ესტონეთი მეორე მსოფლიო ომში

ესტონეთი მეორე მსოფლიო ომში
პოზიცია	ნეიტრალიტეტი
დაპყრობილ იქნა	საბჭოთა კავშირი
წლები	1940 - 1991
დაღუპულთა რაოდენობა	81000

მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე, გერმანიამ და საბჭოთა კავშირმა ხელი მოაწერეს გერმანია-საბჭოთა კავშირის თავდაუსხმელობის პაქტს, რომელიც ეხებოდა სუვერენული სახელმწიფოების, მათ შორის ესტონეთის დაყოფისა და განადგურების საკითხს, კერძოდ კი მის საიდუმლო დამატებით ოქმს 1939 წლის აგვისტოს.^[1][2]

მოლოტოვ – რიბენტროპის პაქტის თანახმად, ევროპის დაგეგმილი და ფაქტობრივი დაყოფა, მოგვიანებით შესწორებებით

ბრძოლები ტალინის გარეუბანში 1941 წლის აგვისტოში.

ესტონეთის რესპუბლიკამ ომში ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა, მაგრამ მოლოტოვ – რიბენტროპის პაქტის გამო საბჭოთა კავშირის გავლენის სფეროში მოექცა და 1940 წელს საბჭოთა კავშირმა დაიპყრო. მას შემდეგ მოხდა მასობრივი პოლიტიკური დაპატიმრებები, გადასახლებები და სიკვდილით დასჯები. ზაფხულის ომში, 1941 წელს გერმანიის ოპერაციის „ბარბაროსას“ დროს, დამოუკიდებლობის მომხრე ტყის ძმებმა (პარტიზანები, რომლებიც პარტიზანულ ომს აწარმოებდნენ საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ, მეორე მსოფლიო ომის დროს) სამხრეთ ესტონეთი დაიპყრეს. ამავე დროს, საბჭოთა გასამხედროებული განადგურების ბატალიონებმა განახორციელეს სადამსჯელო ოპერაციები, იოსებ სტალინის მიერ გამოცხადებული დამწვარი დედამიწის ტაქტიკის საფუძველზე. ესტონეთი ოკუპირებულ იქნა გერმანიის მიერ და გაერთიანდა რაიხსკომისარიატში. 1941 წელს ესტონელები გაწვეულ იქნენ მსროლელთა კორპუსში, ხოლო 1941–1944 წლებში ნაცისტური გერმანიის ძალებში. კაცები, რომლებიც თავს არიდებდნენ ამ მობილიზაციას, გაიქცნენ ფინეთში. ესტონეთის ომამდელი ფლოტის დაახლოებით 40% რეკვიზიციით მოითხოვა ბრიტანეთის ხელისუფლებამ და გამოიყენა ატლანტიკური კოლონებში. დაახლოებით 1000 ესტონელი მეზღვაური მსახურობდა ბრიტანეთის სავაჭრო ფლოტში, 200 მათგანი ოფიცრის სტატუსით. ესტონელების მცირე რაოდენობა მსახურობდა სამეფო საჰაერო ძალებში, ბრიტანეთის არმიასა და აშშ-ს არმიაში.^[3]

1944 წლის თებერვლიდან სექტემბრამდე გერმანიის არმიის რაზმმა "ნარვამ" შეაჩერა საბჭოთა კავშირის ესტონეთში დაგეგმილი ოპერაცია. მეორე არმიის კორპუსის თავდაცვის დარღვევის შემდეგ, მდინარე ემაჯოგის გადაღმა დამოუკიდებლობის მომხრე ესტონეთის ჯარებთან შეტაკების შემდეგ, 1944 წლის სექტემბერში საბჭოთა ძალებმა ხელახლა დაიპყრეს ესტონეთი. ომის შემდეგ, ესტონეთი 1991 წლამდე რჩებოდა საბჭოთა კავშირში, როგორც ესტონეთის სსრ, თუმცა 1991 წლამდე ატლანტიკური ქარტიის თანახმად, ტერიტორიული შეთანხმებები არ განხორციელდებულა. მეორე მსოფლიო ომში ესტონელი მოსახლეობის დაღუპვის პროცენტულობა 25-ს აღწევდა, რაც ევროპაში ყველაზე მაღალ პროპორციას წარმოადგენს. ამჟამინდელ ანგარიშებში ჩამოთვლილი ომისა და ოკუპაციის შედეგად დაღუპულთა რაოდენობა 81000-ს შეადგენს, ესენია: 1941 წელს საბჭოთა დეპორტაციებში დაღუპულები, საბჭოთა სიკვდილით დასჯილები, გერმანიის დეპორტაცია და ჰოლოკოსტის მსხვერპლნი ესტონეთში.^[4]

მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისი

მეორე მსოფლიო ომი გერმანიის მიერ ესტონეთის მნიშვნელოვანი რეგიონალური მოკავშირის პოლონეთის საზღვრებში შეჭრით დაიწყო. მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიასა და სსრკ-ს შორის გარკვეული კოორდინაცია არსებობდა ომის დასაწყისში,^[5] საბჭოთა კავშირმა ნაცისტურ გერმანიას გაუგზავნა გადაწყვეტილება, რომ შეტევა განხორციელებულიყო გერმანიის შეჭრიდან ჩვიდმეტი დღის შემდეგ, რაც, ნაწილობრივ, გაუთვალისწინებელი სისწრაფის შედეგი იყო.

1939 წლის 24 სექტემბერს, ნაცისტური გერმანიისა და სსრკ-სთვის პოლონეთის დაცემით, მოსკოვის პრესამ და რადიომ დაიწყეს ესტონეთზე ძალადობრივი შეტევა და მოიხსენიებდნენ როგორც საბჭოთა კავშირის მიმართ "მტრული" ქვეყანა. წითელი ფლოტის სამხედრო გემები გამოჩნდნენ ესტონეთის პორტებთან და საბჭოთა ბომბდამშენებმა დაიწყეს პატრულირება ტალინისა და ახლომდებარე სოფლების თავზე.^[6] მოსკოვმა მოითხოვა, რომ ესტონეთს სსრკ-სთვის ნება დაერთო დაეარსებინა სამხედრო ბაზები და 25,000 ჯარისკაცი ჩამოეყავანა ესტონეთის ტერიტორიაზე ომის განმავლობაში. ესტონეთის მთავრობამ მიიღო ულტიმატუმი შესაბამის ხელშეკრულებაზე ხელმოწერის შესახებ 1939 წლის 28 სექტემბერს.

ესტონეთის საზოგადოებაში არ არსებობს კონსენსუსი იმ გადაწყვეტილებების შესახებ, რომლებიც ამ დროს მიიღო ესტონეთის რესპუბლიკის ხელმძღვანელობამ. როდესაც საბჭოთა ჯარები ესტონეთში შეიჭრნენ, ჯგუფებმა შეასრულეს ესტონეთის ჰიმნი და იმხანად სსრკ-ს ჰიმნი Internationale.^[7] იმის გამო, რომ თავდასხმა უკანონოდ იქნა შეფასებული, საბჭოთა კავშირი გააძევეს ერთა ლიგადან 14 დეკემბერს.^[8]

ლიტერატურა

• Smith, David James (2002). The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania. Routledge. ISBN 978-0-415-28580-3. 
• Feldbrugge, Ferdinand (1985). Encyclopedia of Soviet Law. BRILL. ISBN 978-90-247-3075-9. 
• Smith, David James (2001). Estonia: independence and European integration. Routledge. ISBN 978-0-415-26728-1. 
• Raun, Toivo (2001). Estonia and the Estonians. Hoover Press. ISBN 978-0-8179-2852-0. 
• Subrenat, Jean J (2004). Estonia: Identity and Independence. Waterhouse. ISBN 978-90-420-0890-8. 
• Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression (2005). The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991. Estonian Encyclopedia Publishers. ციტირების თარიღი: 2021-05-09.  დაარქივებული 2013-01-14 საიტზე Wayback Machine.
• Jurado, Carlos Caballero; Thomas, Nigel; Pavlović, Darko (2002) Germany's Eastern Front allies (2): Baltic forces. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-193-0. ^{[მკვდარი ბმული]}
• Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-4904-4. 
• O'Connor, Kevin (2003). The history of the Baltic States. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32355-3. 
• Minahan, James (2000). One Europe, many nations. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-30984-7. 
• Petrov, Pavel (2008). Punalipuline Balti Laevastik ja Eesti 1939–1941 (et). Tänapäev. ISBN 978-9985-62-631-3. 
• Lande, Dave (2001). Resistance! Occupied Europe and Its Defiance of Hitler. ISBN 978-0-7603-0745-8. 
• Ertl, Alan (2008). Toward an Understanding of Europe. Universal-Publishers. ISBN 978-1-59942-983-0. 
• United States Congress (1972). Baltic States: A Study of Their Origin and National Development, Their Seizure and Incorporation Into the U.S.S.R. W. S. Hein. 

რესურსები ინტერნეტში

• 1939-1945. Estonia and World War II დაარქივებული 2021-05-11 საიტზე Wayback Machine. - Estonica.org

სქოლიო

1. The New Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. 1993. p. 698. ISBN 978-0-85229-571-7. The fate of Estonia was decided by the German-Soviet Nonaggression Pact of August 1939 between Nazi Germany and the USSR
2. Feldbrugge, Ferdinand (1985). Encyclopedia of Soviet Law. BRILL. ISBN 978-90-247-3075-9.
3. Estonia in World War II by Hannes Walter. Historical Text Archive, Mississippi. Retrieved link on July 6th 2020.
4. The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991
5. Nekrich, Aleksandr Moiseevich; Ulam, Adam Bruno; Freeze, Gregory L. (1997). Pariahs, Partners, Predators: German-Soviet Relations, 1922–1941. Columbia University Press. pp. 130–1. ISBN 978-0-231-10676-4.
6. Moscow's Week დაარქივებული 2018-01-29 საიტზე Wayback Machine. . at Time Magazine on Monday, October 9, 1939
7. Negotiator Stalin დაარქივებული 2016-03-11 საიტზე Wayback Machine. at Time Magazine on Monday, November 6, 1939
8. Minus a Member დაარქივებული 2016-09-09 საიტზე Wayback Machine. . at Time magazine on Monday, Dec. 25, 1939