Grondwettelijk Hof (België)

Grondwettelijk Hof (Frans: Cour constitutionnelle) (Duits: Verfassungsgerichtshof)
Koningsplein met links op de foto het Grondwettelijk Hof, naast de St. Jacobskerk.
Type	Constitutioneel hof
Werktalen	Nederlands, Frans en Duits
Jurisdictie	België
Zittingsplaats(en)	Koningsplein 7 1000 Brussel
Geschiedenis
Voorganger(s)	Arbitragehof
Samenstelling
Samenstelling	12 rechters
Voorzitters	Luc Lavrysen (sinds 25 september 2020) Pierre Nihoul (sinds 15 september 2021)
Benoeming	Voorgedragen door Kamer of Senaat met 2/3-meerderheid; Benoemd door de Koning
Website
www.const-court.be
Portaal    Mens & maatschappij

Het Grondwettelijk Hof (Frans: Cour constitutionnelle, Duits: Verfassungsgerichtshof) is een bijzonder rechtscollege in België dat toeziet op de naleving van de bevoegdheidsverdeling tussen de federale Staat, de gemeenschappen en de gewesten enerzijds en de naleving van de grondrechten anderzijds. In 1980 werd het opgericht onder de naam "Arbitragehof" (Frans: Cour d'arbitrage, Duits: Schiedshof). In 2007 werd de benaming alleen in de tekst van de Grondwet gewijzigd; de wetten van 21 februari 2010 zorgden ervoor dat de naam ook in de bijzondere of gewone wetten aangepast werd.

Geschiedenis

Na de staatshervorming van 1970 werden in België gemeenschappen en gewesten opgericht die zelf wetsbepalingen (decreten, ordonnanties, besluiten) konden uitvaardigen in die materies waarvoor zij bevoegd waren. Om te oordelen over eventuele bevoegdheidsoverschrijdingen die daarbij konden optreden, was er een instantie nodig om als "scheidsrechter" op te treden. Dit werd het Arbitragehof.

De oprichting van het Arbitragehof werd in 1980 in de Belgische Grondwet ingeschreven. Een wet van 28 juni 1983 stelde de samenstelling, de bevoegdheid en de werking ervan vast. De installatievergadering vond plaats in de senaat op 1 oktober 1984. Op 5 april 1985 sprak het zijn eerste arrest uit.

Bij de grondwetsherziening van 1988 werd de bevoegdheid van het Arbitragehof uitgebreid tot die van een grondwettelijk hof.

Op 7 mei 2007 werd de naam in die zin gewijzigd in Grondwettelijk Hof.^[1] Deze naam heeft als voordeel dat hij beter aansluit bij de functie van het Hof en de verwarring met arbitrage als middel van geschillenbeslechting in het privaatrecht uitsluit.

Bevoegdheid en werking

Het Grondwettelijk Hof heeft de bevoegdheid om wetsbepalingen van wetskrachtige akten nietig te verklaren indien die strijdig zijn met de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling: zo werd bv. de zgn. Turteltaks vernietigd wegens bevoegdheidsoverschrijding door het Vlaams Gewest. Zulke vernietiging gebeurt met terugwerkende kracht, dit wil zeggen dat die bepaling dan wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Sinds 1988 kan het Hof ook oordelen of de wetsbepalingen bepaalde principes uit de Grondwet schenden. Het gaat daarbij over het gelijkheidsbeginsel, het verbod tot discriminatie, verschillende rechten en vrijheden (inzake onderwijs, privacy, arbeid, huisvesting, de vrijheid van meningsuiting ("vrijheid van drukpers"), ...), over wie belastingen mag invoeren en over de bescherming van vreemdelingen in België. Deze zijn te vinden in titel II van de Grondwet en de artikelen 143 paragraaf 1, 170, 172 en 191. Daarnaast kan het Hof ook toetsen aan algemene rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde zoals aan internationaalrechtelijke beginselen (bijvoorbeeld de rechten van verdediging), het lex-certabeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel ...

Een beroep tot vernietiging van een wetsbepaling kan bij het Grondwettelijk Hof ingediend worden door:

• de federale regering
• de regeringen van de gemeenschappen en gewesten;
• de voorzitters van alle wetge­vende vergade­rin­gen, op verzoek van twee derden van hun leden;
• iedere natuurlijke of rechtspersoon. Zij moeten echter wel aantonen dat zij persoonlijk en rechtstreeks nadeel ondervinden van de aangevochten bepaling.

Daarnaast kunnen alle rechtscolleges een prejudiciële vraag stellen aan het Grondwettelijk Hof als zij een probleem hebben met betrekking tot de schending van bevoegdheidsverdelende regels of fundamentele rechten. Zij moeten dan de uitspraak van het Hof afwachten alvorens zelf een uitspraak te doen in de concrete zaak die aanleiding gaf tot de vraag. Deze prejudiciële vragen kunnen zelfs betrekking hebben op vaste rechtspraak van het Hof van Cassatie die al dan niet in strijd zou zijn met bijvoorbeeld het gelijkheidsbeginsel.

Het Hof heeft ook twee atypische bevoegdheden. Enerzijds onderzoekt het of de vraag die door een gewestelijke volksraadpleging wordt gesteld, gelezen kan worden naast de grondwet, waarbij de vraag wordt gesteld of de bevoegdheidsverdelende regels en proceduregels correct werden nageleefd. Deze bevoegdheid wordt aangeduid als het juridisch vooronderzoek waarbij het Hof niet de opportuniteit, maar de juridische correctheid van de vraagstelling in overweging neemt. Anderzijds treedt het Hof op als beroepsinstantie bij de beroepen tegen de beslissing van de Kamer van volksvertegenwoordigers tot sanctionering van een lid van de Kamer waartoe diens misbruik van bepaalde verkiezingsuitgaven als aanleiding diende.

Bekende arresten

• Arrest Lanaken (1991)

Huisvesting

Sinds het najaar van 1993 is het hof gehuisvest in zijn huidige locatie in het Hotel Coudenberg aan het Koningsplein te Brussel, naast de kerk Sint-Jacob-op-Koudenberg, aan de achterzijde vlak aan het Koninklijk Paleis van Brussel.

Samenstelling

Het Grondwettelijk Hof bestaat uit twaalf rechters, die voor het leven benoemd zijn: zes van de Nederlandse en zes van de Franse taalgroep. Deze worden benoemd door de Koning uit een lijst met twee kandidaten, beurtelings door de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat voorgedragen met een meerderheid van minstens twee derden van de stemmen van de aanwezige leden. Zes van de rechters zijn oud-parlementsleden (politici), de andere zes zijn juristen (hoogleraar of (buiten)gewoon hoogleraar in de rechten aan een Belgische universiteit, raadsheer uit het Hof van Cassatie, lid van het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie, staatsraad, lid van het auditoraat bij de Raad van State of referendaris bij het Grondwettelijk Hof). De vereiste van een bepaald aantal rechters met een politieke achtergrond kwam er uit de destijdse angst voor een gouvernement des juges.

Dit is de huidige inrichting van het Grondwettelijk Hof:

Rechters

Rechter	Categorie	Taalgroep	Voorgedragen door	Begin mandaat	Opmerkingen
Lavrysen, Luc Luc Lavrysen	Magistraat	Nederlands	Agalev/Groen!/Groen	19 januari 2001	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep sinds 25 september 2020.
Kherbache, Yasmine Yasmine Kherbache	Politicus	Nederlands	sp.a/Vooruit	17 december 2019
de Bethune, Sabine Sabine de Bethune	Politicus	Nederlands	CD&V	22 juni 2021
Moerman, Fientje Fientje Moerman	Politicus	Nederlands	Open Vld	18 maart 2018
Bribosia, Emmanuelle Emmanuelle Bribosia	Magistraat	Frans	PS	29 oktober 2021
Jadin, Kattrin Kattrin Jadin	Politicus	Duits	MR	26 september 2022
Nihoul, Pierre Pierre Nihoul	Magistraat	Frans	cdH	18 april 2010	Voorzitter van de Franse taalgroep sinds 15 september 2021.
Giet, Thierry Thierry Giet	Politicus	Frans	PS	21 juni 2013
Pâques, Michel Michel Pâques	Magistraat	Frans	onbekend	9 september 2018
Pieters, Danny Danny Pieters	Magistraat	Nederlands	N-VA	13 januari 2021
Verrijdt, Willem Willem Verrijdt	Magistraat	Nederlands	N-VA	21 maart 2022
Plovie, Magali Magali Plovie	Politicus	Frans	Ecolo	11 september 2023

De Nederlandse taalgroep heeft met de aanstelling van drie vrouwen in de afgelopen twaalf jaar het genderevenwicht onder de rechters hersteld, in overeenstemming met het advies van de Raad van Europa om rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid te bevorderen. ^[2]

Griffiers

Nederlandse taalgroep

• Frank Meersschaut

Franse taalgroep

• Pierre-Yves Dutilleux

Emeriti en ereleden (rechters)

Rechter	Categorie	Taalgroep	Voorgedragen door	Begin mandaat	Einde mandaat	Opmerkingen
Delva, Jan Jan Delva	Magistraat	Nederlands	CVP	10 september 1984	27 januari 1993	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 3 oktober 1984 tot 27 januari 1993.
Calewaert, Willy Willy Calewaert	Politicus	Nederlands	SP	10 september 1984	30 oktober 1986
Debaedts, Fernand Fernand Debaedts	Magistraat	Nederlands	CVP	10 september 1984	6 augustus 1993	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 2 februari tot 6 augustus 1993.
De Grève, Louis Louis De Grève	Politicus	Nederlands	PVV/VLD	10 september 1984	16 oktober 1999	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 14 september 1993 tot 16 oktober 1999.
Blanckaert, Karel Karel Blanckaert	Politicus	Nederlands	CVP	10 september 1984	31 augustus 1994
Suetens, Louis-Paul Louis-Paul Suetens	Magistraat	Nederlands	CVP	10 september 1984	2 september 1996	Overleden in functie.
Boel, Henri Henri Boel	Politicus	Nederlands	SP	24 november 1986	4 september 2001	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 14 maart tot 4 september 2001.
De Baets, Georges Georges De Baets	Magistraat	Nederlands	CVP	15 januari 1993	13 maart 2001	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 17 oktober 1999 tot 13 maart 2001.
Coremans, Henri Henri Coremans	Magistraat	Nederlands	SP	10 december 1993	31 oktober 2000
Arts, Alex Alex Arts	Politicus	Nederlands	CVP/CD&V	14 november 1994	8 oktober 2007	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 5 september 2001 tot 8 oktober 2007.
Bossuyt, Marc Marc Bossuyt	Magistraat	Nederlands	VLD/Open Vld	28 januari 1997	8 januari 2014	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 9 januari 2007 tot 8 januari 2014.
de Groot, Etienne Etienne de Groot	Politicus	Nederlands	VLD/Open Vld	17 december 1999	16 februari 2018	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 1 februari 2016 tot 16 februari 2018.
Alen, André André Alen	Magistraat	Nederlands	CVP/CD&V	16 maart 2001	24 september 2020	Voorzitter van de Nederlandse taalgroep van 9 januari 2014 tot 31 januari 2016 en van 17 januari 2018 tot 24 september 2020.
Derycke, Erik Erik Derycke	Politicus	Nederlands	SP/sp.a	5 september 2001	27 oktober 2019
Merckx-Van Goey, Trees Trees Merckx-Van Goey	Politicus	Nederlands	CD&V	17 december 2007	17 juni 2021
Leysen, Riet Riet Leysen	Magistraat	Nederlands	N-VA	23 januari 2014	14 maart 2022
Gutt, Etienne Etienne Gutt	Magistraat	Frans	PRL	10 september 1984	30 september 1989	Voorzitter van de Franse taalgroep van 3 oktober 1984 tot 30 september 1989.
Sarot, Jean Jean Sarot	Magistraat	Frans	PS	10 september 1984	31 december 1990	Voorzitter van de Franse taalgroep van 28 november 1989 tot 31 december 1990.
Pétry, Irène Irène Pétry	Politicus	Frans	PS	10 september 1984	19 juni 1992	Voorzitter van de Franse taalgroep van 14 januari 1991 tot 19 juni 1992.
Wathelet, Jacques Jacques Wathelet	Politicus	Frans	PRL	10 september 1984	18 november 1992	Voorzitter van de Franse taalgroep van 31 juli tot 18 november 1992.
André, Dieudonné Dieudonné André	Politicus	Frans	PSC	10 september 1984	7 maart 1993	Voorzitter van de Franse taalgroep van 22 december 1992 tot 7 maart 1993.
Melchior, Michel Michel Melchior	Magistraat	Frans	PS	10 september 1984	4 december 2010	Voorzitter van de Franse taalgroep van 1 april 1993 tot 17 augustus 2009 en van 29 maart tot 4 december 2010.
François, Lucien Lucien François	Magistraat	Frans	PRL/MR	22 november 1989	26 maart 2004
Martens, Paul Paul Martens	Magistraat	Frans	PS	24 december 1990	28 maart 2010	Voorzitter van de Franse taalgroep van 18 augustus 2009 tot 28 maart 2010.
de Wasseige, Yves Yves de Wasseige	Politicus	Frans	PS	26 juli 1992	14 december 1994
Delruelle-Ghobert, Janine Janine Delruelle-Ghobert	Politicus	Frans	PRL	21 december 1992	24 april 2001
Cerexhe, Etienne Etienne Cerexhe	Politicus	Frans	PSC	1 december 1993	18 april 2001
Henneuse, Roger Roger Henneuse	Politicus	Frans	PS	6 januari 1995	18 juni 2013	Voorzitter van de Franse taalgroep van 5 december 2010 tot 18 juni 2013.
Snappe, Jean-Paul Jean-Paul Snappe	Politicus	Frans	Ecolo	16 mei 2001	31 oktober 2019
Spreutels, Jean Jean Spreutels	Magistraat	Frans	MR	25 april 2004	31 augustus 2018	Voorzitter van de Franse taalgroep van 19 juni 2013 tot 31 augustus 2018.
Daoût, François François Daoût	Magistraat	Frans	PS	6 januari 2011	14 september 2021	Voorzitter van de Franse taalgroep van 1 september 2018 tot 14 september 2021.
Moerman, Jean-Paul Jean-Paul Moerman	Politicus	Frans	PRL/MR	16 mei 2001	13 augustus 2022
Detienne, Thierry Thierry Detienne	Politicus	Frans	Ecolo	12 juli 2020	31 juli 2023

Bronnen, noten en/of referenties

• Website van het Grondwettelijk Hof
• RIMANQUE, K., De Grondwet toegelicht, gewikt en gewogen, Mortsel, Intersentia, 2005, 444 blz.

---

1. Wet van 7 mei 2007 tot wijziging aan de Grondwet: "In artikel 142, eerste lid, van de Grondwet wordt het woord 'Arbitragehof' vervangen door de woorden 'Grondwettelijk Hof'." (Belgisch Staatsblad van 8 mei 2007, blz. 25101).
2. Council of Europe (April 2016). Council of Europe Plan of Action on Strengthening Judicial Independence and Impartiality: 11.