Belangkas mudah ditangkap di tepi pantai kerana tidak menggigit.
Peristilahan
Nama belangkas (Jawi: بلڠکسcode: ms is deprecated ) asalnya dipakai kepada spesies Tachypleus gigas yang betina, pasangan jantan spesies ini dipanggil koncor (Jawi: کونچورcode: ms is deprecated ) atau keroncor (Jawi: کرونچورcode: ms is deprecated ).[7]Keroncor juga dipakai untuk spesies Carcinoscorpius rotundicauda di Singapura.[8]:74
Belangkas betina juga dipanggil mimi (Jawi: ميميcode: ms is deprecated ) yang dipinjamkan daripada kata bahasa Jawaꦩꦶꦩꦶcode: jv is deprecated mimi.[9]
Taksonomi
Nama keluarga Limulidae datang daripada genus Limulus yang dijejak daripada kata bahasa Latinlimulus "menjeling"[10] atau "senget sedikit".[11]
Spesies
Ada empat spesies belangkas yang masih wujud:[1][3][12]
Tachypleus gigas, T. tridentatus dan Carcinoscorpius rotundicauda ditemukan di perairan Hindi-Pasifik, Limulus polyphemus ditemukan di perairan pantai timur Amerika Utara dan Amerika Tengah.[12]
Ciri
Badan seekor belangkas dibahagikan kepada tiga iaitu bahagian insang (prosomal), bahagian toraks yang bercangkerang (epitosimal) dan ekor (telson).[13]
Bentuk badannya mirip ketopong dipakai seorang askar dan juga mempunyai ekor yang panjang dan tajam. Ia boleh mencapai saiz sehingga 51 cm (20 inci). Mata belangkas lebih peka kepada cahaya pada waktu malam berbanding pada waktu siang.[15]
Kaki-kaki seekor belangkas terletak di bawah badannya. Ia ada sepasang kaki depan untuk mengaut makanan masuk ke dalam mulutnya, dan lima pasang kaki belakang yang untuk menggerakkannya. Mulutnya terletak di tengah pasang-pasang kakinya.[16] Mana-mana anggota kaki dan ekornya yang patah atau putus dapat tumbuh semula, cengkerangnya yang meretak boleh kembali pulih.[17] Ia juga mempunyai sistem keimunan yang baik.
Darah belangkas berwarna biru disebabkan oleh kehadiran ion tembaga (II) dalam protein hemosianin yang diguna pakai oleh belangkas untuk mengangkut oksigen dalam badan.[18]
Belangkas dan keroncor mengawan apabila berlakunya fasa bulan purnama pada setiap bulan.[6] Keroncor melekap atau berkepit pada bahagian bawah badan atau opistosoma belangkas untuk melepaskan beninhya ke dalam telur-telur belangkas, kedua-dua pasangan berenang menuju kawasan pasang surut dekat muara sungai atau tepi pantai untuk bertelur.[20][21]
Pasangan betina menggali lubang di pasir pantai untuk menelur dalamnya. Setiap lubang digali mempunyai kira-kira 200-400 telur.[20] Telur-telurnya disenyawakan keroncor dalam 20 hingga 30 minit sewaktu bertelur, sangkaknya ditimbus dengan pasir apabila air laut menyurut. Telur belangkas mengambil masa 42 hingga 56 hari untuk menetas bergantung kepada suhu, spesies dan tahap kemasinan air laut.[6]
Anak-anak belangkas menjadi dewasa selepas 10 hingga 12 tahun.
Masyarakat Melayu di Kota Tinggi, Johor memasak belangkas dalam lauk asam pedas dan sambal tumis.[23] Ia juga boleh dimakan dengan hanya memanggang atau membakarnya sahaja. Namun begitu untuk ia bukan sesuatu yang mudah kerana belangkas terdapat sejenis toksin yang boleh memberikan ketidakselesaan kepada deria (pening) atau mabuk. Hanya bahagian tertentu sahaja boleh dimakan dan hanya seseorang yang benar-benar tahu sahaja tahu cara menyediakan makanan laut dari belangkas ini.
Darah belangkas berharga RM17,500 atau USD5,000 seliter di Amerika Syarikat. Untuk mendapatkan seliter darah tersebut, nelayan perlu menangkap 115 ekor belangkas bersaiz kecil di Semenanjung Malaysia atau hanya 45 ekor di perairan Sabah yang bersaiz lebih besar. Darah biru belangkas disedut keluar tanpa perlu membunuh belangkas tersebut. Sarjana Sains Akuakultur Institut Akuakultur Tropika Universiti Malaysia Terengganu telah lama menyelidik nilai perubatan belangkas ini. Universiti Malaysia Terengganu sedang memohon geran sebanyak RM3 juta untuk tujuan penyelidikan dan merancang untuk membina sebuah makmal bernilai RM10 juta untuk menghasilkan kit anti-toksin untuk dipasarkan. 500 nelayan di Semerak, Pasir Puteh, Kelantan dibantu bagi menternak belangkas. Para nelayan terbabit dijangka mendapat pendapatan RM 1200 sebulan apabila projek ternakan ini berjaya.[23]
Hubungan dengan manusia
Peribahasa dalam masyarakat Melayu iaitu 'macam belangkas' bermaksud lelaki dan perempuan yang bergerak bersama-sama ke mana-mana sahaja. Kita akan temui belangkas di laut cetek dalam keadaan berdua-dua iaitu seekor jantan dan seekor betina. Terdapat juga kepercayaan masyarakat Melayu yang menyatakan bahawa hantu takut pada belangkas kerana terdapat ekor yang tajam padanya.
Bentuk ekornya yang panjang dan segi tiga turut dilanjutkan untuk bilah senjata yang panjang seperti pedang.[9]
^"Limulus moluccanus". Kamus Bahasa Melayu. Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia. 2017.
^Smedley, N. (Julai 1929). "Malaysian King-Crabs". Bulletin of the Raffles Museum. 2: 73–78. Dicapai pada 21 Januari 2023 – melalui Muzium Sejarah Alam Semula Jadi Lee Kong Chian, Universiti Nasional Singapura.
^ abWilkinson, Richard James (1932). "belangkas". A Malay-English dictionary (romanised). I. Mytilini, Yunani: Salavopoulos & Kinderlis. m/s. 106 – melalui TROVE, Perpustakaan Negara Australia.
^Lewis, Charlton T.; Short, Charles (1879). "līmŭlus". A Latin Dictionary. Perseus Digital Library.
^Heard, Willie (Fall 2001). Coast(PDF). Project Oceanography. m/s. 81–91. Diarkibkan daripada yang asal(PDF) pada 19 February 2017. Dicapai pada 5 July 2008.
^ abc"About the Species". The Horseshoe Crab. Ecological Research & Development Group. 2003. Dicapai pada 17 Januari 2023.