Alūksne

Alūksne

Widok Alūksne z kościołem luterańskim
Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Powiat	Alūksne
Powierzchnia	14,2 km²
Wysokość	206 m n.p.m.
Populacja (2016) • liczba ludności • gęstość	7982[1] 560,9 os./km²
Kod pocztowy	LV-4301 LV-4302
Położenie na mapie Łotwy Alūksne
57°25′23″N 27°03′37″E
Strona internetowa

Alūksne (do 1917 Marienburg) – miasto na Łotwie, stolica powiatu Alūksne, położone nad brzegiem jeziora Alūksne, w północno-wschodniej części kraju. Prawa miejskie uzyskało w 1920 r., a od 1950 r. było siedzibą okręgu, następnie powiatu o tej samej nazwie.

Połączone jest linią wąskotorową z Gulbene.

Góra Zamkowa

Z Góry Zamkowej, najwyższego wzniesienia (217 m n.p.m.) nad jeziorem Alūksne, widoczne jest na drugim jego brzegu współczesne miasto. Na jeziorze znajduje się duża wyspa połączona z Alūksne mostem drogowym. We wczesnym średniowieczu na Górze Zamkowej mieścił się gród Liwów. Wymieniany jest on w XII-wiecznych kronikach Pskowa. Góra Zamkowa nazywana jest także Świętą Górą. Na szczycie wzgórza w pierwszej połowie XX w. ustawiona została kompozycja architektoniczna – kamienny krąg wsparty na kolumnach. Konstrukcja ta wykonana została w XIX w. dla upamiętnienia miejscowych baronów. i pierwotnie znajdowała się na cmentarzu. Na prawo od szczytu Świętej Góry (patrząc z Alūksne) w 1938 roku wybudowany (restaurowany 1995) został Most Słoneczny. Jest to most dla pieszych, łączący brzegi wąwozu utworzonego przez wody płynącego z góry strumienia.

Najprawdopodobniej tutaj wzniesiony został pierwszy drewniany zamek zakonu kawalerów mieczowych. Za górą dalej na północ znajduje się cmentarz miasta Alūksne. Cmentarz otoczony jest niskim kamiennym murem.

Zamek na wyspie

Na wyspie współcześnie połączonej mostem drogowym z Alūksne wybudowany został zamek z kamieni. Decyzje o jego budowie podjął 25 marca 1342 mistrz zakonu Burhard I von Dreyleben. Zamek z lądem połączony był mostem zwodzonym. Było to ważne miejsce strategiczne na drodze handlowej z Rygi do Pskowa. Zamek wraz powstałą przy moście osadą nazwany został Marienburg od imienia Marii.

Zamek był siedzibą komturów, pierwszym z nich był Arnold I von Vietinghoff, późniejszy mistrz zakonu. Pod koniec roku 1390 zamek został spalony przez wojska księcia Witolda. W czasie I wojny północnej Marienburg zajęty został w 1560 przez wojska Iwana Groźnego, a następnie zniszczony przez wojska moskiewskie w 1577 roku^[2]. Po sekularyzacji zakonu kawalerów mieczowych w latach 1561–1629 Marienburg znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, później w granicach Szwecji po rozejmie w Altmarku.

W czasie III wojny północnej w 1702 r. zamek oblegali Rosjanie. Szwedzki kapitan artylerii Wulf aby nie poddać zamku, wysadził go w powietrze.

Współcześnie wyspa zagospodarowana jest turystycznie i rekreacyjnie. W zachowanych w znacznej części murach obwodowych zamku urządzono amfiteatr na 3000 osób. Na wyspie znajduje się znany ośrodek sportów wodnych.

Muzeum Biblii

Szwedzki generał gubernator Juhan Schitte Hinweise przeprowadził reformę Kościoła Luterańskiego. Dało to podstawę do podjęcia prac przez pastora Ernsta Glücka. Ernst Glück w Marienburgu w roku 1683 założył pierwszą szkołę, w której nauczano w języku łotewskim. Glück w roku 1689 przetłumaczył Pismo Święte na język łotewski (Biblia Glücka), a w roku 1694 Biblia ta została upowszechniona na terytorium współczesnej Łotwy.

Muzeum Biblii powstało w Alūksne w roku 1990, w budynku wybudowanym po 1908. Muzeum przypomina zasługi pastora Glücka dla rozwoju języka łotewskiego. Zgromadzone tu eksponaty ukazują najstarsze formy tego języka.

W imperium rosyjskim

W roku 1702 Marienburg został zdobyty przez wojska rosyjskie dowodzone przez generał-marszałka Szeremietiewa. Wówczas pastor Glück wraz z rodziną oraz Marta Skowrońska, późniejsza caryca Katarzyna I wywiezieni zostali do Moskwy. Caryca Elżbieta podarowała Marienburg w roku 1750 swojemu kanclerzowi hrabiemu Woroncowowi. Od Woroncowa Marienburg odkupił graf Otto Hermann von Fŭtinghof.

Pałac i park

Neogotycki pałac w Marienburgu wybudowany został w latach 1859–1863 na miejscu wcześniejszej budowli.

W pałacu mieszczą się: Muzeum Dziedzictwa Narodowego i Sztuki, Muzeum Przyrodnicze, Młodzieżowe Centrum Kultury i ekspozycja Szkoły Ceramicznej w Alūksne.

Przypałacowy park w Alūksne jest starszy niż obecny pałac. Ogród dendrologiczny w Alūksne ma takie znaczenie dla Łotwy jak arboretum w Kórniku dla Polski.

Kościoły

• Kościół luterański w obecnej, licowanej kamieniami bryle, wybudowany został w latach 1781–1788. Kościół zaprojektował w klasycystycznym stylu architekt Christoph Haberland. Kościelna wieża, wysokości 55,5 m, dominuje nad miastem.
• Kościół katolicki w Alūksne, wybudowany został w 1999. Budowla jest odwzorowaniem kościoła w Gulbene.
• Cerkiew prawosławna zbudowana została z czerwonej cegły.

Do zabytkowych obiektów zalicza się również budynek szkoły średniej z połowy XIX wieku^[3].

• 
  Muzeum Biblii i pamięci Ernsta Glücka
• 
  Neogotycki pałac
• 
  Most Słoneczny

Miasta partnerskie

• Binnenmaas
• Sundbyberg
• Kuopio
• Võru

Przypisy

1. «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». [dostęp 2016-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-29)].
2. KarolK. Łopatecki KarolK., Karol Łopatecki, Wyprawa zbrojna Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” w Inflantach zimą 1579 roku, „Zapiski Historyczne” 83 (2018), 1, pp. 39-67, „Zapiski Historyczne” [dostęp 2021-10-21]  (ang.).
3. Aluksne – Łotwa.

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom VI (s. 119 – hasło Marienburg), Warszawa 1885.
• „Lettland wie wir es lieben”, Nacionālais APGĀDS, Rīga, 2008 ISBN 978-9984-26-372-4 (s. 57 Alūksne).

Linki zewnętrzne

• Mapa Alūksne. aluksne.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-15)].

Kontrola autorytatywna (city under municipality jurisdiction in Latvia):

• VIAF: 156003418
• LCCN: n85127624
• J9U: 987007562193805171
• LNB: 000040667

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3868322