Nöömt is de Krieg na de Kasten (spaanschcasta), in de de Minschen in dat fröhere spaansche Koloniaalriek na Herkumst, Kultur un sozialen Rang indeelt weren.
Verloop
De Sellschop in Yucatán weer domineert von en Böverschicht von Mestizen, de Spaansch snackt hebbt. De Mayas in dat Rebeed harrn meist keen Rechten. Dat Rebeed von Yucatán weer en Generaalkapitanaat binnen dat Viezkönigriek Neespanien un is 1821 Deel von dat Kaiserriek Mexiko un 1823 von de Eerste Mexikaansche Republik worrn. Untofreden mit de Zentraalregerung in Mexiko-Stadt hebbt de Mestizen in Yucatán 1841 sik as Republik Yucatán för unafhängig erklärt. Dat hett bet 1843 anhollen, as de Republik Yucatán wedder Deel von Mexiko worrn is. Aver al 1846 hebbt de Mestizen sik wedder unafhängig maakt.
In düsse Tied is de Maya-Föhrer Manuel Antonio Hay henricht worrn, wat an’n 30. Juli 1847 in Tepich to en Opstand föhrt hett. Dör den Kunflikt twüschen de Republik Yucatán un Mexiko (Mexiko weer in düsse Tied tosätzlich swack dör den Mexikaansch-Amerikaanschen Krieg an siene Noordgrenz) kunnen de Maya gau en groot Rebeed för sik innehmen. Blots enkelte gröttere Städer sünd de ganze Tied ünner Kuntrull von de Mestizen bleven. 1848 hett sik denn de Republik Yucatán wedder Mexiko anslaten un hööpt, dat de Regerung von Mexiko helpt, den Maya-Opstand von de Cruzoob daltoslahn. De mexikaanschen Truppen kunnen ok gau en goden Deel von Yucatán wedder ünner Kuntrull bringen, aver besünners in’n Oosten von Yucatán sünd de Opstännschen stark bleven un hebbt en Guerilla-Krieg opnahmen. Zentrum von de Opstännschen weer nu Chan Santa Cruz, wo sik en synkretistischen Kult üm dat Cruz Verde Maya billt hett, de Maya-Religion un Christendom verbinnen dee.
En Ünnergrupp von de Cruzoob, de Icaiche, hett in de Johren 1860 ok Brietsch-Honduras överfullen. Mayas ut Yucatán harrn sik op de Flucht vör’n Kastenkrieg in Brietsch-Honduras dallaten un dor verscheden Öörd grünnt. Düsse Öörd hebbt deelwies to de Briten hollen, to annere Tieden aver ok to de Maya-Opstännschen. 1867 sünd de Öörd San Pedro Siris un San Jose Yalbac von brietsche Truppen ünner Robert William Harley dalbrennt worrn un 1872 is dat to de Slacht von Orange Walk kamen.
An’n 11. Januar 1884 hett Crescencio Poot för de Cruzoob en Verdrag mit Mexiko ünnerschreven, in den de Maya goodkennt, dat Yucatán to Mexiko höört, man de Maya sik sülvs verwalten dröfft. 1885 is Poot aver von sien egen Lüüd ümbröcht worrn un de Krieg is wiedergahn.
1893 hebbt Briten un Mexikaners en Grenzafkamen slaten, wat ünner annern ok regelt hett, dat de Briten keen Hannel mehr mit opstännsche Mayas bedrievt. 1901 hebbt mexikaansche Truppen ünner Generaal Ignacio Bravo den Oort Chan Santa Cruz innahmen, wat allgemeen as Enn von’n Kastenkrieg ansehn warrt. Aver ok na düsse Tied hett dat noch enkelte Angreep von Mayas op de Mexikaners geven. Dat letzte Gefecht weer in’n April 1933 in dat Dörp Dzula, as fiev Mayas un twee Mexikaners doodbleven sünd. 1935 is en Verdrag twüschen Cruzoob un Mexiko slaten worrn, in den de Mayas tosekert warrt, dat se jemehr Dörper sülvs verwalten dröfft.
Genaue Oppertallen gifft dat nich. De Tall warrt op 40.000 bet 50.000 estemeert.
Literatur
Alfonso Villa Rojas: Los elegidos de Dios - etnografía de los mayas de Quintana Roo. Capítulo III: La guerra de castas y el aislamiento de Quintana Roo. Capítulo IV: La pacificaicón de Quintana Roo. México, Instituto Nacional Indigenista, 1987, ISBN 9688220779
Silvia Terán Contreras, Christian Heilskov Rasmussen: Xocén - el pueblo en el centro del mundo, p. 49–62: Guerra de Castas. Ediciones de la Universidad Autónoma de Yucatán, Mérida 2005, ISBN 9706981055
Nelson A. Reed: The Caste War of Yucatán. Stanford University Press, Stanford, Calif., 2001, ISBN 0-8047-4000-3
Wolfgang Gabbert: Violence and Ethnicity in the Caste War of Yucatán. 2000 (PDF, 106 kB)
