falęcki
1583–1608		Jan Gniazdowski
1608–1625		Andrzej Wilczyński
1628–1638		Andrzej Gembicki	następnie biskup diecezjalny łucki
1640–1644		Jan Madaliński
1644–1658		Adrian Grodecki
1660–1665		Kasper Trzemeski
1667–1674		Jan Chrzciciel Bużeński
1676–1693		Wojciech Stawowski
1694–1700		Konstanty Józef Zieliński	następnie arcybiskup metropolita lwowski
1700–1718		Stefan Mdzewski
1719–1731		Franciszek Kraszkowski
1728–1743		Dominik Sienieński
1732–1738		Józef Michał Trzciński
1738–1769		Krzysztof Dobiński
1762–1791		Ignacy Augustyn Kozierowski
1768–1793		Antonin Kornel Przedwojewski
1771–1784		Jan Karski
1781–1802		Kasper Józef Szajowski
1785–1790		Józef Korytowski
1790–1808		Stefan Łubieński
1791–1804		Michał Mateusz Kosmowski
1809–1813		Ignacy Nepomucen Bardziński
1809–1814		Grzegorz Zachariasiewicz
1809–1821		Wawrzyniec Raczyński
1814–1821		Józef Gembart
1816–1818		Daniel Ostrowski
1816–1831		Marcin Siemieński
1833–1840		Kajetan Kowalski
1841–1866		Anzelm Brodziszewski
1867–1887		Józef Cybichowski
		Jan Ignacy Korytkowski	nominat (1888)
1890–1907		Antoni Andrzejewicz
1911–1924		Wilhelm Kloske
1925–1939		Antoni Laubitz
1946–1975		Lucjan Bernacki
1951–1957		Antoni Baraniak	następnie arcybiskup metropolita poznański
1959–1989		Jan Czerniak
1964–1979		Władysław Rubin	w latach 1967–1979 sekretarz Synodu Biskupów, następnie prefekt Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, kardynał
1969–2003		Szczepan Wesoły	arcybiskup ad personam od 1994
1975–1989		Jan Michalski
1982–1991		Jerzy Dąbrowski
1982–1996		Jan Wiktor Nowak	następnie biskup diecezjalny siedlecki
1988–2012		Bogdan Wojtuś
1992–2002		Stanisław Gądecki	następnie arcybiskup metropolita poznański
2003–2014		Wojciech Polak	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński, prymas Polski
2012–2021		Krzysztof Wętkowski	następnie biskup diecezjalny włocławski
od 2022		Radosław Orchowicz

Przypisy

1. Nie wymieniają go dawne katalogi arcybiskupów gnieźnieńskich ani Długosz. Wspomina o nim tylko Żywot św. Ottona z Bambergu autorstwa Ebona (poł. XII w.). Gerard Labuda, Szkice historyczne X-XI wieku: z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, s. 364 i n., uznał relację Ebona za niedokładną i uważał, że nie było w ogóle takiego metropolity. Wojciech Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, Roczniki Akademii Umiejętności, Lwów 1891, s. 311, umieścił go między Marcinem a Jakubem ze Żnina. Władysław Abraham, Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1890, s. 83, oraz Jan Powierski, Data konsekracji katedry gnieźnieńskiej (1 maja 1099) na tle sytuacji politycznej Polski, Rusi i krajów sąsiednich, Roczniki historyczne 1994, s. 96, uważali, że Heinrich został bezpośrednim następcą zmarłego w 1092 Bogumiła. Ta ostatnia wersja najlepiej współgra z tekstem Ebona, brak jednak jakichkolwiek innych wzmianek źródłowych, które pozwalałyby skontrolować jego wiarygodność.

Bibliografia

• PiotrP. Nitecki PiotrP., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, HenrykH. Gulbinowicz, Warszawa: „Pax”, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455 . Brak numerów stron w książce
• Kosman M., Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000.
• Rola Z., Tajemnice katedry gnieźnieńskiej, Poznań 2005.
• Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej, 1180–1320, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2003

Zobacz też

• Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich

Linki zewnętrzne

Zobacz w Wikiźródłach hasło Arcybiskup gnieźnieński w Encyklopedii staropolskiej

• Poczet arcybiskupów gnieźnieńskich na stronie archidiecezji gnieźnieńskiej. [dostęp 2021-04-07].
• Lista biskupów pomocniczych gnieźnieńskich na stronie archidiecezji gnieźnieńskiej. [dostęp 2021-04-07].
• Archidiecezja gnieźnieńska na stronie Konferencji Episkopatu Polski [dostęp 2024-09-14].
• Archidiecezja gnieźnieńska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2011-12-30]  (ang.).