Che la kaverno Denisova, en Siberia, trovesis restaji di hominido ("Denisovana homo") qui vivis en la regiono de 1 milion til 40 mil yari ante nun. Un ex la maxim anciena ostala restaji de moderna Homo, evanta cirkume 35 mil yari, trovesis en Kostenki, Rusia apud la fluvio Don. Dum la prehistorio multa nomada populi habitis stepi en la sudo di nuna Rusia. Este, habitis populi Euraziana qui domestikigis kavalo. Restaji de ta populi trovesis en Ipatovo, Sintashta, Arkaim e Pazyryk.
De la 13ma yarcento til 1547 existis tale nomizita Grandadukio Moskva, la maxim importanta sucedinto di Kiiva Rusia. Ye la 8ma di septembro1380, Dmitry Donskoy, princo di Moskva, vinkis Mongoli-Tatari che la batalio di Kulikovo. Pokope, Moskva divenis plu influanta sur centrala Rus' dum la 14ma yarcento. Epidemii di nigra pesto eventis multafoye de 1350 til 1490, tamen, pro la basa denseso di habitantaro e higienala kustumi, exemple balni per vaporo, la morto-statistiko ne esis tam granda kam en altra loki di Europa. La republiko Novgorod, lasta rivalo di la Grandadukio, esis la punto maxim estala de Hanso-uniono, e prosperis pro la komerco di peli.
En 1472, lora princo Ivan la 3ma di Moskva mariajis Bizancana princino Zoe Palaiologina (qua pose chanjis elua nomo a Sofia Palaiogina), nevino di Konstantinos la 11ma Palaiologos, la lasta imperiestro di Bizanco, ed adoptis la titulo "Caro" (de Caesar, signifikanta "imperiestro"). En 1478 il anexis la republiko Novgorod a la Grandadukio Moskva. En 1547, Ivan la 4ma di Rusia modifikis ca titulo, qua divenis "Caro di omna Rus". Ivan la 4ma konquestis teritorii sude de Rusia e parto ek Siberia, tamen perdis milito kontre koalisuro inter Polonia, Lituania e Suedia, pri kontrolo di urbi che Baltiko e kontre Tatari de Krimea helpita dal Otomani, qui invadis la sudo di Rusia e brulis partale Moskva.
En 1589, pro l'esforci da Boris Godunov, la Patriarkio Ortodoxa di Konstantinoplo donis autonomio a la Metropolitio (Episkopio) di Moskva, lor diveninte Patriarkio Ortodoxa di Moskva.
La 6ma di agosto 2024 Ukraina inkursis Rusia, lo esas l'unesma foyo pos la Duesma Mondala Milito ke Rusia atakesis e stranjera trupi okupas Rusiana teritorio.
L'exekutiva povo konsistas ek la prezidanto, qua esas la chef-komandanto dil armeo, e nominas l'altra ministri. Lu elektesas dal populo por 6-yara periodo, e povas rielektesar admaxime du foyi, sequante.[3]
La legifala povo konsistas ek parlamento (Ruse: Federalnoye Sobraniye) kun du chambri. L'infra chambro o "statala Duma" havas 450 deputati, qui elektesas dal populo por 5 yari. Irga civitano Rusa, evanta 21 yari o pluse, povas kandidatar su a deputato. La supera chambro esas la Federala Konsilistaro, o Senato. Ol havas 187 membri, de qui 170 elektesas dal federala enti Rusa, e la cetera 17 indikesas dal prezidanto. Li anke servas dum 5 yari, e lua membri kunsidas adminime du foyi po monato en Moskva, sempre aparte de la Duma, ecepte dum solena okazioni.
La judiciala povo konsistas ek Konstitucala korto, Supera korto, ed infra federala korti. Lua judiciisti nominesas dal Federala Konsilistaro, segun rekomendo dal prezidanto.
Monto Elbrus, kun 5 642 metri di altitudo, la maxim alta de Rusia.
Havanta 17,1 milion km², equivalanta ad 1/8 de tota emersinta landi, Rusia esas la maxim vasta stato de la mondo. Europana Rusia reprezentas 40% de Europana kontinento. Ol esas un ek la poka landi kun litori en tri oceani.
Existas 11 horala zoni en Rusia, de Kaliningrad weste til Granda Diomede extrem-este. La lando havas entote 20 139 kilometri di terala frontieri kun vicina landi. La disto inter lua maxim westala punto (che provinco Kaliningrad) e lua maxim estala punto (insulo Granda Diomede) esas 9 200 kilometri. La disto inter kontinentala Rusia e kontinentala Amerika, tra stretajo di Bering, esas 86 kilometri. Tamen, nur 3,8 kilometri separas insuli Granda Diomede en Rusia de Mikra Diomedi, che stato Alaska.
Topografiala mapo di Rusia.
Rusa havas 9 granda montari, jacanta precipue sude de la lando. Li esas: Kaukazo (ube jacas Monto Elbrus, kun 5 642 metri di altitudo, la maxim alta monto di Rusia), montari Altai e Sayan en Siberia, la monti de la peninsulo Kamchatka, monti Urali (an la limito inter Europa ed Azia), monti Stanovoy, montaro Chersky, montaro Verkhoyansk e montaro Barguzin.
La dominacanta klimato di la lando esas precipue kontinentala, kun poka oceanala influo. Kelk arei, proxim Nigra maro havas subtropikala klimato. La precipua fluvii e riveri di la lando esas Yenisey-Angara (longa de 5 539 kilometri), Ob-Irtysh - 5 410 km, Amur (qua ank apartenas a Popul-Republiko Chinia e Mongolia) - 4 444 km, Lena - 4 400 km, Volga - 3 645 km, Kolyma - 2 513 km, rivero Ural (qua debushas an Kazakstanana teritorio) - 2 428 km, Dnieper - 2 287 km, Don - 1 870 km, e Pechora 1 809 km.
La lando havas la maxim vasta forestala kovrajo de la mondo. Tamen, lua peizaji esas diversa, kun diversa ekosistemi, inkluzite polala dezerti, tundro, boreala foresto, stepo, midezerti, subtropikala foresti, ed altri.
Denseso di habitantaro en Rusia (2013).Templo por Omna Religii, en Kazan.
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2020, Rusia havis 141 722 205 habitanti.[4] Segun la demografiala kontado di 2010, la maxim multa (77,7%) esas Rusi. Tatar-i esas 3,7%, Ukrainani esas 1,4%, Bashkiri esas 1,1%, Chuvashi esas 1%, altra etnii esas 10,2%, e ne existas informi pri etnio por 3,9% ek la habitantaro.[4] La habitantaro koncentresas en Europana Rusia, weste de la lando (cirkume 78%), e 73% esas urbala.
L'oficala linguo di la lando esas Rusa, parolata da 85,7% kom matrala linguo. La linguo Tatar parolesas da 3,2%, de la habitantaro, 1% parolas la Chechena, e 10,1% havis altra matrala lingui en 2010.[4] Existas 120 diferanta etnii en Rusia, qui parolas cirkume 100 diferanta idiomi.[5]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Ortodoxa kristanismo, praktikata da 15% til 20% de la habitantaro. De 10 til 15% praktikas islamo, e 2% praktikas altra kristana religii (dati de 2006). Granda nombro di habitanti praktikas nula religio. Judaismo e Budismo praktikesas da minoritati.[4]
Existas cirkume 160 etniala grupi en Rusia, exemple l'etniala Rusi, kun lua tradicioni Slava ed Ortodoxa, le Tatar e le Bashkir, kun lua tradicioni Turka Mohamedana, le Buriat e Kalmyki, kun lua tradicioni Budista e nomada, la populi de la nordo di Siberia qui praktikas shamana religii, edc. Rusa koquarto uzas multe fisho, kaviaro, pultro, fungi, bero e mielo.
Rusia havas 30 loki deklarita "Mondala Patrimonii" dal UNESKO, de qui 19 esas kulturala, exemple la historiala centro di Sankt Peterburg, Moskva-kremlin o la historiala monumenti di Novgorod. Altra 27 loki analizesas da UNESKO.
Dum la yari 1880a, l'epoko di la granda novelisti finis, e la kurta fiktivaji e poemi divenis dominacanta. Exempli pri poeti de ta epoko esis Valery Bryusov, Vyacheslav Ivanov, Alexander Blok, Nikolay Gumilev ed Anna Akhmatova, e la novelisti Leonid Andreyev, Ivan Bunin, e Maxim Gorky.
Pikto
Komence, pikto en Rusia esis precipue ikoni e freski. Dum la komenco dil 15ma yarcento, Andrei Rublev kreis religiala pikturi qui nun judikesas komo vera trezori artala. En 1757 establisesis l'Akademio Rusa pri Arti, kun skopo docar westala tekniki pri sekulara temi a Rusa artisti. Dum la 18ma yarcento, akademiani Ivan Argunov, Dmitry Levitzky e Vladimir Borovikovsky divenis influinta piktisti.
_-_Time_Zones_(2018).svg)
