Република Кина (кинески: 中華民國), или само Кина (кинески: 中國) ― поранешна суверена држава во Источна Азија. Република Кина била основана на 1 јануари 1912 по соборување на манџуриската династија Ќинг и опстоила до 7 декември 1949 година, откако во Кинеската граѓанска војна владејачката партија Куоминтанг била поразена од Комунистичката партија. По поразот Централната влада на Република Кина се повлекла на Тајван и ја основала денешната Република Кина со главен град Тајпеј. Кинеската комунистичка партија на 1-ви октомври 1949 во Континентална Кина ја основала денешна Народна Република Кина со главен град во Пекинг. Политичкиот статус на Тајван останал спорен до денес.
Во 1945 година, по завршувањето на Втората светска војна, Јапонското Царство на сојузниците им ја отстапил контролата врз Тајван и неговите островски групи; а Тајван бил ставен под административна контрола на Република Кина. По Кинеската граѓанска војна, кинеските комунисти во 1949 година ја презеле власта во континентална Кина, а на дотогаш владејачката Куоминтанг му била оставена контрола само врз Тајван, Пенгу, Кинмен, Мацу и други помали острови. Откако го загубила копното, владата на Република Кина се повлекла на Тајван и Куоминтанг го прогласил Тајпеј за привремен главен град.[3] Во меѓувреме, ККП ја презела цела континентална Кина [4][5] и ја основала Народна Република Кина (НРК) во Пекинг.
1912–1916: Основање
Јуан Шикаи (лево) и Сун Јат-сен (десно) со знамиња што ја претставуваат републиката
Во 1912 година, после преку две илјади годишно царско владеење, во Кина била основана република која ја заменила монархијата.[1] Последната кинеска царска династија, Династијата Ќинг во текот на 19 век била нестабилна поради тоа што била соочена со внатрешен бунт и со странски империјализам.[6] Програмата за институционални реформи се испоставила дека е задоцнета и дека не ги опфаќа сите сегменти на општеството. Монархијата опстоила до 1912 година единствено поради непостоењето на алтернативен режим.[7][8]
Кинеската Република била плод на Вуханшкото востание против владеењето на Ќинг и кое избувнало на 10 октомври 1911 година. 10 октомври денес се слави како Ден на државноста на Република Кина, исто така е познат како „Ден на две десетки“. Сун Јат-сен од своите бази во егзил активно ja промовирал револуција.[9] Toj се вратил во Кина, и на 29 декември, собранието во Нанѓинг,[10] кое се состоело од претставници од седумнаесет провинции го избрало за претседател. Сун Јат-сен бил официјално инаугуриран за претседател на 1 јануари 1912 година и ветил „соборување на деспотската влада предводена од Манџуријците, консолидирање на Република Кина и донесување на план за благосостојбата на народот“.[11] Новата влада на Сан немала воен капацитет. Затоа, тој преговарал со Јуан Шикаи, командант на Беијаншката војска, при што на Јуан му ја понудил функцијата Претседател на републиката ако насилно го отстрани царот од династијата Ќинг. Јуан го прифатил договорот.[12] На 12 февруари 1912 година, царицата Довагер Лонгју која владеела како регент во име на царот Ксуантонг го потпишала декретот за абдикација.[13]Сонг Џиаорен, претседател на партијата Куоминтанг, ја прилагодил програмата на партијата според потребите на благородниците, земјопоседниците и трговците и успеал да победи на изборите. Сонг бил убиен на 20 март 1913 година, по налог на Јуан Шикаи.[14]
Во 1913 година Јуан бил избран за претседател на Кина.[6][7] За време на владеењето се потпирал на својата воена моќ и ги игнорирал републиканските институции воспоставени од неговиот претходник. Тој се заканил се дека ќе ги погуби членовите на Сенатот кои не се согласуваат со неговите одлуки. Веднаш потоа, тој ја распуштил партијата на власт Куоминтанг (КМТ), ги забранил „тајните организации“ (кои имплицитно го вклучиле и КМТ) и го игнорирал привремениот устав. Обидот за демократски избори во 1912 година завршил со атентат на избраниот кандидат по налог на Јуан. Во 1915 година, Јуан се самопрогласил за цар на Кина.[7] Новиот кинески цар се обидел да воведе поцентрализирана држава преку укинување на системот на региони; но, ваквиот потег ги налутил благородниците и регионалните гувернери, кои најчесто биле воени лица.
1916-1927: Ера на воени господари
Како резултат на промените во регионалниот систем што го наметнал Јуан, многу региони прогласиле независност и станале воени држави. Јуан, соочен со сè помала популарност и напуштен од неговите поддржувачи, абдицирал во 1916 година. Набрзо потоа умрел од природна смрт.[7][15] Кина влегла во период на владеење на воени водачи. Сан, кој претходно бил протеран од државата, со помош на воени водачи во 1917 се вратил во Гуангдунг, и основал соперничка влада на Беијаншката влада во Пекинг; во октомври 1919 година ја возобновил партијата КМТ. Сан сакал да ја обедини Кина преку воен поход против северот. Сепак, тој немал воена поддршка ниту финансии за реализација на овој план.[16]
Во меѓувреме, Беијаншката влада се борела да ја задржи власта и се развила отворена и широка дебата за тоа како Кина треба да се спротивстави на Западот. Во 1919 година, избувнал студентски протест против млакиот одговор на владата на одредбите од Версајскиот договор, кој кинеските интелектуалци го сметале за нефер. Од протестот изникнало движењето Четврти мај, чии членови демонстрирале против опасноста од ширење на западното влијание кое ќе ја замени кинеската култура. Ваквата политичка клима го проширила и го популарирала марксистичкото влијание, и во 1921 година била основана Кинеската комунистичка партија.[17]
По смртта на Сан во март 1925 година, Чанг Кај Шек застанал на чело на Куоминтанг. Во 1926 година, Чанг го започнал Северниот поход со намера да ги победи воените водачи од Беијанг и да ја обедини земјата. Чанг добил помош од Советскиот Сојуз и од ККП. Сепак, тој набрзо сватил дека советските советници сакаат да ја елиминираат КМТ и да преземат контрола врз земјата и ги отпуштил.[7] Чанг решил да ја исчисти земјата од комунисти, и убил илјадници негови приврзаници. Истовремено, низ цела Кина имало насилни конфликти: на југ, каде што доминирала ККП, биле масакрирани приврзаници на националистите. Овие настани довеле до кинеска граѓанска војна меѓу националистите и комунистите.
1927–1937: Нанѓиншка деценија
Поголемите кинески воени коалиции за време на „Нанѓиншката деценија“
Чанг Кај Шек ја потиснал ККП во внатрешноста на државата и во 1927 година основал влада, со Нанѓинг како главен град.[18] Во 1928 година, војската на Чанг ја соборила Беијаншката влада и ја обединила цела држава, со што започнувала таканаречената Нанѓиншка деценија.[19]
Сун Јат-сен предвидел три фази при обновата на KMT во Кина – воено владеење и насилно обединување; политичко туторство; и конечно уставна демократија.[20] Во 1930 година, по преземањето на власта и повторното насилно обединување на Кина, започнала фазата на „туторство“ со прогласување на привремен устав.[21] За да се дистанцираат од Советите, националистичката влада побарала помош од Германија. Чанг Кај Шек бил под влијание на европските фашистички движења и за га ги имитира ги основал Сините кошули и Движењето нов живот.[22][23] Во овој период биле основани неколку големи владини институции, меѓу кои и Кинеската академија и Централната банка на Кина. Во 1932 година, Кина за прв пат учествувала на Олимписки игри. Биле организирани кампањи и донесени закони за унапредување на правата на жените. Во Граѓанскиот законик од 1931 година, на жените им биле дадени еднакви права на наследство, биле забранети присилните бракови и жените добиле право да располагаат со свои пари и да иницираат развод.[24] Во Кина, пред доаѓањето на владата на Куоминтанг во Нанѓинг во 1928 година, не било можно основање на национално обединето женско движење; правото на глас на жените било вметнато во новиот Устав од 1936 година, иако уставот бил спроведен дури во 1947 година.[25] Решавањето на социјалните проблеми, особено во оддалечените села, било потпомогнато преку подобрени комуникации. Движењето за рурална обнова било едно од многуте кои ја искористија новата слобода за подигање на општествената свест. Националистичката влада на 5 мај 1936 година објавила нов нацрт-устав.[26]
Реформаторите и критичарите се залагале за демократија и човекови права, но се чини дека пред себе имале тешка, ако не и невозможна задача. Државата била во војна и била поделена меѓу комунистите и националистите. Корупцијата и немањето насока ги попречиле реформите.
1937–1945: Втора кинеско-јапонска војна
Кина била во војна со Јапонија од 1931 година.
Кинезите биле свесни за јапонските аспирации кон Кина. На Јапонија, соочена со брз раст на населението и се поголема индустријализација, очајно ѝ биле потребни суровини. За таа цел, во септември 1931 година извршила инвазија на Манџурија, а како цар на марионетската државаМанџукуо во 1932 година го поставила последниот кинески цар Пу Ји. Кинеската економија силно ги почувствувала последиците од загубата на Манџурија со нејзиниот потенцијал за индустриски развој и веќе развиената воена индустрија. Друштвото на народите, основано на крајот од Првата светска војна, не било во можност да дејствува.
Јапонците почнале да притискаат од областите јужно од Кинескиот ѕид кон северна Кина и крајбрежните региони. Кинескиот гнев против Јапонија бил очекуван, но гневот бил насочен и против Чанг и неговата влада во Нанѓинг, која во тоа време бил повеќе зафатена со кампањи против комунистите а не со отпор кон јапонската агресија. Важноста на „внатрешното единство пред надворешната опасност“ Владата ја увидела откако во декември 1936 година, Џанг Суелианг го киднапирал Чанг Кај Шек (во настанот денес познат како инцидент од Сиан) и го принудил да се здружи со комунистите во заедничка борба против Јапонците.
Кинескиот отпор се зајакнал по 7 јули 1937 година, по судирот меѓу кинеските и јапонските трупи во близина на Пекинг (денес во Пекинг) во близина на мостот Марко Поло. Овој инцидент предизвикал отворена, иако необјавена, војна меѓу Кина и Јапонија. По тримесечна битка во која Јапонија претрпеле големи загуби во армијата и морнарицата паднал градот Шангај. Главниот град Нанѓинг паднал во декември 1937 година, по што имало масовни убиства и силувања (познато како Нанѓиншки масакр) . Главен град на Кина накратко бил во Вухан, а потоа владата се повлекла во Чонгкинг, кој бил нејзино седиште до 1945 година. Во 1940 година, Јапонците го воспоставиле колаборационистичкиотрежим Ванг Џингвеи, со главен град во Нанѓинг, кој бил прогласен за легитимна „Република Кина“.
Војници на кинеската националистичка армија за време на поплавата на Жолта Река во 1938 година
Обединетиот фронт на Куоминтанг и ККП пружал отпор и покрај постојаните територијални придобивки на Јапонија во Северна Кина, крајбрежните региони и богатата долина на реката Јангце во Централна Кина. Од 1940 година, имало зачестени конфликти меѓу Куоминтанг и комунистите во областите кои не биле под јапонска контрола. Комунистите, преку масовни организации, административни реформи и мерки за аграрна и даночна реформа кои ги фаворизирале селаните, го ширеле своето влијание. Куоминтанг, пак се обидувал да го неутрализира ширењето на комунистичкото влијание. Во меѓувреме, во Северна Кина се инфилтрирале од јапонски политичари од Манџукуо.
По вклучувањето на САД во Втората светска војна, тие сѐ повеќе биле инволвирани во кинеските работи. Како свој сојузник, САД кон крајот на 1941 година на притиснатата националистичка влада почнала да ѝ пружа голема воена и финансиска помош. Во јануари 1943 година, и Соединетите Американски Држави и Обединетото Кралство започнале да ги ревидираат своите нееднакви договори склучени со Кина во минатото.[27][28] За неколку месеци бил потпишан нов договор меѓу САД и Република Кина за стационирање на американски војници во Кина како дел од заедничката борба против Јапонија. САД не успеале во својот обид за помирување на соперничките партии во Кина, Куоминтанг и Комунистите, за да направат поефективен антијапонски фронт. Во декември 1943 година, Конгресот од САД ги укинал законите од 1880-тите со кои се ограничува исселувањето на Кинезите во САД. Ваквата воената политика на САД требало да ѝ помогне на Кина да стане силен сојузник и фактор на стабилност во повоена Источна Азија. За време на војната, Кина била еден од четирите големи сојузници во Втората светска војна, а подоцна и еден од четворицата полицајци, што подоцна ѝ овозможило на Кина да има постојано седиште во Советот за безбедност на Обединетите нации.[29]
Во август 1945 година, со американска помош, националистичката војска издејствувала предавање на Јапонците во Северна Кина. Советскиот Сојуз (според договореното на Конференцијата во Јалта во февруари 1945 година) за побрзо да заврши војната ја нападнал Манџурија и по нејзиното освојување демонтирале и отстраниле повеќе од половината од индустриската опрема што таму ја оставиле Јапонците. Иако Кинезите немале претставник на Јалта, тие биле известени и се согласиле Советите да влезат во војната, надевајќи се и дека Советскиот Сојуз ќе се пресмета и со владата на Куоминтанг. Сепак, советското присуство во североисточна Кина им овозможило на комунистите да се вооружат со опремата предадена од јапонската војска додека тие се повлекувале.
1945–1949: Пораз во Кинеската граѓанска војна
Во 1945 година, по завршувањето на Втората светска војна, националистичката влада се вратила во Нанѓинг. Република Кина по војната стекнала статус на голема воена сила, но всушност била економски нестабилна и на работ на сеопфатна граѓанска војна. За рехабилитација на областите кои претходно биле окупирани од Јапонија и за реконструкција на државата од пустошот што зад себе го оставила долготрајната војна биле потребни големи финансиски средства. Економската состојба се влошувала поради воените барања на странската војна и внатрешните судири. Економијата во Кина се нашла во состојба на инфлаторна спирала. Исто така, земјата се соочувала со профитерство на националистите, шпекулации и складирање на богатство од поединци. По војната настапил глад, а милиони луѓе останале без покрив над главата поради поплавите и условите во многу делови од земјата.
На 25 октомври 1945 година, по капитулацијата на Јапонија, Јапонија на Кина административно ѝ ги отстапила Тајван и островите Пенгу.[30] По завршувањето на војната, американските маринци го чувале Пекинг и Тијанџин од потенцијален советски упад, а армијата на Куоминтанг во северна и североисточна Кина добила логистичка поддршка. Затоа, на 30 септември 1945 година, во Кина пристигнала една дивизија маринци задолжена за одржување на безбедноста во областите на Полуостровот Шандунг и источен Хебеј.[31]
Во јануари 1946 година, со посредство на САД, било склучено воено примирје меѓу Куоминтанг и комунистите. Сепак, битките продолжиле набрзо. Јавното мислење во Кина за административната неспособност на националистичката влада било поттикнато од комунистите за време на студентскиот протест поради лошото постапување во еден случајот на силување во Шен Чонг на почетокот од 1947 година и подоцна истата година за време на уште еден државен протест против монетарните реформи. Соединетите Американски Држави (откако увиделе дека само со вооружена интервенција од големи размери можат да ја запрат неминовната војна) го повлекле генералот од Маршаловата американската мисија. По повлекувањето, Кинеската граѓанска војна земала сѐ поголеми размери; битки се воделе не само за територија туку и за верност на делови од населението. САД им помогале на националистите со огромни економски заеми и оружје, но не и со борбена поддршка.
Повлекувањето на националистите во Тајпеј: откако националистите го загубија Нанѓинг, прво се преселиле во Гуангџоу, потоа во Чонгкинг, Ченгду и Сичанг пред конечно да пристигнат во Тајпеј .
Со задоцнување, владата на Република Кина преку внатрешни реформи се обидела да добие поддршка од народот. Сепак, трудот бил залуден поради неконтролираната владина корупција и политички и економски хаос кој таа го предизвикала. На крајот од 1948 година, Куоминтанг бил во многу лоша позиција. Деморализираната и недисциплинирана Национална револуционерна армија не можела да се спротивстави на мотивираната и дисциплинирана Народноослободителна армија на комунистите. Комунистите биле добро утврдени на север и североисток од земјата. Иако Куоминтанг имал бројчана предност во луѓе и оружје, контролирал многу поголема територија и население од своите противници и уживал голема меѓународна поддршка, тие биле исцрпени од долгата војна со Јапонија и од борбите меѓу своите генерали. Тие, исто така, почнале да ја губат пропагандната војна со комунистите и со населението кое било уморно од корупцијата во Куоминтанг и копнеело за мир.
Во јануари 1949 година, комунистите без борба го презеле Пекинг. По заземањето на Нанѓинг на 23 април, до ноември и други поголеми градови со многу мал отпор преминале под комунистичка контрола. Конечно, на 1 октомври 1949 година, комунистите предводени од Мао Це Тунг ја основале Народна Република Кина. Во мај 1949 година, Чанг Кај Шек прогласил воена состојба, а неколку стотици илјади националистички војници и два милиони бегалци, претежно приврзаници на владата и луѓе од бизнис заедницата, избегале од копнена Кина на Тајван. Во Кина останале само изолирани групи кои пружале отпор. На 7 декември 1949 година, Чанг го прогласил Тајпеј за привремен главен град на Република Кина.
За време на кинеската граѓанска војна, националистите и комунистите извршиле масовни злосторства, при што милиони цивили биле убиени од двете страни.[32] Бенџамин Валентино проценил дека од злосторствата направени во граѓанската војна (во периодот од 1927 до 1949 година) умреле од 1,8 милион до 3,5 милиони луѓе, вклучувајќи ги и смртните случаи предизвикани од присилна регрутација и масакрите.[33]
↑ (Report). Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
↑ 6,06,1„The Chinese Revolution of 1911“. US Department of State. Архивирано од изворникот на 19 October 2016. Посетено на 27 October 2016. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „depstate-chineserev“ е зададен повеќепати со различна содржина.
↑Meyer, Kathryn; James H Wittebols; Terry Parssinen (2002). Webs of Smoke. Rowman & Littlefield. стр. 54–56. ISBN0-7425-2003-X. Архивирано од изворникот на 10 April 2023. Посетено на 28 October 2020.
↑ 19,019,1Kucha, Glenn; Llewellyn, Jennifer (12 September 2019). „The Nanjing Decade“. Alpha History. Архивирано од изворникот на 10 April 2023. Посетено на 7 September 2022. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „ah-nanjing“ е зададен повеќепати со различна содржина.
↑Chen, Lifu; Ramon Hawley Myers (1994). Hsu-hsin Chang, Ramon Hawley Myers (уред.). The storm clouds clear over China: the memoir of Chʻen Li-fu, 1900–1993. Hoover Press. стр. 102. ISBN0-8179-9272-3. After the 1930 mutiny ended, Chiang accepted the suggestion of Wang Ching-wei, Yen Hsi-shan, and Feng Yü-hsiang that a provisional constitution for the political tutelage period be drafted.
Vogel, Ezra F. China and Japan: Facing History (2019) excerptАрхивирано на 9 март 2021 г.
Westad, Odd Arne. Restless Empire: China and the World since 1750 (2012) Online free to borrow
Wilbur, Clarence Martin. Sun Yat-sen, frustrated patriot (Columbia University Press, 1976), a major scholarly biography online
Историографија
Yu, George T. "The 1911 Revolution: Past, Present, and Future", Asian Survey, 31#10 (1991), pp. 895–904, onlineАрхивирано на 2 февруари 2021 г. historiography
Wright, Tim (2018). Chinese Studies. Oxford University Press. ISBN9780199920082.
.svg)
.svg)
