Śląsk Austriacki (niem.Österreichisch-Schlesien, cz.Rakouské Slezsko, oficjalnie Księstwo Górnego i Dolnego Śląska[1], niem. Herzogtum Ober- und Niederschlesien, czes. Vévodství Horní a Dolní Slezsko lub w skrócie Księstwo Śląska, niem. Herzogtum Schlesien[2]) – prowincja utworzona w 1742 roku z pozostałej w monarchii Habsburgów części Śląska: księstwa cieszyńskiego, państw stanowych: bielskiego, frydeckiego, frysztackiego, bogumińskiego oraz części dawnych księstw opawskiego, karniowskiego i nyskiego.
Śląsk Austriacki – będący częścią Korony Czeskiej, tzw. krajów Korony Świętego Wacława – miał postać dwóch terytoriów nie połączonych ze sobą – oddzielał go wąski klin graniczny Moraw w okolicach Ostrawy. W granicach księstwa znajdowały się również liczne enklawy morawskie, m.in. Ziemia Osobłoska w pobliżu Zlatých Hor, przy granicy z Prusami. Jednocześnie istniały dwie enklawy, które należały do Moraw również administracyjnie – były to miejscowości Botenwald (cz.Butovice) oraz Neu Würben (cz.Nové Vrbno). Jednocześnie jedną z enklaw morawskich (Kietrz) Habsburgowie stracili po wojnach śląskich na rzecz Prus[3].
Część regionu położoną wokół Opawy (niem.Troppau) nazywano Śląskiem Opawskim, względnie zachodnim, natomiast wokół Cieszyna – odpowiednio Śląskiem Cieszyńskim, względnie wschodnim. Powierzchnia Śląska Austriackiego wynosiła bez enklaw morawskich 5147 kilometrów kwadratowych.
W latach 1763–1782 był jedną z samodzielnych prowincji państwa Habsburgów, a od 1860 krajem koronnym (oficjalnie pod nazwą Herzogtum Ober- und Niederschlesien – Księstwo Górnego i Dolnego Śląska) z autonomią oraz własnym sejmem krajowym. Stolicą była Opawa. Po I rozbiorze Polski cesarzowa Maria Teresa zajęła dawne Księstwa Oświęcimskie i Zatorskie i formalnie przyłączyła je do Śląska Austriackiego (będącego częścią Korony Czeskiej), przez co jego powierzchnia wzrosła o 2,5 tysiąca kilometrów kwadratowych[4]. Administracyjnie Oświęcim i Zator były jednak częścią Galicji (choć do 1860 wraz z innymi ziemiami Korony Czeskiej należały do Związku Niemieckiego)[4].
Śląsk Austriacki ma mapie etnograficznej Cesarstwa Austriackiego z 1855 autorstwa Karla Freiherra von Czörnig
W czasie Wiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim miały miejsce ogromne zmiany społeczno-polityczne, jak również silne ruchy narodowowyzwoleńcze. Na tej kanwie, w kwietniu 1848 w Wiedniu powstał Związek Ślązaków Austriackich. Wydarzenia te zmusiły rządzących do reform społecznych (np. zniesienie pańszczyzny 7 września 1848) i politycznych, przejawiających się m.in. w uznaniu równouprawnienia wszystkich narodów Cesarstwa (rozporządzenie 4 marca 1849). Nastąpiła również emancypacja sądownictwa i administracyjna gmin w austriackiej części Śląska i ostatecznie 30 grudnia 1849 roku wydano rozporządzenie o utworzeniu ziemi śląskiej jako osobnego kraju koronnego i Sejmu Ziemi Śląskiej z siedzibą w Opawie. Od 1866 sześciu śląskich posłów wchodziło w skład Rady Państwa w Wiedniu. Z przerwą w latach 1851–1861 Sejm Śląski działał do rozpadu cesarstwa w 1918. W 1910 roku, według spisu powszechnego 45% mieszkańców posługiwało się językiem niemieckim, następnie polskim – 33% i czeskim – 22%. Znaczna większość jako religię wyznawaną deklarowała katolicyzm[2].
Pod względem kształtowania granic Śląsk Austriacki składał się z dwóch części historycznego Śląska, rozdzielonych klinem morawskim w okolicach Ostrawy. Na terenie kraju koronnego znalazło się również 26 enklaw morawskich, które jednak administracyjnie podlegały Opawie (ale np. płacone podatki były odprowadzane na Morawy).
Po upadku Austro-Węgier w 1918 roku tereny księstwa stały się przedmiotem sporu między nowymi państwami, Polską i Czechosłowacją oraz przyczyną wojny granicznej. 23 stycznia 1919 wojska czechosłowackie wkroczyły na tereny sporne celem przyłączenia go do Czechosłowacji. Wojna graniczna trwała do 5 lutego 1919, nie przynosząc żadnej stronie jednoznacznego zwycięstwa. Podział Śląska nastąpił latem 1920 roku. W tym czasie Polska prowadziła na wschodzie wojnę z sowiecką Rosją, będąc tym samym w sporze o podział Śląska z Czechosłowacją gotowa do daleko idących kompromisów. W tej sytuacji czechosłowacki minister spraw zagranicznych Edvard Beneš osiągnął podział Śląska wzdłuż rzeki Olzy, jak również przyłączenie spornych terenów Spisza i Orawy do Czechosłowacji. 25 czerwca 1920 rada przedstawicieli państw ententy postanowiła wiążąco i bez przeprowadzenia ustalonego w 1918 r. plebiscytu wyznaczyć ostateczny przebieg granicy. Pod naciskiem aliantów 28 lipca 1920 r. Polska i Czechosłowacja podpisały układ graniczny. Konflikt graniczny był tym sposobem oficjalnie zakończony, jednak Polska nie zrezygnowała z roszczeń terytorialnych do terenów zajętych zbrojnie przez Czechosłowację. W 1938 r. na mocy postanowień konferencji monachijskiej większość terenów sudeckich Śląska przyłączono do Rzeszy, a Polska wymusiła na osłabionej Czechosłowacji zwrot Zaolzia wraz z Boguminem. W 1945 r. po II wojnie światowej przywrócono granicę z 1920 r.
Ostatecznie konflikt terytorialny pomiędzy CSRS i PRL został zakończony 2 czerwca 1958, kiedy PRL zrezygnowała z wszelkich roszczeń.
↑ abRenataR.Pysiewicz-JędrusikRenataR., AndrzejA.PustelnikAndrzejA., BeataB.KonopskaBeataB., Granice Śląska, Wrocław: Rzeka, 1998, s. 28, ISBN 83-911532-0-7, OCLC43216062.
