Śmiertelna bezsenność rodzinna

Choroba prionowa ośrodkowego układu nerwowego BNO
ilustracja
Specjalizacja

neurologia, psychiatria, neuropatologia

Objawy

chroniczna bezsenność, zaburzenia poznawcze, demencja, halucynacje, panika, niepokój

Początek

20-61 lat, średnio w wieku 50 lat[1]

Przyczyny

bardzo rzadka mutacja genetyczna

Czynniki ryzyka

inni chorzy w rodzinie

Różnicowanie

choroba Alzheimera, otępienie czołowo-skroniowe, inne pasażowalne encefalopatie gąbczaste

Zapobieganie

brak

Leczenie

brak

Rokowanie

średnio 18 miesięcy od wystąpienia objawów[2]

Zapadalność

<1 / 1 000 000[3]

Śmiertelność

zawsze śmiertelna

Klasyfikacje
ICD-11

8E02.2

ICD-10

A81.9

OMIM

600072

MeSH

D034062

Śmiertelna bezsenność rodzinna (ang. fatal familial insomnia, FFI) – choroba mózgu dziedziczona autosomalnie dominująco. Mutacja w genie PRNP odpowiedzialna za wystąpienie objawów FFI, została wykryta u zaledwie 70 rodzin i 37 pojedynczych osób na świecie (stan na 20 września 2022). Jeżeli chociaż jeden rodzic jest nosicielem wadliwego genu, u potomstwa istnieje statystycznie 50% ryzyka jego odziedziczenia i rozwoju choroby, która jest nieuleczalna i zawsze prowadzi do śmierci[4].

Historia

Pierwszy opis choroby pochodzi z 1765 roku - opisano przypadek Włocha, najprawdopodobniej cierpiącego na FFI.

Dzięki wywiadowi z dr Ignazio Roiterem, dyrektorem medycyny ogólnej i endokrynologiem w szpitalu Treviso, badacze dowiedzieli się o przypadku pewnej rodziny. Roiter, będący wówczas jeszcze młodym lekarzem, spotkał się z tajemniczymi objawami u trzech członków rodziny swojej małżonki. W wieku średnim rozwinęła się u nich m.in. bezsenność i doprowadziła do śmierci w ciągu kilku miesięcy. Dr Roiter skonsultował się wtedy z ośrodkiem neurologicznym w Bolonii. Następnie, po przeprowadzonej sekcji zwłok, odkryto znaczne wyczerpanie neuronów i częściową astrogliozę. Był to pierwszy opisany klinicznie przypadek FFI[4][5][6].

Pierwszy opis choroby pojawił się w 1986 roku w ramach pracy E. Lugaresi i jego zespołu. W badaniu, pacjentem był 53-letni mężczyzna cierpiący z powodu FFI. Jego dwie siostry oraz wielu innych krewnych zmarło skarżąc się na podobne dolegliwości. Po przebadaniu mózgów 53-latka oraz jednej z jego sióstr, wykazano, że doszło u nich do ciężkiej degeneracji neuronów[7][8].

Etiopatogeneza

Pod koniec lat 90. naukowcy wykazali, że śmiertelną bezsenność rodzinną powoduje zmutowane białko zwane prionem (ang. proteinaceus infectious particle), które w swojej strukturze zamiast kwasu asparaginowego posiada asparaginę. Mutacja ta zmienia kształt cząsteczki białka i powoduje zmiany w kształcie kolejnych, zdrowych protein w mózgu. Powoduje to zmiany we wzgórzu, części mózgu odpowiedzialnej między innymi za regulację snu. Rezultatem tego jest bezsenność oraz późniejsze powikłania.

Wiek wystąpienia choroby jest różny i waha się między 20-61 latami (średnio 50 lat). Zgon następuje zwykle pomiędzy 7. a 36. miesiącem od wystąpienia objawów choroby. Ujawnienie się choroby zależy od konkretnego pacjenta; różni się nawet między członkami tej samej rodziny[9].

Diagnoza

Testy diagnostyczne, w celu potwierdzenia lub wykluczenia choroby, mogą obejmować:

Obraz kliniczny

W przebiegu FFI można wyróżnić kolejne etapy:

  • ETAP PIERWSZY (trwa 3-6 miesięcy): pojawia się bezsenność nasilająca się z czasem, astenia, nerwowość, rozkojarzenie, możliwe jest pojawienie się objawów psychotycznych, takich jak: niezwykłe sny, ataki paniki, paranoja, itp.
  • ETAP DRUGI (trwa 5-9 miesięcy): pojawiają się zaburzenia i częste zmiany nastroju, lęk, depresja. Zaczynają się objawiać znaczące dysfunkcje układu nerwowego, powodujące: przyspieszenie akcji serca, podwyższenie ciśnienia krwi, podwyższenie temperatury, nadmierne pocenie się, przyspieszony oddech i dolegliwości wynikające ze zbyt wysokiego poziomu hormonów stresowych. Istnieje możliwość pojawienia się trudności w poruszaniu się. Nasilają się ataki paniki, a także halucynacje.
  • ETAP TRZECI (trwa 3 miesiące): rytm dobowy i cykl snu pacjenta są niezwykle zakłócone, a możliwość zaśnięcia staje się coraz trudniejsza. Brak snu prowadzi do szybkiego spadku masy ciała pacjenta.
  • ETAP CZWARTY (trwa do 6 miesięcy): z powodu braku snu pojawia się demencja, problemy z mówieniem (niemota lub niekontaktowość), a w końcowej fazie śpiączka, przechodząca do śmierci. Nagła śmierć zwykle jest wynikiem bezdechu lub niewydolności układu krążenia[13].

Powikłaniami zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego są np. problemy z uwagą, koncentracją, niewyraźne widzenie, spadek masy ciała, zaburzenia termoregulacji, pamięci, trudności w połykaniu oraz zmiany ciśnienia krwi i akcji serca[14][15].

Ogólny obraz kliniczny może obejmować także mioklonie, zaburzenia endokrynologiczne, zaburzenia autonomicznego układu nerwowego, ataksję, objawy piramidowe oraz demencję[10].

Leczenie

Obecne leczenie śmiertelnej rodzinnej bezsenności polega na terapii paliatywnej: nie istnieją skuteczne leki na samą chorobę. Stosuje się środki doraźne. Pacjenci z FFI słabo lub wcale nie reagują na leki konwencjonalne (środki uspokajające, benzodiazepiny). Spotyka się leczenie pacjentów FFI obejmujące suplementowanie melatoniny, czy mikro-/makroelementów lub witamin, jednak i ono nie jest w stanie zapobiec rozwojowi choroby. Stosuje się również środki psychiatryczne. W ramach opieki paliatywnej pacjent jest czasem również zmuszony do odstawienia (pod zaleceniem specjalisty) danych leków, które mogą nasilać objawy choroby[11].

Kwas gamma-hydroksymasłowy (GHB), u pacjenta z 14-miesięczną bezsennością, podany w dawce 3mg, wywołał 3 godziny snu. Pacjent budził się uważny i reagował na pytania. W trzecim tygodniu terapii GHB, pacjent doznał nagłej gorączki i niepokoju, a później zmarł. Dane są niewystarczające, by określić, czy leki wydłużyły lub skróciły czas życia pacjenta. Tego rodzaju próby leczenia splątania nie są jednak częste w ogólnej terapii FFI i zazwyczaj mają jedynie charakter badawczy[9][16][17].

Analizy przeprowadzone w 2016 roku przez J. Burchell i P. Panegyres wskazują możliwość skuteczności immunoterapii w hamowaniu progresji choroby. Nie stosuje się jej jednak u pacjentów z FFI ze względu na ryzyko niebezpiecznych skutków ubocznych oraz inne ograniczenia.

Do metod leczenia psychologicznych aspektów FFI należą wszelkiego rodzaju grupy wsparcia oraz pomoc psychologiczna dla chorego i jego rodziny[12].

Przypisy

  1. ↑ Fatal Familial Insomnia - StatPearls - NCBI Bookshelf [online], ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  2. ↑ Fatal Insomnia [online], sleepfoundation.org [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  3. ↑ Orphanet : Diseases [online], orpha.net [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  4. ↑ a b Zalan Khan, Pradeep C. Bollu, Fatal Familial Insomnia, „StatPearls”, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023, PMID: 29489284 [dostęp 2023-12-18].
  5. ↑ Gianluigi Forloni i inni, Preventive pharmacological treatment in subjects at risk for fatal familial insomnia: science and public engagement, „Prion”, 16 (1), s. 66–77, DOI: 10.1080/19336896.2022.2083435, ISSN 1933-6896, PMID: 35737759, PMCID: PMC9235883.
  6. ↑ Jasne i ciemne gwiazdy w naszym mózgu – astrocyty, a choroby neurodegeneracyjne - Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja - Polska Akademia Nauk [online], if-pan.krakow.pl [dostęp 2023-12-16] (pol.).
  7. ↑ E. Lugaresi i inni, Fatal familial insomnia and dysautonomia with selective degeneration of thalamic nuclei, „The New England Journal of Medicine”, 315 (16), 1986, s. 997–1003, DOI: 10.1056/NEJM198610163151605, PMID: 3762620 [dostęp 2023-12-18].
  8. ↑ Roberto Gallassi i inni, "FATAL FAMILIAL INSOMNIA": NEUROPSYCHOLOGICAL STUDY OF A DISEASE WITH THALAMIC DEGENERATION [online], Institute of Neurology, University of Bologna, Italy; Division of Neuropathology, Institute of Pathology, Case Western Reserve University, Cleveland, USA, 7 maja 2013 (ang.).
  9. ↑ a b Joyce Schenkein, Pasquale Montagna, Self Management of Fatal Familial Insomnia. Part 1: What Is FFI?, „Medscape General Medicine”, 8 (3), 2006, s. 65, ISSN 1531-0132, PMID: 17406188, PMCID: PMC1781306 [dostęp 2023-12-16].
  10. ↑ a b Inga Zerr, Matthias Schmitz, Genetic Prion Disease, „GeneReviews”, Seattle (WA): University of Washington, Seattle, 1993, PMID: 20301407 [dostęp 2023-12-18].
  11. ↑ a b Fatal Familial Insomnia: Symptoms, Causes & Outlook [online], Cleveland Clinic [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  12. ↑ a b Barbara Madoń i inni, Prion diseases: fatal familial insomnia, „Journal of Education, Health and Sport”, 11 (9), 2021, s. 29–36, DOI: 10.12775/JEHS.2021.11.09.004, ISSN 2391-8306 [dostęp 2023-12-16] (pol.).
  13. ↑ Fatal Insomnia [online], Sleep Foundation, 29 października 2021 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  14. ↑ Fatal familial insomnia - About the Disease - Genetic and Rare Diseases Information Center [online], rarediseases.info.nih.gov [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  15. ↑ Fatal Familial Insomnia Symptoms, Causes, Treatment | NORD [online], rarediseases.org [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  16. ↑ A.T. Reder i inni, Clinical and genetic studies of fatal familial insomnia, „Neurology”, 45 (6), 1995, s. 1068–1075, DOI: 10.1212/WNL.45.6.1068, ISSN 0028-3878 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
  17. ↑ Carl S. Hornfeldt, Kevin Lothridge, J.C. Upshaw Downs, Forensic science update: gamma-gydroxybutyrate (GHB), „Forensic Science Communications”, 4 (1), 1 stycznia 2002 [dostęp 2023-12-16] (ang.).

Linki zewnętrzne

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!