Aleksander Lesser

Aleksander Lesser

Autoportret w mundurze oficerskim
Data i miejsce urodzenia	13 maja 1814 Warszawa
Data i miejsce śmierci	13 marca 1884 Kraków
Narodowość	żydowska
Dziedzina sztuki	Malarstwo
Ważne dzieła
Wizerunki królów polskich

Pogrzeb pięciu poległych w 1861 w Warszawie. Obraz Aleksandra Lessera

Władysław II Jagiełło, rysunek Aleksandra Lessera z cyklu „Wizerunki królów polskich”

Grób Aleksandra Lessera na cmentarzu żydowskim na Woli w Warszawie

Aleksander Lesser (ur. 13 maja 1814 w Warszawie, zm. 13 marca^[1] 1884 w Krakowie) – polski malarz i krytyk sztuki żydowskiego pochodzenia, specjalizujący się w obrazach o tematyce historycznej i współczesnej, członek Akademii Umiejętności w Krakowie, współzałożyciel Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Życiorys

Urodził się jako jedno z dwanaściorga dzieci kupca Lewiego (1791–1870) i Róży Loewenstein (1790–1840). Był żonaty z Julią Bergson (1839–1918), córką Ludwika Bergsona.

Rozpoczął naukę rysunku w Liceum Warszawskim pod kierownictwem Aleksandra Kokulara. Studiował malarstwo w latach 1830–1831 na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego u Antoniego Brodowskiego. Po zamknięciu Uniwersytetu po upadku Powstania Listopadowego studiował w Dreźnie w latach 1832–1835 na Akademii Sztuk Pięknych pod kierownictwem Moritza Retzscha i Karla Christiana Vogela von Vogelsteina. Od 8 lipca 1835 do 1846 studiował na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium u Petera Corneliusa, Heinricha Hessa i Juliusa Schnorr von Carolsfelda^[2][3].

Stał się jednym z twórców odmiany polskiego malarstwa historycznego, tzw. nurtu archeologicznego (mającego na celu przedstawienie całej historii Polski), który zaistniał jeszcze przed działalnością artystyczną Jana Matejki.

W życiu religijnym nie okazywał zainteresowania judaizmem, choć nie zerwał z nim związków całkowicie. Przeważnie nie szukał motywów malarskich w historii starożytnego Izraela (z wyjątkiem jednego namalowanego obrazu: Dawid dziękujący Bogu za zwycięstwo nad Goliatem). Nie okazywał również szczególnego zainteresowania życiem społeczności żydowskiej w Polsce ani kontaktami z kulturą Izraela.

Był jednym z autorów haseł oraz ilustracji do Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii^[4].

Po śmierci w 1884 w Krakowie został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 20, rząd 9)^[5][6].

Działalność publicystyczna

Lesser prowadził także działalność publicystyczną, zamieszczając artykuły w gazecie „Kłosy” oraz „Sprawozdaniach Towarzystwa Zachęty” (którego był współzałożycielem w 1860), gdzie zamieszczał m.in. kroniki artystyczne. Ponadto zajmował się ilustratorstwem, litografią i scenografią. Opracował m.in. ilustracje do dzieł Adama Mickiewicza i Antoniego Malczewskiego, niekiedy wykonując litografie dzięki współpracy z zakładem drukarskim Maksymiliana Fajansa. W dziedzinie scenografii jednym z jego sukcesów były projekty kostiumów do sztuki „Zbójcy” Friedricha Schillera, wystawionej 1868 w Teatrze Letnim, a także szkic dekoracji do dramatu Wincentego Rapackiego „Wit Stwosz”, wystawionego w Teatrze Wielkim w 1875.

Po roku 1870 zajął się również krytyką artystyczną, równolegle prowadząc badania nad sztuką dawną. W 1883 doprowadził do wydania Przewodnika do opisu dawnych pomników sztuki z dołączeniem XV tablic typów budownictwa, rzeźby i malarstwa, przez Delegację Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, której był wówczas przewodniczącym.

Dzieła

Prace, które tworzył, opierał na poważnych studiach z dziejów Polski. Do najbardziej znanych obrazów należą:

• Obrona Trembowli przeciw Turkom (1841)
• Pogrzeb pięciu ofiar manifestacji w Warszawie w roku 1861 (1861) przedstawiający pogrzeb zamordowanych przez Kozaków Polaków i Żydów, w którym uczestniczyli duchowni katoliccy, protestanccy oraz rabini
• Wizerunki królów polskich – 42 portrety królów polskich malowanych według wzorów pomnikowych. Wizerunki wraz z komentarzem historycznym Juliana Bartoszewicza zostały wydane w Warszawie w 1860 (Aleksander Lesser, Królowie polscy) w oficynie wydawniczej Dzwonkowskiego^[7] .

Ponadto:

• Kadłubek piszący kronikę w klasztorze
• Młody Bolesław Krzywousty wyjeżdża do Morawii
• Pożegnanie Henryka z Legnicy ze św. Jadwigą
• Koronacja Leszka Białego
• Hołd pruski
• Wydobycie zwłok Wandy z Wisły
• Ostatnie chwile Mikołaja Kopernika.

Lesser malował także obrazy z chrześcijańskimi motywami religijnymi, m.in. przedstawiające Wniebowstąpienie Chrystusa i świętą Magdalenę.

W uznaniu za Wizerunki królów polskich został mianowany członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, od króla szwedzkiego Karola XV otrzymał złoty medal z napisem Litteris et artibus („Naukom i sztukom”), a od króla saskiego Jana Wettyna – pierścień brylantowy.

Przypisy

1. Reychman podaje 7 marca.
2. Wpis w Księdze immatrykulacyjnej Akademii Monachijskiej
3. Aleksader Lesser w Encyklopedii YIVO
4. „Encyklopedia Powszechna”, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.
5. Grób Aleksandra Lessera w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie.
6. Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie. Warszawa: Rokart, 2003. ISBN 83-916419-3-7. Brak numerów stron w książce
7. Bartoszewicz 1861 ↓.

Bibliografia

• Julian Bartoszewicz: Wizerunki królów polskich. Warszawa: wydane nakładem Zakładu Artystyczno-Litograficznego A. Dzwonkowskiego i S-ki, 1861.
• Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej, Wydawnictwo Wema, Warszawa, 1991.
• Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 11–18, 121–125.

Linki zewnętrzne

• Aleksander Lesser, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-02-19].

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000110500250
• VIAF: 30300633
• ULAN: 500068888
• GND: 116949430
• PLWABN: 9810654024305606
• NUKAT: n01056061
• LIH: LNB:B977;=su

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3931817
• Treccani: aleksander-lesser