Agis IV

Imago Agidis The children's Plutarch (1910) illustrans.

Agis IV (natus circa 265 a.C.n., mortuus 241 a.C.n.), e stirpe Eurypontidarum, fuit rex Spartae ab anno 245 vel 244 usque ad annum 241 a.C.n. Collega ei fuit Leonidas II, e stirpe Agiadum, qui eius consiliis ad rem piublicam spectantibus vehementer obviam ibat. Agis IV in primis notus est quia legibus non salvis civitatem suam reformare voluit ita ut antiqua Lycurgi instituta restitueret quibus Sparta suam gloriam debuisse putabatur. Qua de causa Plutarchus eius vitam cum vita Cleomenis III coniunctam, regis posterioris qui eadem perferenda postea suscepit, composuit et in Vitis parallelis cum reformatoribus Romanis Tiberio et Gaio Graccho comparavit. Qui hodie fons praecipuus ad vitam Agidis IV cognoscendam habetur.

De familiaribus necessitudinibus

Agis erat filius Eudamidae regis cui successit^[1] et Agesistratae, eius uxoris. Quae Agesistrata et eius mater Archidamia, quae adhuc vivebat, viduae perdivites erant, ditissimae fortasse inter omnes Lacedaemonios illius aetatis, si quidem Plutarcho credimus^[2] ; primo eius audaciam reformidantes cum a filio nepoteque postremo conversae essent, illae mulieres pecunias ei abunde praestabant, quibus ad res novas inferendas uteretur et Leonidam amovendum. Uxorem duxit Agiatin, filiam Gylippi, feminam divitem^[3] quae filium ei peperit, mortuum adhuc puerum. Agide mortuo rex Leonidas eam filio suo Cleomeni in matrimonium dedit, quem mox amore captum ad consilia publica prioris mariti convertit. Ita filius ipsius Leonidae qui res novas summa contentione impugnarat illas easdem res novas paucos post annos vehementius et atrocius perferendas suscepit.

Frater Agidi fuit Archidamos qui anno 241 a.C.n. Messenen fugere potuit antequam a Leonida comprehenderetur^[4] et annis 228-227 a.C.n. regnavit una cum Cleomene III ː Archidamos V

Quomodo civitatem reformare contenderit

Corruptis institutis et moribus patriae suae iamdiu a prisca gloria degeneratae mederi voluit Agis, quamvis adulescens adhuc regnum inisset, dum leges olim a Lycurgo latas (etsi nobis quidem magnam partem mythicus legislator hodie videtur) restituendas curat. Itaque primo tabulas debitorum combussit et aes alienum abolevit et iam agros in unum conferre atque de novo et ex aequo inter cives dividere in animo habebat ne divites aut pauperes essent sed tantum cives re vera aequi, ita ut voluerat Lycurgus. Simul multitudinem novorum civium ex perioecis^[5] delectam creare volebat quia tum paucitate civium maxime laborabat Sparta. Quae omnia novos milites praestare debebant et pristinam potentiam civitati reddere. Divites autem cives et in primis collega Leonidas eius inceptis acerrime obstabant ː quapropter Agis collegam liberos ex alienigena uxore genuisse per ephorum Lysandrum convictum e regno expulit, in cuius locum ipsius Leonidae generum Cleombrotum, Agiadum stirpis et consiliis suis faventem regem effecit ; simul ephoros magistratu abdicavit et novos sibi proniores designandos curavit. Mox tamen dum ipse militiae abest mutati sunt popularium animi quia divisio agrorum semper differebatur. Ita Leonidas exsilio redire potuit et iam praevaluit ː Agis per ephoros morte damnatus una cum matre et avia iussu Leonidae strangulatus.

De moribus eius secundum Plutarchum

Paene omnibus virtutibus Agidem ornavit Plutarchus, siquidem ad aetatem herois respicias^[6] ; nimium gloriae amorem tantum, apud adulescentem ignoscendam, apud eum reprehendit^[7]. At multis saeculis post regem mortuum scribebatː eius fontes igitur investigandi sunt. Nonnulla ex Arato Sicyonio^[8], Agidis coaevo et Achaeorum stratego qui Commentarios quosdam hodie deperditos reliquit (pauca tamen videntur), plura ac fortasse pleraque ex Phylarcho rerum gestarum scriptore tertii saeculi a.C.n., admiratore ac laudatore fortasse nimio regum reformatorum Agidis et Cleomenis, hausisse vulgo putatur, qui non magna fide dignus habebatur^[9] quia illi perito scriptori pathetica et dramatica ornamenta maiori curae erant quam exacta veritas. Nec ipsi polygrapho Plutarcho illud genus ornamentorum cum in fontibus ea invenerat displicebant. Quidni enim ? moralia proposita profitebatur potius quam historica.

• In primis humanitatem et clementiam eius laudabat^[10] quia neminem interficiendum curavit, ut in rebus novis fieri solet sed misit qui Leonidam fugientem adversus insidias avunculi Agesilai tuerentur^[11]
• Mores olim a Lycurgo institutos admirabatur imitarique cupiebat ː frugi et austerus ab adulecentulo erat, ab omni luxu mollitiaque alienissimus^[12]
• Fortitudinem tempore iudicii et mortis ostendit dum culpam in maiores natu propinquos non reicit, ut suggerebat unus ex ephoris, sed consilia nova sibi vindicat^[13].
• Abstinens et magnanimus erat ut qui primum sua bona in commune conlaturum pollicebatur ut inter omnes cives dividerentur, quamquam plurima possidebat eius familia^[14]. Fons Plutarchi in avunculum eius Agesilaum, hominem avidum et improbum, culpam agrorum non divisorum reicit^[15].
• Dotes ducis in eo suspicabatur, quamquam nulli pugnae umquam interfuit Agis, ob miram disciplinam exercitus quam per totam Peloponnesum ad Corinthum ducebat^[16]. ^[17]

Nihilominus postquam in senatu Spartano (γηρουσία) uno suffragio victus est vim adhbuit vel potius vim per fautores suos contra adversarios adhiberi sivit quos legibus non servatis destituerunt et fugarunt. Ita suspicionem tyrannidis adfectandae movere potuit. Plutarchus heroes vitarum suarum in maius efferre solebat ː revera ob teneram aetatem verisimilius Agidem minores partes egisse quam traditum est, consiliarios contra maiores natu - ne de educatoribus loquar- maiores partes, in primis Lysandrum qui unus e posteris magni Lysandri erat. Multi enim tum erant qui ob paupertatem rebus novis faverent ː tum regium sibi patronum invenerunt.

Notae

1. De genealogia Agidis a magno Agesilao usque ad Eudamidam vide Plutarchum, Agis III.2-3.
2. Ibid. IV.1
3. Cleomenes I.1-3.
4. Cleomenes I.1.
5. Περιοίκοι erant viri 'circum habitantes' qui militiam Lacedaemoniis praestare cogebantur etsi cives non erant.
6. IV.1 ː Ὁ δ' Ἆγις οὕτω πολὺ παρήλλαττεν εὐφυΐᾳ καὶ φρονήματι ψυχῆς οὐ μόνον τοῦτον, ἀλλὰ σχεδὸν ἅπαντας ὅσοι μετ' Ἀγησίλαον τὸν μέγαν ἐβασίλευσαν
7. Cap.1.
8. Agis 15.4
9. Polybius II.56-63 qui Lacedaemonios, hostes patriae suae, non multum amabat. Plutarchus Phylarchum nominabat non tantum Agis 9.3 sed etiam in vita Cleomenis.
10. 21.5 (ultima verba vitae) ː ἡμερώτατος καὶ πρᾴοτατος γενόμενος.
11. Agis 12.6 et 21.5. Paulo supra paene eadem verba in ore matris ponebat ː τὸ πρᾷον καὶ τὸ Φιλάνθρωπον.
12. Agis 4.
13. Agis 19.6-8
14. Agis 9.5-10.1
15. Agis 13.1-5.
16. Agis 14
17. Pausanias (II.8.5) contendebat Agidem ab Arato victum esse ad Pellenen paulo antequam abdicaretur, quod cum Plutarcho non consentaneum videtur.

Fontes

• Pausanias libro secundo Descriptionis Graeciae 8.5
• Plutarchus, "Agis et Cleomenes" in Vitis Parallelis, Aratos 31.1-2.

Plura legere si cupis

• ̈Thomas W. Africa, Phylarchus and the Spartan revolution, University of California press, 1961 Recensio critica Altera recensio critica Alia recensio critica
• ̈ Paul Cartledge et Anthony Spawforth, Hellenistic and Roman Sparta  : a tale of two cities, Routledge 1989 et 2002 Apud Guglum librorum Recensio critica
• ̈Paulus Cloché, "Remarques sur les règnes d'Agis IV et de Cléomène III", Revue des Études Grecques 1943 ː 53-71
• Edmundus Levy, Sparte histoire politique et sociale jusqu'à la conquête romaine, Parisiis, 2003
• ̈Franciscus Ollier, "Le philosophe stoïcien Sphairos et l'œuvre réformatrice des rois de Sparte Agis IV et Cleomène III ", Revue des Études Grecques 1936 ː 536-570
• ̈ Francesco Pozzi, "Le riforme economico-sociali e le mire tiranniche di Agide IV e Cleomene III, re di Sparta", Aevum, 1968(42,5/6) ː 383-402.
• ̈Benjamin Shimron, Late Sparta : the Spartan revolution, 243-146 B.C., Arethusa, 1972