Arbitraż międzynarodowy (z fr. arbitrage 'sąd rozjemczy' od łac. arbiter 'świadek, rozjemca')[1] – rozjemstwo, rozwiązywanie sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony.
Rodzaje
- fakultatywny, gdy strony wyrażają zgodę (tzw. kompromis) na oddanie sporu pod arbitraż:
- fakultatywny niezorganizowany, gdy strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów,
- fakultatywny zorganizowany, gdy istnieje stały sąd rozjemczy, któremu strony przekazują spory,
- obligatoryjny, gdy strony w uprzednio zawartej umowie (w tzw. klauzuli arbitrażowej) zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór będzie oddany pod arbitraż[2].
Istnieją dwa sposoby wyznaczania składu sądów arbitrażowych. Pierwszy z nich to tradycyjny sposób, zwany europejskim lub klasycznym. Polega on na tym, że spór rozstrzyga głowa wybranego państwa trzeciego (np. król, prezydent, papież)[3]. Zaletą tej formy jest fakt, że osoba rozstrzygająca jest niezależna, nie ma żadnych motywów aby być stronniczym i posiada duży autorytet w środowisku międzynarodowym. Wadą natomiast może być brak fachowości i kompetencji[4].
Drugi system, tzw. amerykański polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej (joint commission). Taka komisja składa się z trzech lub pięciu członków, z czego jeden lub dwóch członków wydelegowanych jest z państw uczestniczących w sporze, i jednego przewodniczącego (superarbitra), wybranego za obopólną zgodą tych państw[5][6]. Niewątpliwą zaletą tego systemu jest fachowość komisji oraz fakt, iż umożliwia się stronom konfliktu udział w przygotowaniu orzeczenia. Bywa jednak, iż przedstawiciele z państw uwikłanych w konflikt stają się bardziej adwokatami swoich krajów niż arbitrami.
Częściej stosowany w praktyce jest system amerykański. Przewiduje go również załącznik do Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów.
Postępowanie
Od wyroku sądu arbitrażowego nie ma odwołania. Wyjątkiem jest sytuacja kiedy strony sporu wcześniej umówią się, że jest inaczej. Jednak przy odwołaniu się od ogłoszonego orzeczenia ten sam sąd arbitrażowy rozpatruje rewizję[7].
Postępowanie arbitrażowe składa się z dwóch części, pisemnej i ustnej[8]. Strony składają najpierw wyjaśnienia na poparcie swojej sprawy, następuje narada, najczęściej tajna. Decyzje zapadają większością głosów, a ogłoszony wyrok powinien być odpowiednio uzasadniony i umotywowany[9]. Wyrok arbitrażowy obowiązuje jedynie strony będące w sporze[10]. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą jego wyrokowi[11].
Obecnie arbitraż międzynarodowy jest rzadkim środkiem rozstrzygania sporów, gdyż jako forma jest często krytykowany za swoje niedostosowanie zasad do zmieniających się sytuacji i potrzeb na świecie.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2015-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Np. cztery traktaty arbitrażowe zawarte w Locarno przez Niemcy w 1925 z Francją, Belgią, Polską i Czechosłowacją w art. 1 głosiły Wszelkie spory jakiejkolwiekbądź natury między stronami które nie mogłyby być załatwione polubownie drogą zwykłego postępowania dyplomatycznego, będą oddane do rozsądzenia bądź trybunałowi rozjemczemu, bądź też Stałemu Trybunałowi Sprawiedliwości Międzynarodowej. Art. 16 O ile nie dojdzie do pojednania w Stałej Komisji Pojednawczej, spór oddany zostanie trybem kompromisu bądź do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, na warunkach i zgodnie z procedurą, przewidzianą przez jego statut, bądź do Trybunału arbitrażowego, na warunkach i zgodnie z procedurą, przewidzianą przez Konwencję Haską z 18 października 1907 r. w sprawie załatwiania pokojowego sporów międzynarodowych. O ile nie dojdzie pomiędzy Stronami po upływie jednego miesiąca do zgody w sprawie kompromisu, każda ze Stron będzie miała możność skierować spór bezpośrednio drogą podania do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. (Dz.U. z 1926 r. nr 114, poz. 662)
- ↑ Np. Wilhelm I Hohenzollern w świńskiej wojnie w 1872 i Leon XIII w sporze z Niemiec z Hiszpanią o Karoliny w 1885 (Andrzej J. Kamiński Stanowisko Niemiec na pierwszej konferencji haskiej (1899), Poznań 1962, s.163).
- ↑ Wg art. 56 Konwencji Haskiej z 18 października 1907 r. o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych, gdy na arbitra wybrany zostanie monarcha lub głowa państwa, procedura arbitrażowa ustalona jest przez niego. (Dz.U. z 1930 r. nr 9, poz. 64)
- ↑ Po raz pierwszy takie postępowanie wprowadził Traktat waszyngtoński (1871) w sporze o Roszczenia Alabamy, po jednym członku komisji mianowały obie zwaśnione strony, o wyznaczenie pozostałych trzech poproszeni zostali cesarz Brazylii Piotr II, król Włoch Wiktor Emanuel II i ówczesny prezydent Szwajcarii Karl Schenk.
- ↑ Art. 45 Konwencji Haskiej z 18 października 1907 r. o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych : Przy braku zgody o wybór superarbitra prodzone jest państwo trzecie, wyznaczone za wspólną zgodą stron. O ile nie dojdzie do zgody w tym względzie, każda ze stron wskaże inne państwo, a wybór superarbitra następuje przez porozumienie państw tak wskazanych. Jeżeliby w ciągu dwóch miesięcy te dwa państwa nie doszły do zgody, każde z nich przedstawia dwóch kandydatów wybranych z listy członków Stałego Sądu Rozjemczego z wyłączeniem członków, wyznaczonych przez strony, i nie będących obywatelami żadnej z nich. Losowanie określa, który z kandydatów tak wskazanych będzie superarbitrem.
- ↑ Art. 83 Konwencji Haskiej z 18 października 1907 r. o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych : Strony mogą zastrzec sobie w kompromisie prawo żądania rewizji wyroku arbitrażowego. W tym wypadku, przy braku postanowień odmiennych, żądanie winno być skierowane do Trybunału, który wydał wyrok. Może ono opierać się jedynie na wykryciu nowego faktu, mogącego wywrzeć wpływ decydujący na wyrok, który w chwili zamknięcia rozpraw nie był znany Trybunałowi ani Stronie, która zażądała rewizji. Kompromis określa termin, w którym żądanie rewizji winno być sformułowane.
- ↑ Tamże, art. 63.
- ↑ Tamże, art. 79.
- ↑ Tamże, art. 84.
- ↑ Tamże, art. 37.
Bibliografia
Linki zewnętrzne
