Anglicyzm

Anglicyzm – element językowy zapożyczony z języka angielskiego lub na nim wzorowany^[1][2].

Współczesna ekspansja anglicyzmów wynika z globalnego wpływu angielszczyzny na inne języki świata. Niektórzy krytycy językowi uważają to zjawisko za ujemne, usiłując je zwalczać, m.in. przez promocję określeń rodzimych (gdy takowe są łatwo dostępne). Chociaż język angielski uchodzi za niezwykle przydatny w charakterze środka komunikacji międzynarodowej, a jego nauczanie jest wspierane instytucjonalnie, to nierzadko spotyka się głosy, że szerokie rozprzestrzenienie się angielszczyzny może mieć negatywny wpływ na języki narodowe i języki standardowe poszczególnych narodów. Ekspansywność anglicyzmów bywa postrzegana jako zagrożenie dla suwerenności języka^[3].

W języku polskim i niektórych innych językach Europy anglicyzmy stanowią kolejną falę neologizmów po masowych zapożyczeniach z francuskiego, niemieckiego i innych języków. Słowa pochodzenia obcego stopniowo zadomawiają się w języku, co wiąże się często z adaptacją ich pisowni^[4]. Przykładem może być polskie słowo „mecz”, które jest anglicyzmem – jeszcze w latach 30. XX wieku zapisywano je jako „match”.

Źródła nowych zapożyczeń angielskich w wielu językach świata to m.in. terminologia komputerowa, język biznesu i środki masowego przekazu, gdzie ogromną rolę odgrywa język angielski^[5]. Posługiwanie się anglicyzmami również w tych sferach tematycznych, gdzie nie jest to uzasadnione wyraźnymi potrzebami nazewniczymi, jest czasem uznawane za brak szacunku dla rodzimej kultury i tradycji^[2].

Do anglicyzmów należą zarówno zapożyczenia leksykalne, jak i wpływy ujawniające się w gramatyce języka. W języku polskim charakter anglicyzmów mają innowacyjne połączenia wyrazowe typu komputer kurs („kurs komputerowy”), Sopot festiwal („festiwal sopocki”); kalki: wydawać się być (seem to be), dokładnie („właśnie tak”, exactly), nastolatek (teenager); derywaty powstałe na bazie wyrazów zapożyczonych: rapować, menedżerski, hybrydalny ciucholand^[2].

Domeny wpływu anglicyzmów

Sfery tematyczne, na które anglicyzmy mają największy wpływ, to:

• terminologia naukowo-techniczna: flesz, kompakt, komputer, kontener, stres, trend;
• sport: aut, badminton, bekhend, bobslej, debel, derby, doping, dżokej, forhend, hokej, lider, mecz, net, open, outsider, ring, rugby, set, team, tenis, walkower;
• kultura i rozrywka: bestseller, blues, camping, country, disco, didżej, drink, fan, happening, heavy metal, horror, hit, hobby, jazz, longplay, musical, party, playback, pop, pub, puzzle, quiz, remake, rock, science-fiction, selfie, serial, singiel, show, thriller, wideoklip;
• słownictwo komputerowe: driver, joystick, mysz (kalka semantyczna), serwer, skaner, spam;
• ekonomia, handel, przedsiębiorczość: biznes, biznesmen, bizneswoman, boom, boss, broker, holding, joint-venture, leasing, menedżer, monitoring, sponsor;
• moda: dżersej, dżinsy, klipsy, topless;
• polityka: budżet, lider (partii), lobby, rating, establishment;
• zdrowie i uroda: aerobic, lifting, jogging, peeling;
• życie codzienne: baby-sitter, happy end, hobby, logo, marker, market, mobbing, puzzle, ranking, snack bar, scrabble, show, weekend;
• żywność: cheeseburger, chipsy, dressing, fast food, grill, hamburger, hot dog, lunch, popcorn, sandwich, smoothie, steakhouse, tost.

Zapożyczenia ukryte (kalki językowe):

• dokładnie – słowo używane np. w Zdenerwował cię? – Dokładnie! – dokładnie używane jako wykrzyknik wyrażający zgodę (polskie oczywiście!, pewnie, że tak!, no właśnie!), nie zaś precyzję działania bądź wykonania, uchodzi za kalkę ang. exactly mającego sens jak podano^[6][7] (również: właściwie w pytaniach o szczegóły; where exactly were you sleeping? – gdzie właściwie spałeś?), choć sam wyraz exact niesie ze sobą znaczenie ścisłości, dokładności, precyzji;
• obraz: obraz amerykańskiego reżysera – obraz w znaczeniu „film” jest dosłownym odwzorowaniem ang. picture (od motion picture, dosł. ruchomy obraz);
• produkcja: produkcja nominowana do „Oscara” – produkcja w znaczeniu „film” jest kalką semantyczną ang. production;
• definiować: trudno mi zdefiniować swoje uczucia – definiować w znaczeniu „nazywać”, „określać” jest bezpośrednim odwzorowaniem ang. to define;
• wydawać się być: on wydaje się być mądry, zamiast on wydaje się mądry jest dosłownym odwzorowaniem angielskiej konstrukcji he seems to be clever.

Żargon internetowy jest wyjątkowo podatny na wpływ języka angielskiego, co szczególnie widać w popularnych skrótach w rodzaju IM(H)O (in my (humble) opinion „moim (skromnym) zdaniem”), BTW (by the way „swoją drogą”) czy OMG (oh my God „o mój Boże”). Podobnie ma się sprawa ze środowiskiem graczy komputerowych, w którym zdecydowanie przeważają określenia takie jak single player (zamiast „tryb jednoosobowy”), multiplayer (zamiast „tryb wieloosobowy”), combos (zamiast „kombinacja ciosów”), quest (zamiast „zadanie”) czy achievement (zamiast „osiągnięcie”). Niewielki odsetek tytułów gier zostaje spolszczonych (zwykle w przypadku adaptacji utworów czy gier dla dzieci). Stosowanie anglicyzmów zwykle wynika z faktu, że angielski odpowiednik danego słowa jest krótszy; jeżeli tak nie jest, pozostaje się przy polskiej nazwie.

Odczuwane zagrożenia

Przenikanie anglicyzmów do słownictwa może powodować zagrożenie wyparcia rodzimych wyrazów i zwrotów. Normatywiści negatywnie oceniają zwłaszcza kalki semantyczne (dokładnie, produkcja, definiować). Niemniej jednak udział zapożyczeń angielskich w leksyce polskiej wciąż ocenia się na mniejszy niż na przykład w języku niderlandzkim czy duńskim. Wiele anglicyzmów, które przyjęły się w niektórych językach, zostało odrzuconych w polszczyźnie, na przykład słowo Mister stosowane tylko w przypadku produkcji amerykańskich przegrało w połowie lat 90. z tradycyjnym panem.

We współczesnym językoznawstwie unika się jednak stanowiska preskryptywnego (normatywnego), z góry rozstrzygającego, jak język powinien wyglądać, a przyjmuje się raczej stanowisko deskryptywne, polegające na biernym opisywaniu zjawisk językowych, bez ich wartościowania^[8][9][10]. Wielu językoznawców uważa wręcz, że obawy związane z masowym napływem anglicyzmów są wyolbrzymione i nieproporcjonalne do skali zjawiska^[5][11]. Zaznacza się również, że lęk przed zanikiem języka na skutek wpływu angielszczyzny ma niekiedy podłoże nacjonalistyczne^[12].

Zobacz też

Zobacz hasło anglicyzm w Wikisłowniku

• bohemizm
• germanizm
• rusycyzm
• polonizm
• pseudoanglicyzm

Przypisy

1. VěraV. Petráčková VěraV., JiříJ. Kraus JiříJ., Akademický slovník cizích slov, Praha: Academia, 1995, s. 52, ISBN 80-200-0497-1, OCLC 34336952  (cz.).
2. HannaH. Jadacka HannaH., AndrzejA. Markowski AndrzejA., Hasła problemowe, [w:] AndrzejA. Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, t. 2: Q–Ż, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 1548–1549, ISBN 978-83-01-22136-2, ISBN 978-83-01-22135-5, OCLC 1325603935 , hasło „anglicyzmy”.
3. JurajJ. Dolník JurajJ., Teória spisovného jazyka: so zreteľom na spisovnú slovenčinu, Bratislava: VEDA, vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 2010, s. 64–71, ISBN 978-80-224-1119-6, OCLC 706019500  (słow.).
4. Ako sa tvorí slovenská odborná terminológia a prečo je v nej tak veľa anglicizmov? [online], Jazyková poradňa SME.sk, 11 stycznia 2012 [dostęp 2019-11-19]  (słow.).
5. ArneA. Zettersten ArneA., Glimpses of the future of English-based lexicography, [w:] HenrikH. Gottlieb, Jens ErikJ.E. Mogensen (red.), Dictionary Visions, Research and Practice: Selected Papers from the 12th International Symposium on Lexicography, Copenhagen, 2004, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2007 (Terminology and Lexicography Research and Practice 10), s. 299–318, DOI: 10.1075/tlrp.10.26zet, ISBN 978-90-272-2334-0, OCLC 237387041  (ang.), patrz s. 302.
6. MirosławM. Bańko MirosławM., Dokładnie!, [w:] Poradnia językowa PWN [online], 26 kwietnia 2004 [dostęp 2018-10-29] .
7. MirosławM. Bańko MirosławM., Dokładnie!, [w:] Poradnia językowa PWN [online], 21 marca 2012 [dostęp 2018-10-29] .
8. SnježanaS. Kordić SnježanaS., Jezik i nacionalizam, Zagreb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 58–68, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W [dostęp 2018-11-20]  (serb.-chorw.).
9. JohnJ. Lyons JohnJ., Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1968, s. 42–44, DOI: 10.1017/CBO9781139165570, ISBN 978-0-521-09510-5, ISBN 978-0-521-29775-2, ISBN 978-1-139-16557-0, OCLC 489813415  (ang.).
10. JamesJ. Milroy JamesJ., LesleyL. Milroy LesleyL., Authority in Language: Investigating Standard English, wyd. 3, London–New York: Routledge, 1999, s. 3–9, ISBN 978-1-134-68757-2, ISBN 0-415-17412-0, ISBN 0-203-02603-9, OCLC 50987367  (ang.).
11. ElżbietaE. Mańczak-Wohlfeld ElżbietaE., Słownik zapożyczeń angielskich w polszczyźnie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 13–15, ISBN 978-83-01-15965-8 .
12. RoswithaR. Fischer RoswithaR., Introduction: Studying Anglicisms, [w:] RoswithaR. Fischer, HannaH. Pułaczewska (red.), Anglicisms in Europe: Linguistic Diversity in a Global Context, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2008, s. 1–14, ISBN 978-1-4438-2518-4, ISBN 978-1-84718-656-0, OCLC 600538670  (ang.), patrz s. 10–12.

Kontrola autorytatywna (zapożyczenie językowe):

• GND: 4122798-0
• BnF: 12073697g
• BNCF: 50155
• LNB: 000337504

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3869525
• Britannica: topic/anglicism
• NE.se: anglicism
• SNL: anglisisme
• Catalana: 0078462, 0220094
• DSDE: anglicisme