Łuskonośne

Łuskonośne

Squamata
Oppel, 1811
Przedstawiciel rzędu – zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	lepidozaury
Rząd	łuskonośne
Nadrodziny
15 nadrodzin – zobacz opis w tekście
Zasięg występowania
Sumaryczny obszar występowania łuskonośnych

Łuskonośne, łuskoskóre (Squamata) – rząd w obrębie gromady gadów, obejmuje zwierzęta o ciele pokrytym łuskami: węże, amfisbeny i jaszczurki (około 7,5 tysiąca współcześnie żyjących gatunków).

Cechy charakterystyczne

• ciało zwykle wydłużone, pokryte łuskami na grzbiecie i bokach oraz tarczkami na głowie i na brzuchu, na którym tworzą gładką powierzchnię, co jest szczególnie istotne u zwierząt beznogich, takich jak węże i jaszczurki beznogie (np. padalec zwyczajny)
• cienka skóra
• język rozdwojony na końcu
• silnie rozwinięty węch, narząd Jacobsona
• parzysty narząd kopulacyjny (hemipenes) u samców

Systematyka

Początkowo łuskonośne dzielono na węże (Serpentes) i jaszczurki (Lacertilia, dawniej Sauria). W późniejszych klasyfikacjach wyodrębniono też amfisbeny (Amphisbaenia). Z kolei jaszczurki, jako takson parafiletyczny (choć pochodzą od nich węże i amfisbeny, obie te grupy nie są do nich zaliczane), przestały być wyróżniane w niektórych nowszych klasyfikacjach; np. w klasyfikacji ITIS są zastąpione przez trzy odrębne linie ewolucyjne – Autarchoglossa, Gekkota i Iguania^[1].

Klasyfikacja ze The Reptile Database^[2]:

Rząd: Squamata

• Klad: Sauria
  • Nadrodzina: Iguania
  • Nadrodzina: Gekkota
  • Nadrodzina: Scincomorpha
  • Nadrodzina: Lacertoidea
  • Nadrodzina: Diploglossa
  • Nadrodzina: Platynota
  • Nadrodzina: Shinisauroidea
  • Nadrodzina: Dibamia
• Klad: Ophidia
  • Nadrodzina: Acrochordoidea
  • Nadrodzina: Uropeltoidea
  • Nadrodzina: Pythonoidea
  • Nadrodzina: Booidea
  • Nadrodzina: Colubroidea
  • Nadrodzina: Elapoidea
  • Nadrodzina: Typhlopoidea

Rodziny kladu Ophidia o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych nadrodzin:

• Aniliidae
• Bolyeriidae
• Homalopsidae
• Pareidae
• Tropidophiidae
• Viperidae
• Xenodermidae
• Xenophidiidae

Kladogram

Kladogram przedstawiający pokrewieństwo w obrębie Squamata na podstawie The Reptile Database (czas w milionach lat)^[3]:

299,8

264,5 133,7 Pleurodira Cryptodira 239 106,2 Gallus gallus Dromaius novaehollandiae 33 Crocodylus porosus Alligator mississippiensis 277,6 Sphenodon punctatus Squamata 205,1 Dibamidae 202,1 Gekkota 137,4 72,4 Carphodactylidae Pygopodidae 76,1 Diplodactylidae 133,5 Eublepharidae 119,5 Sphaerodactylidae 110,3 Phyllodactylidae Gekkonidae 196,9 Scincomorpha 170.9 157.1 Xantusiidae 98,3 Cricosaurinae 53 Xantusiinae Lepidophyminae 87,1 Gerrhosauridae 59,7 Gerrhosaurinae Zonosaurinae Cordylidae 59,7 Platysaurinae 43,4 Platysaurus pungweensis Cordylinae Scincidae 97,3 Acontiinae 84,2 Scincinae 1 82,3 Scincinae 2 72 Ateuchosaurus pellopleurus Lygosominae 1 75,3 Lygosominae 2 188,3 Lacertoidea 179,6 94 Teiidae 85,1 Tupinambinae Teiinae Gymnophthalmidae 89,4 Alopoglossidae 79,4 76,3 Ecpleopinae Cercosaurinae 74,7 Bachiinae 64,9 Rhachisaurinae Gymnophthalminae 153,8 146,6 Rhineuridae 91 Bipedidae 87 75 Cadeidae Blanidae 80,5 Trogonophidae Amphisbaenidae Lacertidae 85,1 Gallotiinae Lacertinae 184,6 182 Anguimorpha 114,1 99,6 Helodermatidae 94,4 Xenosauridae 68,1 Diploglossidae 61 Anniellidae Anguidae 43,3 Anguinae Gerrhonotinae 104,5 Shinisauridae 64,4 Lanthanotidae Varanidae Iguania 168,2 Acrodonta 126,1 Chamaeleonidae 62 Brookesiinae Chamaeleoninae Agamidae 119,8 Uromastycinae 116,2 Leiolepidinae 105,6 95,8 Hydrosaurinae Amphibolurinae 100,7 Agaminae Draconinae Pleurodonta 91,3 Leiocephalidae 87,2 Iguanidae 85,7 81,8 Hoplocercidae 76,5 Corytophanidae Crotaphytidae 84,7 Tropiduridae 82,7 80,1 71,3 Opluridae Leiosauridae 34,3 Enyaliinae Leiosaurinae Liolaemidae 81,4 Phrynosomatidae 78,1 Polychrotidae Anolidae Serpentes 128,1 122,7 Leptotyphlopidae 89 Gerrhopilidae 85,4 Xenotyphlopidae Typhlopidae 124,7 Anomalepididae 92,7 79,8 Aniliidae Tropidophiidae 87,5 67,7 44,4 29,2 Cylindrophis ruffus 24,7 Cylindrophis maculatus Anomochilidae Uropeltidae 62,9 52,4 Xenopeltidae 33,4 Loxocemidae Pythonidae 60,4 48,5 Xenophidiidae Bolyeriidae 45,4 Calabariidae Boidae 44.1 Sanziniinae 41,3 Ungaliophiinae 40,4 Candoiinae 39,6 Erycinae Boinae 80,6 Acrochordidae 75,2 Xenodermidae 64,2 Pareidae 61,4 Viperidae 42,8 Viperinae 37,2 Azemiopinae Crotalinae 54,8 Homalopsidae 53 Lamprophiidae 47,9 46,8 45,4 Prosymninae Psammophiinae 44,5 36,1 Atractaspidinae Aparallactinae 43,5 Pseudaspidinae 42,3 Lamprophiinae Pseudoxyrhophiinae 46,7 Micrelaps bicoloratus 44,2 Oxyrhabdium leporinum Elapidae Colubridae 47,1 Sibynophiinae 44,9 42,1 Grayiinae Colubrinae 1 Colubrinae 2 47,7 47,1 43,4 Calamariinae Pseudoxenodontinae Natricinae Dipsadinae

Przypisy

1. Squamata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2017-11-28]  (ang.).
2. P. Uetz: Higher Taxa in Extant Reptiles. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-07]. (ang.).
3. P. Uetz: Phylogeny and diversity of Squamates. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-07]. (ang.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85127082
• GND: 4209521-9
• BnF: 12258331v
• BNCF: 8596
• J9U: 987007529423405171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/scaly-reptile
• Universalis: squamates
• NE.se: squamata
• SNL: skjellkrypdyr
• Catalana: 0104524

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 1704
• GBIF: 715
• identyfikator iNaturalist: 26172
• ITIS: 173861
• NCBI: 8509
• identyfikator taksonu Fossilworks: 36379
• CoL: 45C