Dojrzały samiec aleksandretty chińskiejLitografia ręcznie kolorowana Johna Goulda z Ptaki Azji, Londyn 1850–1883
Masywna głowa, silny dziób, masywny język, długi ogon. Ogon może ulegać postrzępieniu lub zniszczeniu, zwłaszcza w wyniku aktywności lęgowej[12], przez co niektóre osobniki mają krótkie ogony. Dorosłe osobniki osiągają długość 46–51 cm od podstawy dzioba do końcówki ogona, długość ogona to 27 cm[8]. Dorosłe osobniki osiągają masę w zakresie ok. 250[13]–350 gramów.
Skrzydła, tył głowy, grzbiet zielone. U dojrzałych samców kolor brzucha jest bardziej intensywny niż u samicy i osobnika młodego. Głowa i pierś liliowe/wrzosowe oraz niebiesko-szare. Obecne tzw. broda oraz wąsy, czyli czarne pasy na gardle oraz pomiędzy oczami nad woskówką. Ogon zielono-niebieski. Tęczówka oka u osobników dojrzałych écru, u młodych ciemnoszara. Stopy szare. Osobniki młode mają pomarańczowy dziób, który z czasem czernieje. Następnie górna część dzioba samca w wieku około 3 lat wybarwia się ostatecznie z barwy czarnej do czerwonej. Pierwsze oznaki początku procesu wybarwiania dzioba występują zwykle po pierwszym roku życia. Samce posiadają także lekko bardziej zaniebieszczone od samicy czoło oraz delikatne zagięcie w górę tzw. brody. Dojrzałe samice cały dziób mają czarny. Wśród osobników młodocianych rozróżnienie płci jest trudne.
Papuga zamieszkuje tereny górskie od 1250 do 4000 m n.p.m. w lecie (granica wiecznych śniegów w Himalajach) i do 3300 m n.p.m. w zimie[3]. Ptak występuje w lasach liściastych[14], iglastych, mieszanych np. sosnowo-dębowych oraz lasach i zaroślach różanecznikowych[3]. Jest najbardziej odpornym na zimno gatunkiem z rodzaju Psittacula[18].
Do wysokości ok. 2500 m n.p.m. występują w Himalajach drzewa liściaste, topole, dęby, kasztanowce, jarzębiny. Powyżej tej granicy dominują rośliny iglaste, m.in. sosna himalajska, świerk himalajski, cedr himalajski. Lasy i zarośla różanecznikowe znajdują się na wysokościach od 2600 do 3700 m n.p.m.[19] Ptak preferuje tereny wzdłuż zboczy dolin oraz tereny zagospodarowane rolniczo w dolinach.
Gatunek nie migruje, jednak sporadycznie zalatuje z Chin do północno-wschodnich Indii w okresie od maja do września[15]. Najczęściej występuje głównie w grupach 40–50 osobników. Obserwuje się jednak większe grupy do 150 osobników. Populacja naturalna prawdopodobnie zmniejsza się.
W Chinach stwierdza się występowanie gatunku w miastach poza naturalnym obszarem występowania, np. w Lhasie[12]. W Polsce stwierdza się pojedyncze osobniki, które prawdopodobnie uciekły z wolier[20]. Z daleka od innych ptaków odróżnia ją długi ogon oraz charakterystyczne głośne skrzeczenie.
Pożywienie
W warunkach naturalnych: nasiona i siewki, owoce, nektar[21], kwiaty, orzechy, pąki liści, młode pędy roślinne. Do diety należą m.in. nasiona sosny chińskiej (Pinus tabulaeformis), kotki (bazie) himalajskiej topoli Populus ciliata[3], jęczmień, proso, kukurydza[22]. Okazjonalnie pożywia się bezkręgowcami[3], w tym owadami. Osobniki obserwowane w miastach i na terenach rolniczych w Chinach żywiły się także jabłkami, orzechami włoskimi, nasionami wiązu i tui[12].
Lęgi
Jajo aleksandretty chińskiej
Do lęgów ptaki wyszukują dużych dziupli i innych otworów w wysokich drzewach, m.in. sosny chińskiej lub topoli P. ciliata[3]. Na wolności ptaki osiągają dojrzałość płciową w wieku ok. 5 lat, w warunkach hodowlanych w wieku 2–3 lat[17]. Składają 2–4 białe jaja o przeciętnych rozmiarach 36 × 28 mm i masie 16 g[23], których inkubacja w warunkach naturalnych trwa między 23 a 28 dni[24], średnio 24 dni. W warunkach naturalnych lęgi trwają od marca do czerwca, przy czym maksimum przypada w maju[15]. Etap podlota ptak osiąga po 8–9 tygodniach od wyklucia[24]. Średnia długość pokolenia to 7,1 lat. Długość życia w zakresie 20–30 lat[25].
Odgłosy
Ptak wydaje głośne dźwięki na granicy skrzeczenia i przenikliwego pisku. Nawołując partnera, po zauważeniu stada lub czasami zbierając się do lotu wydaje krótkie serie (od 1 do 5) odgłosów. Niechęć okazuje poprzez stosunkowo ciche warczenie/mruczenie. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia, np. po schwytaniu, krzyczy wydając odgłos zbliżony do krakania.
Wrogowie
Na papugi sporadycznie może polować pantera śnieżna i pantera mglista. Na populację ma wpływ człowiek, głównie poprzez kradzież jaj z gniazd w celu późniejszej inkubacji[26] oraz kradzież piskląt w celu sprzedaży. Wpływ na zmniejszanie populacji ma także wycinanie lasów[3], szczególnie dotkliwe jest usuwanie starych, wysokich drzew[3].
Status i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonychIUCN gatunek ten od 2024 r. ma status LC (ang. Least Concern). Wcześniej, od 2011 r. miał status NT (ang. Near Threatened, a w latach 2004–2011 posiadał status LC (ang. Least Concern). Liczebność populacji na wolności nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity. Trend liczebności populacji oceniany jest jako spadkowy[3].
Papuga jest uznawana za szkodnika upraw. Eksport z Indii jest zabroniony[6], większość ptaków w niewoli pierwotnie wywieziono z Chin[6], gdzie gatunek nie podlegał ochronie do 1989 r. Aktualnie podlega ochronie w Chinach na podstawie Prawa Chińskiej Republiki Ludowej o ochronie przyrody obowiązującego od 1 marca 1989 r.[27] Mnisi buddyjscy w Syczuanie angażują się w akcje przeciw kłusownikom, w tym starają się przeciwdziałać wybieraniu jaj[22]. Ptaki dostępne na targach, np. w mieście Chengdu, najprawdopodobniej wykluły się w inkubatorach z wykradzionych jaj[22]. Do pośredników i handlu trafiają ptaki ok. 2–3-miesięczne[22]. Jako środki zaradcze przeciw kłusownictwu i zmniejszaniu się populacji proponuje się wspieranie działań mnichów buddyjskich, edukację, zwiększanie świadomości mieszkańców o nielegalności i szkodliwości wybierania jaj oraz instalację budek lęgowych[22].
Hodowla
Ptak jest popularny jako zwierzę domowe na terenie występowania naturalnego[3]. Rozmnożono go w niewoli po raz pierwszy w USA w 1930 r.[6] Od lat 80. XX w. popularność hodowli na świecie, w tym w Polsce, rośnie. Jako ptak górski jest stosunkowo odporny na warunki panujące w Polsce w wolierach zewnętrznych. Woliery powinny zapewniać żerdzie w cieniu, ptak unika długotrwałego silnego nasłonecznienia. Ptak z natury spokojny, dobrze znosi inne osobniki swojego gatunku oraz obce gatunki w wolierach. Stosunkowo nieufny wobec człowieka, oswojenie osobnika dorosłego jest trudne. Posiada duże zdolności dźwiękonaśladowcze, w tym naśladowania mowy. Brak doniesień o wyhodowaniu odmian barwnych.
Ze względu na masywny dziób, ptak jest zdolny do zniszczenia drewnianych i drewnopochodnych (np. z klejonych płyt wiórowych) elementów wolier, dlatego najbezpieczniej trzymać go w wolierach metalowych.
Budki lęgowe muszą być wykonane z grubego drewna, najlepiej drążonych pni. Stosuje się pnie o wysokości ok. 60 cm, ważące 30–40 kg, z otworem o średnicy ok. 9 cm. Pnie takie wiesza się w górnej części woliery.
Cena stopniowo spada z ok. 1000 zł w 2008 r. za okaz do ok. 500 zł za okaz w 2018 r. Gatunek podlega rejestracji w Polsce. Związek stowarzyszeń Polska Federacja Ornitologiczna rekomenduje zwolnienie tego gatunku z obowiązku rejestracji[28].
Obecność w kulturze
Aleksandretta chińska na znaczku pocztowym eksklawy Manama emiratu Adżman Zjednoczonych Emiratów Arabskich
Aleksandretta chińska była motywem znaczków pocztowych z następujących krajów i lat[29]:
↑ abList of the Dates of Delivery of the Sheets of the ‘Proceedings’ of the Zoological Society of London, from the commencement in 1830 to 1859 inclusive w Proceedings of the Zoological Society of London, 1893, s. 239.
↑ abcdefghijBirdLife International, Psittacula derbiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2024-11-12](ang.).
↑ abSystematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Psittaculini Vigors, 1825 (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-27].
↑derbiana, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-22](ang.).
↑John B.J.B.DunningJohn B.J.B., CRC Handbook of Avian Body Masses, 2007, s. 146, ISBN 978-1-4200-6444-5.
↑ abJohn RamsayJ.R.MacKinnonJohn RamsayJ.R., KarenK.PhillippsKarenK., Fen-qiF.HeFen-qiF., A Field Guide to the Birds of China, ISBN 978-0-19-854940-6. Brak numerów stron w książce
_-captive-8a.jpg)
_postage_stamp.jpg)
