101 Kompania Saperów (101 ksap) – pododdział saperów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Historia kompanii
W listopadzie 1941 roku z Tockoje do miejscowości Kołtubanka przybyło 50 saperów, którzy dali początek całemu garnizonowi i 7 batalionowi saperów. Garnizon Kołtubanka to „kawał lasu i parę budynków, resztę to znaczy pomieszczenia dla kilkunastu tysięcy ludzi należało zrobić samemu, tj. mieli to zrobić w pierwszym rzędzie saperzy, a zima już zapadła”. Dowódcą 7 bsap był kapitan Strzałka, natomiast dowódcą 3. kompanii – por. inż. Jan Ruszkowski. 17 stycznia 1942 roku batalion został przetransportowany do miejscowości Wriewskij i rozwinięty w 1 Pułk Saperów Armii pod dowództwem majora Włodzimierza Kupryka[1]. 23 marca 3. kompania uzupełniona przez 1. i 2. kompanię do stanu 285 ludzi pod dowództwem porucznika Władysława Kryka wyjechała transportem kolejowym do Krasnowodzka skąd statkiem popłynęła do Pahlevi. Pod koniec kwietnia kompania wyjechała do obozu Habbaniyah[2].
22 lipca 1942 roku został utworzony Batalion Saperów Armii pod dowództwem podpułkownika Jerzego Sochockiego. Jedynym pododdziałem batalionu była dotychczasowa 3. kompania, która jednocześnie została przemianowana na 1. kompanię[3]. Dowództwo kompanii objął major Maculewicz[4]. Pod koniec września z kompanii wydzielono kierowców i mechaników, jako zawiązek kompanii parkowej pod dowództwem porucznika Juszczyka[5]. 23 października rozkazem nr 59/42 dowództwa batalionu zatwierdzona została jego obsada oficerska 1. kompanii. Na stanowisko dowódcy kompanii został wyznaczony kpt. inż. Edmund Wajdowicz, który w dalszym ciągu pełnił obowiązki adiutanta batalionu. Do listopada kompanią dowodził major Maculewicz, który objął stanowisko dowódcy 6 kompanii saperów. Pozostałą kadrę oficerską kompanii tworzyli: por. Tadeusz Kalarus, ppor. Feliks Twardowski, ppor. Alfons Komander i por. Jan Ruszkowski[6].
25 stycznia 1944 roku kompania przypływa do portu w Tarencie, a następnie przechodzi do rejonu pobliskiej miejscowości Santa Teresa. Tego dnia kompania liczy 4 oficerów i 181 szeregowych[7].
Na podstawie rozkazu Nr 4 Dowództwa 2 Korpusu z 3 sierpnia 1943 roku 1. kompania z dniem 1 lutego 1944 roku została usamodzielniona pod względem gospodarczym pod nazwą „1 Kompania 10 Baonu Saperów”. 2 lutego 1944 roku kompania przybyła do Palagiano z zadaniem budowy urządzeń i budynków Szpitala Wojennego Nr 3[7].
17 kwietnia 1944 roku kompania została przydzielona do 2 Grupy Artylerii. 5 maja została podporządkowana Dowództwu 5 Kresowej Dywizja Piechoty. Zostały jej wówczas przydzielone: włoska 203 kompania pionierów, 2 sekcje angielskich tipperów (wywrotek), dwa buldożery z 304. plutonu sprzętu zmechanizowanego, jeden autopatrol i dwa zestawy pomp Pittersa z kompanii parkowej. 19 maja poległ saper Antoni Rogowski. 23 maja kompania przechodzi pod rozkazy dowódcy 10 baonu saperów[8]. Dowódca 2 Korpusu odznaczył 35 żołnierzy kompanii Krzyżami Walecznych po raz pierwszy, w tym dowódcę majora Edmunda Wajdowicza[9].
Od 3 do 23 lipca 1944 roku III pluton był przydzielony do Pułku Ułanów Karpackich i razem z nim wziął udział w bitwie o Ankonę[10].
Od 13 sierpnia do 3 września 1944 roku 1. kompania współpracowała ze Zgrupowaniem Kawalerii pod dowództwem generała brygady Zygmunta Bohusz-Szyszko. W ramach tego zgrupowania kompania wzięła udział w walkach o linię Gotów. 14 sierpnia zmarł w wyniku
doznanych ran kapral podchorąży Władysław Soczewski, a 27 sierpnia poległ saper Stefan Szałaj[11][12].
Za walki o linię Gotów odznaczeni zostali Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari: mjr Edmund Wajdowicz, ppor. Franciszek Kurnik i saper Adam Chrostowski. Krzyżem Walecznych po raz drugi odznaczony został por. Alfons Komander, a po raz pierwszy 14 żołnierzy kompanii[13]. Od 9 września do 10 października 1944 roku kompania przebywała na odpoczynku w Porto San Giorgio. W tym czasie ubył do Wyższej Szkoły Wojennej por. Alfons Komander. 26 września kompania otrzymała pierwsze uzupełnienie z Polaków, przymusowo wcielonych do Wehrmachtu[14]. 11 października kompania rozpoczyna swój udział w walkach w Apeninach[15].
23 grudnia 1944 roku odszedł ze stanowiska dowódcy 11 kompanii saperów major Edmund Wajdowicz[16]. 28 grudnia pełniący obowiązki dowódcy kompanii kapitan Tadeusz Kalarus został przeniesiony na stanowisko dowódcy 16 kompanii saperów[17]. Pełniącym obowiązki dowódcy kompanii został kapitan Bogusław Kropidłowski[18].
Na podstawie rozkazu L.dz. 3334/204/AG/tj. kwatermistrza 2 Korpusu z 1 grudnia 1944 roku przemianowane zostały z dniem 15 grudnia następujące oddziały:
- 10 Baon Saperów Korpusu na 10 Baon Saperów,
- 1 Kompania Saperów Korpusu na 11 Kompanię Saperów (ang. 11th Polish Field Company Engineer),
- 2 Kompania Saperów Korpusu na 12 Kompanię Saperów,
- 3 Kompania Saperów Korpusu na 13 Kompanię Saperów,
- Kompania Parkowa Saperów Korpusu na 10 Kompanię Parkową Saperów (ang. 10th Polish Field Park Company Engineer)[18].
Za bitwę o Bolonię odznaczeni zostali Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari: mjr Hipolit Smoczkiewicz, st. sierż. Stefan Cymerman i kpr. Stefan Czarnowski, a 32 żołnierzy otrzymało Krzyże Walecznych[19].
8 czerwca 1945 roku major Smoczkiewicz odchodzi na dowódcę nowo formowanego 20 Batalionu Saperów. Wraz z nim ubywa kilkunastu szeregowych jako kadra organizacyjna tego oddziału[20].
Na podstawie rozkazu Dowództwa 2 Korpusu z 3 września 1945 roku 11 kompania saperów została przemianowana na 101 kompanię saperów[21].
20 listopada 1946 roku z Włoch przybył rzut likwidacyjny z dowódcą kompanii, ppor. Górczyńskim, podchorążym W. Zyms i 22 saperami. W Italii pozostał ppor. inż. arch. Zygmunt Majerski w celu ukończenia budowy Polskiego Cmentarza Wojennego w Bolonii[22].
24 listopada 1946 roku do obozu Keele Hall przybył dowódca 5 Grupy Brygadowej, gen. bryg. Zygmunt Podhorski „celem poinformowania żołnierzy o ich przyszłym życiu tu na terenie UK”[23].
5 grudnia 1946 roku kompania została przeniesiona do Mile House Camp koło Oswestry[24].
W lutym 1947 roku w wyniku zmniejszenia stanów kompanii zlikwidowany został trzeci pluton[25].
Na podstawie rozkazu dowódcy 5 Grupy Brygadowej z 8 kwietnia 1947 roku dotychczasowa 101 kompania saperów została przemianowana na 1 kompanię 452 Oddziału PKPR. Wspomniany oddział Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia został utworzony z 10 baonu saperów (2 kompania z 102 kompanii saperów, 3 kompania z 103 kompanii saperów, 4 kompania z 26 kompanii zaopatrywania oraz kompania dowodzenia)[26].
21 sierpnia 1947 roku 1 kompania została przeniesiona z Mile House Camp do Keele Hall, a pięć dni później do Blackshaw Camp[27]. Z dniem 16 września 1947 roku 1 kompania 452 Oddziału PKPR została wcielona do kompanii dowodzenia[28].
Obsada personalna 101 kompanii saperów
- Dowódcy kompanii
- por. inż. Jan Ruszkowski (XI 1941 – VII 1942)
- mjr Maculewicz (VII 1942 – XI 1943)
- kpt. / mjr inż. Edmund Wajdowicz (XI 1943 – 23 XII 1944[16])
- kpt. Tadeusz Kalarus (p.o. 23-28 XII 1944)
- por. Bogusław Kropidłowski (p.o. 28 XII 1944 – 15 I 1945})
- mjr inż. Hipolit Marian Smoczkiewicz (15 I – 8 VI 1945[29])
- kpt. Bogusław Kropidłowski (1945 – 26 IX 1947 → kierownik biura ewidencji 452 Oddziału PKPR[30])
- Zastępcy dowódcy kompanii
- kpt. Tadeusz Kalarus (do 28 XII 1944 → dowódca 16 ksap[17])
- kpt. Bogusław Kropidłowski
- por. Wiesław Stepanoff (do 22 II 1947 → oficer wyszkoleniowy Obozu Keele Hall[31])
- Oficerowie
- oficer rozpoznawczy – ppor. Franciszek Pieczyk (I 1945)
- oficer techniczny – por. Feliks Twardowski
- oficer techniczny – ppor. Wacław Górczyński (1946)
- Dowódcy I plutonu
- ppor. Jerzy Skotnica
- ppor. Franciszek Kurnik (II – 9 IV 1947 → kurs hodowlany)
- ppor. Franciszek Pieczyk (od 9 IV 1947)
- Dowódcy II plutonu
- ppor. Edward Kucharczyk
- ppor. Franciszek Pieczyk
- ppor. Wacław Górczyński (1947)
- Dowódcy III plutonu
- ppor. Mielczarek (1944)
- ppor. Franciszek Kurnik (do II 1947)
Przypisy
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 8-10.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 14.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 26.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 28.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 32.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 34, 36.
- ↑ a b Górczyński 1947 ↓, s. 88.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 98-100 „Działanie 1 Kompanii 10 Baonu Saperów Korpusu w akcji 2 Korpusu na M. Cassino”.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 102, 104.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 127.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 137-145 „Współpraca 1-szej Komp. Sap. Korp. ze Zgrupowaniem Kawalerii”.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 147.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 149.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 151, 153.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 157.
- ↑ a b Górczyński 1947 ↓, s. 179, 181.
- ↑ a b Górczyński 1947 ↓, s. 183.
- ↑ a b Górczyński 1947 ↓, s. 185.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 213.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 215.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 221.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 286.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 284.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 288.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 330.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 334.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 340-342.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 344-346.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 191.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 350.
- ↑ Górczyński 1947 ↓, s. 318.
Bibliografia
