Технологија на гол-линија (понекогаш се нарекува и систем за одлучување на гол)[1] — употреба на електронска помош во фудбалот, за да се утврди дали е постигнат гол или не. Подетално, тоа е метод што се користи за да се утврди кога топката целосно ја поминала гол-линијата помеѓу стативите и под пречката со помош на електронски уреди и во исто време му помага на судијата да досуди гол или не. Целта на технологијата на гол-линија (ТГЛ) не е да ја замени улогата на судиите, туку да ги поддржи во нивното одлучување. ТГЛ мора да обезбеди јасен показател за тоа дали топката целосно ја минала линијата, а овој податок ќе му помогне на судијата да ја донесе својата конечна одлука.[2]
Во споредба со слични технологии во другите спортови, технологијата на гол-линијата е релативно скоро воведена во фудбалот, а на нејзиното воведување се спротивставувале спортските службени лица. Во јули 2012 година, Меѓународниот одбор на фудбалските сојузи (IFAB) официјално ја одобрил употребата на технологијата за гол-линија, изменувајќи ги правилата на играта за да се дозволи (но не и да се бара) нејзина употреба. Заради својата цена, технологијата на гол-линија се користи само на највисоките нивоа на игра. Технологијата на гол-линија се користи во врвните европски домашни лиги и на големите меѓународни натпреварувања, како што се, од 2014 година, Светските првенства на ФИФА за мажи и жени.[3][4][5][6]
Заднина
Во фудбалот, гол е постигнат ако целата топка ја мине гол-линијата помеѓу стативите и под пречката. Во повеќето случаи, ова е релативно недвосмислено (мрежите на головите се ниско-технолошки начин да се потврди дека топката ја поминала линијата меѓу стативите). Меѓутоа, понекогаш се случуваат ситуации кога на судиите и на нивните помошници им е тешко да кажат дали е постигнат гол пред топката да биде одбиена, одбранета или исфрлена од одбранбен играч од голманскиот простор.
Правила
Од 2012 година, технологијата на гол-линијата е дозволена на натпревари. Текст што се однесува на технологијата на гол-линија сега може да се најде во четири од Правилата на играта:
Правило 1 (Игралиштето): дозволува промени на рамката на голот.
Правило 2 (Топката): дозволува користење на одобрени топки со вградена технологија.
Правило 5 (Судијата): бара од судијата да го тестира технолошкиот систем на гол-линијата пред натпреварот и да не го користи ако се открие грешка.
Правило 10 (Одредување на исходот од натпревар): дозволува користење на технологијата на гол-линијата за да се потврди дали головите се постигнати или не. Во него се наведува дека „употребата на GLT мора да биде пропишана во соодветните правила за конкуренција“.
Самите правила не се специфични за природата на технолошките системи на гол-линијата, но друга документација од ФИФА, која е наведена во Правилата, оди подетално. Прирачникот за тестирање на програмата за квалитет на ФИФА[7] прецизно ги определува барањата на системите. Пропишани се четири основни барања за системот:
Системот мора да се занимава само со прашањето дали е постигнат гол или не.
Системот мора да биде точен.
Системот мора веднаш да го означи постигнувањето гол, потврдувајќи го тоа во рок од една секунда.
Системот мора да ги пренесе своите информации исклучиво до официјалните лица на натпреварот (преку вибрации и визуелно предупредување на часовникот на судијата)
ФИФА има систем според кој одреден давател на технологија треба да покаже ефективност за успешно да добие лиценца за нивната технологија, потоа инсталацијата на одреден стадион мора да помине „конечен тест на инсталација“ пред употреба, а пред секој натпревар судијата мора да провери дали системот е функционален.[8][9]
Натпреварувања што користат технологија на гол-линија
Поради трошоците за технолошките системи на гол-линија, технологијата моментално се користи само на највисоките нивоа на натпреварувања. Во домашна конкуренција, технологијата на гол-линија редовно се користи само во неколку големи европски лиги:
Во јуни 2023 година, на веб-страницата на ФИФА се наведени 112 стадиони со лиценцирани ТГЛ инсталации, од кои 94 го користат системот „Соколово око“ (Hawk-Eye).[38] Останатите 18 користат ТЛГ Vieww, кој е другиот лиценциран провајдер.[38]
Историја
Историја пред воведувањето
Пред 2012 година, натпреварувањата не можеле да ја воведат технологијата бидејќи тоа не било предвидено со Правилата. Фудбалските правила се контролирани од Меѓународниот одбор на фудбалските сојузи (IFAB), тело во кое ФИФА има 50% од гласачкото право, доволно за да стави вето на какви било промени на правилата.
Пред 2011 година
Во споредба со другите спортови, фудбалот доцнел со дозвола за технологијата да помога во одлуките во играта. Ова прашање било предмет на расправа за играта повеќе од едно десетлетие, при што законодавците на играта се спротивставиле на барањњата за нејзино спроведување.
Во текот на 2000-тите различни инциденти поттикнале дискусија за потенцијалот за технологијата на гол-линија[39][40][41][42] или „фантомски гол“[43] во играта. Некористиењето на технологија во фудбалот било во спротивност со другите спортови, кои вовеле видео-повторувања и други системи во нивните правила.
Како одговор на ова, ФИФА одлучила да го испроба системот на Адидас во кој топка со вграден микрочип испраќа сигнал до судијата ако го помине сетилникот што минува низ голот.[44] Според тогашниот претседател на ФИФА, Сеп Блатер, кој подоцна бил принуден да го напушти фудбалот поради неговата улога во сериозен корупциски скандал, „Направивме различни тестови на Светското првенство за играчи до 17 години во Перу, но доказите не беа јасни, така што ќе продолжиме со испитувања на јуниорските натпреварувања во 2007 година“.[44] Сепак, тие испитувања не се реализирале и во 2008 година, Блатер целосно го отфрлил системот, опишувајќи ја технологијата како „само 95% точна“.[44] ФИФА и ИФАБ биле против воведување технологија во играта, гласајќи во март 2010 година за трајно отфрлање на технологијата.[45]
По неколку судиски грешки на Светското првенство во фудбал во 2010 година – вклучувајќи го и поништениот гол во победата на Германија со 4–1 над Англија, кога Френк Лампард упати удар надвор од шеснаесетникот кој се одби од гредата и ја премина линијата. Топката се врати надвор и голот бил поништен бидејќи помошниот судија не сигнализирал гол[46] – Блатер најавил дека ФИФА повторно ќе ја отвори расправата за технологија на гол-линијата.[47]
Пред Европското првенство во фудбал 2012, претседателот на УЕФА,Мишел Платини ја отфрлил потребата од технологија на гол-линијата, наместо тоа се залагал за поставување дополнителни помошни судии зад голот. Меѓутоа, во натпреварот од групата Д со Украина која загуби со 1–0 од Англија, ударот на Украинецот Марко Девиќ накратко ја преминал линијата на чистиот поглед на службеникот на гол-линијата пред да биде расчистен од Англичанецот Џон Тери, со што повторно се отвори расправата, исто така офсајд во надополнувањето на инцидентот бил незабележан од официјалните лица на натпреварот.[48][49]
Почетно испробување
Слушајќи ги барањата за употреба на технологија, во јули 2011 година ФИФА започна процес на испробувања кои на крајот резултирале со одобрување на системите што се користат во тековната игра.
Првата фаза од испробувањето разгледувала повеќе технолошки системи за гол-линијата, со барање системот да го извести судијата за одлуката во рок од една секунда од случката. Пораката требало да се пренесе преку визуелен сигнал и вибрации.[50] Испробувањата биле спроведени од Емпа помеѓу септември и декември 2011 година. [51] Испробаните системи вклучуваа:[51]
Систем од Cairos Technologies, во соработка со Адидас, базиран на изменетеа топка со вграден чип и магнетно поле генерирано од тенки кабли зад гол линијата. Системот можеше да открие дали топката поминала низ полето.[52]
GoalRef : Друг систем заснован на генерирани магнетни полиња и сетилник во топката.[53]
Goalminder: Систем заснован на камери вградени во рамката на голот. Ова обезбедило визуелна репродукција на официјалните лица наместо автоматско предупредување за гол или без гол.[54][55]
Hawk-Eye: систем во сопственост на Сони заснован на повеќе камери со голема брзина чии слики се користат за триангулација на положбата на топката.[53] Системите Hawk-Eye се користеле, и сè уште се користат во неколку други спортови за поддршка на судските одлуки.[56]
Втора фаза на испробување
На 3 март 2012 година, IFAB објавил дека два од осумте предложени системи преминале во втората фаза на тестирање. Тоа беа Hawk-Eye и GoalRef.[51] Во втората фаза од испробувањето, производителот на технологијата избрал стадион за да ја испроба својата технологија во голем број замислени сценарија. Испробувањето било спроведено и на професионални обуки и во лаборатории за да се земат предвид различните климатски услови и други нарушувања на магнетното поле. Имало и тестови на часовниците кои требало да ги носат судиите. Системите биле подложени на испробување на некои натпревари.
Технологијата GoalRef била подложена на испробување на натпревари во Данската Суперлига во првата половина на 2012 година.[57][58] По тестирањата во втората фаза, на 5 јули 2012 година, ИФАБ во начело го одобрил GoalRef, правејќи го достапен за употреба на професионални натпревари според збир на ревидирани правила на играта. Меѓутоа, секоја инсталација барала одобрение за лиценцирање за употреба на поединечен стадион, на 12-месечна основа. Светското клупско првенство на ФИФА во 2012 година бил првиот турнир на кој GoalRef бил користен од судија на натпревар. GoalRef за прв пат бил искористен на 6 декември 2012 година во првиот натпревар на Светското клупско првенство на ФИФА 2012 година.[59]
Првиот натпревар во кој се користела технологијата на гол-линијата Hawk-Eye бил Eastleigh FC против AFC Totton во финалето на Купот на Хемпшир за постарите на стадионот Сент Мери, Саутхемптон во Англија на 16 мај 2012 година. И покрај тоа што користел Соколово око, системот немал влијание врз одлуките на судијата и системските отчитувања биле достапни само на независната агенција за тестирање на ФИФА.[60] Системот бил поставен и за второто испробување на технологијата на 2-ри јуни за пријателскиот натпревар на Англија против Белгија.[53]
Воведување
По успехот на испитувањата, во јули 2012 година, ИФАБ едногласно гласал за официјално изменување на Правилата на играта за да се дозволи (но не и да се бара) технологијата на гол-линијата.[61]
Во декември 2012 година, ФИФА објавила дека ќе воведе технологија за гол-линијата на Светското клупско првенство на ФИФА 2012 година во Јапонија.[62] Технологијата Соколово око била употребена на стадионот Тојота, додека GoalRef била користена на Меѓународниот стадион Јокохама.
↑Опциски - групна фаза или елиминациска фаза за клубовите чии домашни терени веќе имаат веќе вградено и потврдени системи. Потоа сите натпревари што ги игра клубот во натпреварувањето