Tablica na kamienicy w Wilnie, gdzie w 1822 r. po raz pierwszy wydano drukiem Ballady...
Ballady i romanse – zbiór balladAdama Mickiewicza, wydany w 1822 w Wilnie jako część pierwszego tomu Poezyj. Uważany jest za początek rozwoju gatunku ballady w literaturze polskiej oraz za manifest polskiego romantyzmu[1]. Jednocześnie Ballady i romanse pozostają w związku z gatunkami literackimi poprzedniego okresu, zwłaszcza z dumą, dumką i sielanką[2].
Charakter tomu
Ballady Mickiewicza są silnie osadzone w realiach historycznych i lokalnych. Miejsce akcji jest ściśle określone (Świteź, Płużyny, Ruta i in.[3]). W tę oswojoną rzeczywistość wkracza świat nadprzyrodzony, w codzienność ingerują siły nadprzyrodzone, a to, co znane, okazuje się niebezpieczne i tajemnicze. Ingerencje świata nadziemskiego mogą mieć charakter etyczny – to, co nadprzyrodzone, ocenia czyny ludzkie i wprowadza ład moralny, wymusza odpowiedzialność za czyny i wymierza karę za popełnione zło (m.in. ballady Lilije, Rybka, Świtezianka)[3].
Taka wizja rzeczywistości, według której w każdym momencie może dojść do przenikania się codzienności ze światem pozazmysłowym, miała charakter polemiczny wobec racjonalnych poglądów oświeceniowych[1]. Szczególnie polemiczny charakter ma ballada Romantyczność, w której oświeceniowemu racjonalizmowi (reprezentowanemu przez postać starca) przeciwstawiony zostaje postulat wiary w poznanie pozaracjonalne i istnienie zjawisk niemożliwych do objęcia przez rozum[4].
Występujące w tomie opisy przyrody służą wprowadzeniu nastroju tajemniczości i grozy. Uzyskiwany jest on poprzez takie elementy pejzażu, jak: dzikość, cisza, szum wiatru, światło księżyca, cmentarz, stara cerkiew itp.[3]Czesław Zgorzelski nazwał Świteź, Świteziankę i Rybkę utworami „rusałczanymi”, które „opierają «dziwność» romantyczną fabuły na cudowności przeobrażeń wiążących człowieka z przyrodą”[5].
Utwory Ballad i romansów napisane są w różnej tonacji – od poważnych po żartobliwe (To lubię, Pani Twardowska).
Chociaż utwory balladowe powstawały w literaturze polskiej już wcześniej, właściwa popularność tego gatunku rozpoczęła się od tomu Ballady i romanse. Ballady stały się we wczesnym romantyzmie gatunkiem służącym polemice z oświeceniową wizją świata i stały się sztandarowym gatunkiem romantyzmu przedlistopadowego. Jednak pojawienie się licznych naśladowców ballad mickiewiczowskich, opartych na cudowności, doprowadziło z czasem do skonwencjonalizowania się tego typu literatury. Wykorzystane przez poetę elementy przyrody i pejzażu stały się obrazami stereotypowymi[3], naśladowcy chętnie epatują motywami sentymentalnymi oraz elementami okropności i grozy, a problematykę ballad (m.in. problem winy i kary) sprowadzają niejednokrotnie do prostego dydaktyzmu[1].
↑ abcIreneusz Opacki Ballada. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2002, s. 74. ISBN 83-04-04616-4.
↑Joanna Klausa-Wartacz: Antyczne Przemiany i romantyczne metamorfozy. Tropami Metamorfoz Owidiusza w Świteziance Adama Mickiewicza, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” 2010, nr XX/1, s. 110.
↑ abcdAlina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 250. ISBN 83-01-12108-4.
↑Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 251. ISBN 83-01-12108-4.
↑Joanna Klausa-Wartacz: Antyczne Przemiany i romantyczne metamorfozy. Tropami Metamorfoz Owidiusza w Świteziance Adama Mickiewicza, s. 111.
