ჩინური ლიტერატურა

ჩინური ლიტერატურა — ათასობით წლის განმავლობაში ვითარდებოდა ადრეული დინასტიური სასამართლოს არქივებიდან მინგის დინასტიის დროინდელ ხალხურ მხატვრულ და გასართობ რომანებამდე. ფართოდ გავრცელებული გრავიურები დაინერგა თანგის დინასტიის დროს (618–907), ხოლო მოძრავი ტიპით ბეჭვდა გამოიგონა ბი შენგმა (990-1052) სუნგის დინასტიის პერიოდში (960-1279), ამის საშუალებით წერილობითი ცოდნა სწრაფად გავრცელდა მთელ ჩინეთში. უფრო თანამედროვე პერიოდში მწერალმა ლუ სუნმა (1881-1936) დააფუძნა ბაიჰუა ლიტერატურა ჩინეთში.

ძველი ჩინური ლიტერატურა

ბაი ძიუი თანგის დინასტიის ცნობილი პოეტი და სახელმწიფო მოღვაწე

ჩინური ლიტერატურა ათასობით წელს ითვლის.

პოეზიის კლასიკური განმარტება გადმოცემულია უძველეს ჩინურ წიგნში „სიმღერების წიგნი“ („შიძინგი“), რომელიც დაიწერა ჭოუს დინასტიის დროს და მასში შევიდა 305 ლექსი. აქ პოეზია განმარტებულია, როგორც მისწრაფებათა გამოხატვა.

„სიმღერების წიგნის“ შემდეგ ჩნდება პოეტური ნაწარმოებების სახეობა - „ჩუ ც“ (ჩუს სტროფები). ეს პოეზია ძვ.წ. მეოთხე საუკუნეში გამოჩნდა. ამ პოეზიის მთავარი წარმომადგენელი არის - ციუ იუანი. ია არის ჩინელი ხალხისთვიის ყველაზე საპატივცემულო პოეტი.

ვენ ჩანგი ჩინური ლიტერატურის ღვთაება

ხანის დინასტიის დროს არსებობდა მუსიკალური დაწესებულება სახელწოდებით „ხან იუეფუ“. ეს დაწესებულება აგროვებდა ლექსებს, სიმღერებს. კლასიკური ლირიკის ოქროს ხანად ითვლება თანგის ეპოქა. ლექსების შეთხზვამ მიაღწია დაუჯერებელ მასშტაბებს ამ პერიოდიდან დღემდე შემორჩენილია ორმოცდარვა ათასი ლექსი, ხოლო პოეტების რაოდენობა ორი ათასს აღემატება. იმ პერიოდის საუკეთესო პოეტები იყვნენ: ვან ვეი, ტუ ფუ, ლი პო, მენ ხაოჟანი, პაი ძიუი და სხვა.

კლასიკური ლირიკის ახალი აყვავების ეპოქა დაიწყო სუნგის დინასტიის დროს, როდესაც იქმნებოდა „ცი“ - პოეტური ჟანრის ახალი ფორმა ანუ „სიმღერა“. დიდი წვლილი ამ ფორმის განვითარებაში შეიტანა პოეტმა ლუ იუიმ (მეათე საუკუნე), დაკავშირებულია ისეთი პოეტების სახელებთან, როგორებიცაა ლუ იუი, ლი ძინსი, სუ ში და სხვა. სუნის საუკეთესო პოეტებმა დაუბრუნე პოეტურ ტრადიციებს ჭეშმარიტება და სტილის ლაკონიურობა, მოქალაქეობრივი პათოსი და ფსიქოლოგიური სიღრმე. სუნგის ლირიკოსების ახალ შემოქმედებაში შეიმჩნევა გავლენა ბუდიზმისა და კონფუცის ფილოსოფიური იდეების. ხუთსიტყვიანი პოეზიის მსგავსად, ეს ახალი ფორმა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მუსიკალურ ხელოვნებასთან, კერძოდ, მელოდიასთან, რომელიც შემოვიდა ჩინეთში შუა აზიიდან. „ც“ წარმოადგენდა თხრობას (დეკლამაციას) გარკვეული მელოდიის თანხლებით. მინგის და სუნგის ეპოქებში კლასიკური პოეტური ტრადიციები არ იქნა განდიდრებული ახალი ჟანრებით. გვიანი ჩინური პოეზია გახდა ფორმალური ვარჯიშობა და მიმსგავსება. მას ჰქონდა არა ლიტერატურული, არამედ სოციალური, უფრო მეტიც, რიტუალური დატვირთვა.

მინგისა და ცინგის დინასტიების დროს შეიქმნა ჩინური ლიტერატურის ოთხი უდიდესი კლასიკური რომანი. ესენია:

სიზმარი წითელ სასახლეში

• „მდინარის ნაღვარევი“ (ში ნაი'ან)
• „სამი სამეფოს რომანი“ (ლუო კუანჭუნგ)
• „მოგზაურობა დასავლეთში“ (უ ჩენგ'ენ)
• „სიზმარი წითელ სასახლეში“ (ცაო სიუეცინ)

თანამედროვე ლიტერატურა

ცინგის დინასტიის ბოლო პერიოდში გაძლიერდა სატირული ლიტერატურა. ამ პერიოდის ლიტერატურული ენა სულ უფრო უახლოვდებოდა სალაპარაკო ენას. რეალიზმისთვის დამახასიათებელმა ახალმა ხაზმა, გაჟღენთილმა შხამიანი სარკაზმით, თავი იჩინა XX საუკუნის ცნობილი მწერლის ლუ სუნის (1881-1936) ნაწარმოებში „შეშლილის დღიურები“, რომელიც გამოქვეყნდა 1918 წელს. რამდენიმე წლის შემდეგ, ლუ სუნმა გამოსცა მოთხრობა „ა ქიუს ნამდვილი ისტორია“ - ახალი ჩინური ლიტერატურის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოები.

ლუ სუნი

1921 წელს იაპონიიდან დაბრუნდა სტუდენტთა ჯგუფი, მათ შორის იყვნენ პოეტი კუო მოჟუო და დრამატურგი თიენ ხანი, რომელთაც ჩამოაყალიბეს „ხელოვნების საზოგადოება“.

მო იენი

ამავე პერიოდში თავისი რომანები გამოაქვეყნა თანამედროვე ჩინეთის მეორე უდიდესმა რომანისტმა პა ძინმა. მოგვიანებით, 30-იან წლებში შექმნა თავისი საუკეთესო ნაწარმოები კიდევ ერთმა პროზაიკოსმა ლაო შემ, რომლის შემოქმედება აღსავსეა კეთილი იუმორით. მისი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოებია „რიქშა“(1938).

ჩინეთისთვის ახალ დრამატურგიად ითვლება პიესები, რომლებიც დაწერილია სალაპარაკო ენაზე. 20-იანი წლების ცნობილმა დრამატურგმა კუო მოჟუომ რამდენიმე ისტორიული პიესა შექმნა.

თანამედროვე ჩინელ მწერლებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელია - მო იენი, რომელმაც 2012 წელს ნობელის პრემია მიენიჭა.

თანამედროვე ჩინელი მწერლები

• ვანგ თაო (王韜) (1828–1897)
• იან ფუ (嚴復) (1853–1924)
• ლიუ ე (劉鶚) (1857–1909)
• ლიანგ ციჩაო (梁啟超) (1873–1929)
• ვანგ გუოვეი (王國維) (1877–1927)
• ჰუ ში (胡適) (1891–1962)
• სუ მანშუ (蘇曼殊) (1894–1918)
• ლუ სუნი (魯迅) (1881–1936)
• ლიანგ შიციუ (梁實秋) (1903–1987)
• სუ დიშანი (許地山) (1893–1941)
• იე შენგთაო (葉聖陶) (1894–1988)
• ლინ იუთანგი (林語堂) (1895–1976)
• მაო დუნი (茅盾) (1896–1981)
• სუ ჭიმო (徐志摩) (1896–1936)
• იუ დაფუ (郁達夫) (1896–1945)
• კუო მოჟუო (郭沫若) (1892–1978)
• ლაო შე (老舍) (1897–1966)
• ჭუ წიცინგი (朱自清) (1898–1948)
• თიენ ხანი (田漢) (1898–1968)
• ფენგ წიკაი (豐子愷) (1898–1975)
• ვენ იდუო (聞一多) (1899–1946)
• ბინგ სინი (冰心) (1900–1999)
• ბა ძინი (巴金) (1904–2005)
• შენ ცონგვენი (沈從文) (1902–1988)
• ცაო იუ (曹禺) (1905–1996)
• ციან ჭონგშუ (錢鍾書) (1910–1988)
• ხე ციფანგი (何其芳) (1912–1977)
• ლინ ხაიინი (林海音) (1918–2001)
• ეილეენ ჩანგი (張愛玲) (1920–1995)
• ციუ მიაოძინი (邱妙津) (1969-1995)
• ცუ ბო (曲波) (1922–2002)
• სან მაო (三毛) (1943-1991)
• ვანგ სიაობო (王小波) (1952–1997)
• ვანგ ძენგცი (汪曾祺) (1920–1997)
• ბეი დაო (北島) (1949—)
• ცონგ ვეისი (從維熙) (1933—)
• მო იენი (莫言) (1955—)
• სუ თონგი (蘇童) (1963—)
• მა ძიანი (馬建) (1953—)
• თიე ნინგი (鐵凝) (1957—)
• გაო სინგძიანი (高行健) (1940-)
• იანგ მუნი (楊牧) (1940–)
• ჭანგ სიანლიანგი (張賢亮) (1936—2014)
• ჩიუნგ იაო (琼瑶) (1938—)
• ჩენგ ჭონში (陳忠實) (1942—)
• ცან სუე (დენგ სიაოხუა) (1953-)
• ჭანგ ძაო (张枣) (1962-2010)
• ში თიეშენგი (史铁生) (1951-2010)

ლიტერატურა

• ცნობარი „რა ვიცით ჩინეთის შესახებ?“, თბ.2015, გვ.12

რესურსები ინტერნეტში

• Paper Republic - Chinese Literature in Translation – useful site, and produces annual list of translations into English (2015, 2014, 2013, 2012)
• Romance of the Three Kingdoms EBook in Color! დაარქივებული 2010-02-25 საიტზე Wayback Machine.  – Free Download
• MCLC Resource Center—Literature – bibliography of scholarly studies and translations of modern Chinese literature