Apelacja (prawo)

Apelacja (łac. appellatio – odwołanie) – odwołanie się od wydanego wyroku. W prawie procesowym apelacja jest środkiem odwoławczym od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji.

Terminem apelacja określa się też system kontroli odwoławczej odznaczającej się specyficznymi cechami^[1].

Apelacja przysługuje wyłącznie od wyroku sądu pierwszej instancji. W Polsce od wyroków wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy apelacja przysługuje do sądu okręgowego, natomiast jeśli wyrok w pierwszej instancji zapadł przed sądem okręgowym, sądem drugiej instancji jest sąd apelacyjny. W sprawach sądów wojskowych sądem odwoławczym od wyroku wojskowego sądu garnizonowego jest wojskowy sąd okręgowy, natomiast od wyroku wojskowego sądu okręgowego jako sądu pierwszej instancji apelacja przysługuje do Sądu Najwyższego - Izby karnej (do 2018 roku Izby Wojskowej)^{[potrzebny przypis]}.

Apelację należy wnosić na piśmie, do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, w terminie dwóch tygodni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Gdy jednak strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Apelacja od wyroku sądu okręgowego jako sądu pierwszej instancji - o ile nie pochodzi od prokuratora - winna być sporządzona i podpisana przez obrońcę będącego adwokatem lub radcą prawnym^[2].

Prawidłowo wniesiona i spełniająca wszelkie wymogi apelacja prowadzi do ponownego rozpatrzenia sprawy, przy uwzględnieniu dodatkowych, zawartych w niej, przesłanek. Niewniesienie apelacji skutkuje uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji.

W postępowaniu cywilnym, które toczy się w trybie postępowania nieprocesowego, apelacja przysługuje również od niektórych postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy.

W postępowaniu administracyjnosądowym nie przewiduje się apelacji. Stronie postępowania przysługuje skarga kasacyjna.

Postępowanie apelacyjne w postępowaniu karnym

Zasadniczą funkcją postępowania apelacyjnego jest funkcja kontrolna^[3].

W 1949 roku apelacja została usunięta z polskiego procesu karnego i zastąpiona przez rewizję. W 1995 roku w noweli kodeksu postępowania karnego zmieniono określenie "rewizja" na "apelacja", jednak była to zmiana mechaniczna, nie licząc ograniczenia orzekania na niekorzyść przez sąd odwoławczy^[1].

W Polsce system apelacyjny jest systemem postępowania dwuinstancyjnego. Strona, która zaskarża wyrok, może żądać jego kontroli pod względem prawnym i faktycznym. Apelacja może zostać oparta na jednym albo kilku spośród czterech zarzutów:

1. obrazy przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu;
2. obrazy przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany wyżej, chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu;
3. obrazy przepisów postępowania, jeśli mogło to mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku;
4. błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, jeśli mogło to mieć wpływ na jego treść;
5. rażącej niewspółmierności kary.

Dodatkowo w apelacji podnosić można wszelkie zarzuty, które nie mogły być przedmiotem zażalenia.

Sąd odwoławczy orzeka w granicach środka odwoławczego, tzn. związany jest kierunkiem apelacji (na korzyść czy na niekorzyść oskarżonego) i jej zakresem (zaskarżenie wyroku w całości czy w części), a jeśli apelację na niekorzyść oskarżonego wniósł prokurator lub pełnomocnik jednej ze stron – także wymienionymi w niej zarzutami. Zasada związania granicami środka odwoławczego nie obowiązuje gdy stwierdzone zostanie istnienie jednej spośród tzw. bezwzględnych przesłanek odwoławczych.

Sąd odwoławczy, w rezultacie rozpoznania apelacji, może zaskarżony wyrok utrzymać w mocy, uchylić (wtedy kieruje sprawę do ponownego rozpoznania bądź umarza postępowanie), a jeżeli pozwala na to zgromadzony materiał dowodowy, ma prawo zmienić zaskarżony wyrok, nie może jednak skazać oskarżonego, który został uniewinniony przez sąd pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postępowanie. W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, sąd ten jest związany wskazówkami i zapatrywaniami prawnymi sądu odwoławczego.

Sąd odwoławczy może przeprowadzić postępowanie dowodowe. Sąd odwoławczy oddala jednak wniosek dowodowy, jeżeli przeprowadzenie dowodu przez ten sąd byłoby niecelowe w razie konieczności orzeczenia o uchyleniu wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania^[4].

Na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności choćby w innej sprawie sąd odwoławczy zarządza sprowadzenie go na rozprawę. Może się zdarzyć, że sąd za wystarczającą uzna obecność obrońcy. W takim wypadku, jeżeli oskarżony nie ma obrońcy, sąd wyznacza obrońcę z urzędu.

W postępowaniu karnym prawo wniesienia apelacji przysługuje stronom postępowania, czyli: oskarżonemu, prokuratorowi, oskarżycielowi posiłkowemu, oskarżycielowi prywatnemu, jak również pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, podmiotowi zobowiązanemu, a do 2015 r. także powodowi cywilnemu^[4]. Apelacja od wyroku sądu okręgowego jako sądu pierwszej instancji, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, winna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem bądź radcą prawnym. Natomiast w przypadku wyroku zapadłego w pierwszej instancji przed sądem rejonowym apelację może wnieść także osobiście oskarżony, oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny.

Historia

Apelację w prawie polskim stosowano pod koniec średniowiecza przed sądami miejskimi i kościelnymi. Do prawa ziemskiego weszła w XVI w. już jako instrument prawny w pełni ukształtowany. Była środkiem służącym do zmiany wydanego wyroku lub jego uchylenia. Toczyła się pomiędzy tymi samymi uczestnikami co w niższej instancji. Złożenie apelacji np. od wyroku sądu grodzkiego oznaczało przekazanie sprawy do Trybunału Koronnego a na Litwie do Trybunału Litewskiego, z jednoczesnym wstrzymaniem wykonania wyroku do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy. Zdarzało się, że część spraw nim trafiła do Trybunału była w drodze apelacji rozpatrywana przez sądy ziemskie, czemu protestowano, gdyż uważano, że sądy równe sobie nie powinny rozpatrywać swych spraw nawzajem^[5].

Przypisy

1. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, wyd. 9, Warszawa 2008, s. 534.
2. [Osoby sporządzające apelację; odpisy apelacji] - Art. 446. - Kodeks postępowania karnego. - Dz.U.2021.534 t.j. [online], OpenLEX [dostęp 2022-01-15]  (pol.).
3. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, wyd. 9, Warszawa 2008, s. 533.
4. DariuszD. Świecki DariuszD. (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, LEX/el., 2018 . Brak numerów stron w książce
5. Michał Pawlikowski: Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków: 2012. ISBN 978-83-933262-1-1. Brak numerów stron w książce

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (postępowanie prawne):

• LCCN: sh85006085
• GND: 4005967-4
• NDL: 00575048
• BnF: 12172974k
• BNCF: 26692
• J9U: 987007294180705171
• KRNLK: KSH1999002993

Encyklopedie internetowe:

• The Canadian Encyclopedia: appeal
• ЕСУ: 43097
• SNL: anke
• Catalana: 0159583