विंध्याशक्ती (२५०-२७० इ.स.) वाकाटक घराण्याचे संस्थापक होते. त्यांचे नाव विंध्या देवीच्या नावावरून आले आहे.
विंध्य प्रदेश वर्तमानकालीन बुखारा जवळ आहे. या प्रदेशाला बुकाराविंधू म्हणून ओळखले जात असे.
अजिंठाच्या गुहा क्र १६ मधील शिलालेखात,विद्याशक्तीचे वाकाटक घराण्याच्या ध्वज आणि द्विज असे वर्णन केले आहे. या शिलालेखात असे सांगितले गेले आहे की त्यांने मोठ्या लढाया लढून आपल्या सामर्थ्यामध्ये भर घातली आणि त्यांच्या सेनेत एक घोडदळाची तुकडी होता. परंतु या शिलालेखात त्यांच्या नावापुढे कोणतीही शिर्षक उपाधी नाही. पुराणात असे म्हणले आहे की त्यांने ९६ वर्षे राज्य केले. त्यांना दक्षिण दख्खन, मध्य प्रदेश आणि मालवा येथे वेगवेगळ्या ठिकाणी ठेवण्यात आले. के.पी. जयस्वाल हे झाशी जिल्ह्यातील बागट हे गाव वाकाटकांचे घर असे म्हणतात. परंतु वाकाटकांच्या उत्तरेकडील घराविषयी असलेल्या सिद्धांताचा खंडन केल्यानंतर व्ही.व्ही. मिराशी म्हणाले की वाकाटक नावाचा सर्वात प्राचीन उल्लेख अमरावती (आंध्र प्रदेश) येथील स्तंभातील तुकड्यावर सापडलेल्या शिलालेखात आढळतो ज्यामध्ये वाकाटक गृहपती (गृहस्थ) आणि त्यांच्या दोन बायकांची भेट नमूद केली आहे. हा गृहपती विद्याशक्तीचा पूर्वज असावा. पुराणांमधून असे दिसून येते की विंध्याशक्ती विदिशा (सध्याच्या मध्य प्रदेशात) एक राज्यकर्ता होती पण ती योग्य मानली जात नाही.[१]
डॉ मिराशी नुसार अलाहाबाद स्तंभावरील समुद्रगुप्तच्या शिलालेखातील रुद्र देव म्हणजे रुद्रसेन नव्हे. त्यांने हे सुद्धा संगितले आहे कि वाकाटक नाणी असित्वात नाहीत आणि त्यांचे विंध्यच्या उत्तरेला कोणतेही शिलालेख नसल्याचे निदर्शनास आले आहे. म्हणूनच, वाकाटकांचे दक्षिणेतले घर हेच योग्य आहे. तथापि, हे खरे आहे त्यांनी यापैकी काही ठिकाणी राज्य केले आहे कार्सन त्यांचे शिलालेख मध्य प्रदेश सारख्या ठिकाणी उपलब्ध आहे.
[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (November 2016)">उद्धरण आवश्यक</span> ]
संदर्भ
