Islando

Islando
Lýðveldið Ísland
Standardo di Islando	Blazono di Islando
Nacionala himno:
Lofsöngur
Urbi:
Chefurbo:	Reykjavík
· Habitanti:	113 387 (2005)
Precipua urbo:	Reykjavík
Lingui:
Oficala lingui:	Islandana
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Guðni Thorlacius Jóhannesson
· Chefministro:	Bjarni Benediktsson
Surfaco: (107^ma maxim granda)
· Totala:	103 000 km²
· Aquo:	2,7 %
Habitanti: (172^ma maxim granda)
· Totala:	387 800[1] (2022)
· Denseso di habitantaro:	3,66 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Islandana krono
Veho-latero:	dextre, sinistre
ISO:	IS
	ISL
	352
Reto-domeno:	.is

Islando esas lando jacanta an nordal Europa. Ol konsistas ek la samnoma insulo plu altra mikra vicina insuleti, inter la kontinento Europana e Grenlando.

Historio

Ingólfr Arnarson, l'unesma habitanto di Islando.

Precipua artiklo: Historio di Islando

L'unesma habitanti di Islando desembarkis en l'insulo en 874. Ingólfr Arnarson divenis l'unesma permaninta habitanto dil insulo.^[2] Cirkume la yaro 1000 la habitanti adoptis kristanismo kom religio. En 1262 ol divenis parto di Norvegiana rejio.

Dum la fino dil 14ma yarcento l'insulo divenis Dana teritorio. Ye la 1ma di decembro 1918 ol nedependanteskis kom rejio, ed ye la 17ma di junio 1944 ol divenis republiko.

En 1949 ol divenis membro di NATO. Pos la Duesma mondomilito l'ekonomio kreskis multe, preter-vehita da industrio di peskado.

Politiko

L'Alþingi, parlamento di Islando.

La Parlamento di Islando (en Islandana linguo: Alþingi, pronuncez 'Althigi') kreesis en 930, e judikesas kom la maxim anciena parlamentala demokratio de la mondo. Nun l'Alþingi havas 63 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari.

De la 17ma di junio 1944 til nun Islando esas parlamentala republiko. La prezidanto elektesas dal populo por 4-yara periodo. La nuna prezidanto, pos la 1ma di agosto 2016, esas Guðni Thorlacius Jóhannesson. Lu selektas la chefministro inter la membri del parlamento. La chefministrino, pos la 30ma di novembro 2017, esas Katrín Jakobsdóttir.

La Supra Korto esas la maxim alta apelo-korto di Islando. Ol konsistas ek 9 judiciisti, qui indikesas dal prezidanto di la republiko e konfirmesas dal ministro por internal aferi. La nuna konstituco di la lando adoptesis ye la 17ma di junio 1944, kande la lando divenis republiko.

Islando esas membro di NATO me ne di EU.

Geografio

Mapo di Islando kun lua precipua urbi.

Islando jacas an la nordo dil Oceano Atlantiko, sude de la Polala Arktika Cirklo. Geografiale ol judikesas kom parto di Europa, ma geologiale ol apartenas ad Europa ed Amerika. La maxim proxima insuli esas Grenlando, jacanta 287 km adweste, e Faero, jacanta 420 km adsude. La maxim proxima kontinentala lando esas Norvegia, 970 km adeste.

Islando esas la 18ma maxim granda insulo del mondo, e la 2ma maxim granda de Europa dop Britania. Ek lua surfaco, 62,7% kovresas da tundro, 14,3% kovresas da lagi e glacieri e nur 23% kovresas da vejetantaro.^[3] La maxim granda glaciero esas Vatnajökull, havanta entote 8 190 km² di surfaco, la maxim granda glaciero de Europa.

Proxim Islando existas cirkume 30 insuli, inkluzite Grímsey, jacanta exakte an la Polala Arktika Cirklo. Lua fluvii fluas de la centro del insulo a la litoro. La du maxim longa fluvii esas Þjórsá, longa de 230 km an la sudwesto di la lando, e Jökulsá á Fjöllum, an la nordwesto di la lando e longa de 206 km.

Lua chefurbo e precipua urbo esas Reykjavík. Altra urbi importanta esas Akureyri, Reykjanesbær, Kópavogur e Hafnarfjödur.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Islando

La valuto di Islando esas Islandana krono. Segun inquesto qua eventis ye la 5ma di marto 2010 pri l'adopto di Euro, 31% ek la votinti esis favorebla dum ke 69% esis kontra^[4].

Dum la lasta yardeko, la manufakturi e la servadi di Islandana ekonomio diversigesis, note la developo di programi por komputeri, bioteknologio, e financala servadi.

Demografio

Habitantaro di Islandia, 1961 til 2015.

Katedralo Luterana di Reykjavík.

Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Islando havis 343 518 habitanti.^[5] La maxim multa (81%) esas homogenea mixo inter Vikingi de Norvegia, e Kelti. La habitanti kun stranjera ancestraro esas 19%.^[5] La habitantaro koncentresas en Reykjavík e lua metropolala regiono, qua havas entote 200.000 habitanti, o 64% ek tota habitantaro.

L'oficala linguo di la lando esas Islandana. L'Angla, la Germana e Nordala lingui (Dana, Norvegiana...) anke parolesas.^[5]

La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Luteranismo, praktikata da 67,2% de la habitantaro. Katoliki esas 3,9%, adepti de la Libera Kirko di Reykjavík esas 2,8%, 2% esas adepti de la Libera kirko di Hafnarfjordur, 1,2% del Asociuro Asatru, 0,9% esas adepti de la Nedependanta kongregaciono, 4% praktikas altra religii, 6,7% praktikas nula religio, e 11,3% ne informis pri religio.^[5]

Kulturo

La klasika literaturo di Islando konsistas ek rakonti (nomizita saga) pri l'anciena historio di la lando. Exemple, la Brennu-Njáls saga pri epika sangoza feuto, od Eiríkis saga, pri la deskovro di Grenlando e Vinlando, nuna Newfoundland. La Biblo tradukesis ad Islandana e publikigesis en la 16ma yarcento. Dum la 19ma yarcento la precipua poeto esis Jónas Hallgrímsson. Dum la 20ma yarcento Halldór Laxness divenis la maxim notora Islandana skriptisto, e recevis la Nobel-premio pri literaturo en 1955.

Björk esas un ek la maxim konocata kantistini di Islando. La bando Sigur Rós anke esas notora.

Islandani ne uzas familiala nomi oficale. Oficala esas la prenomo, ed, exemple, telefonilo-katalogi esas ordinita segun prenomi.

Sporto

Sporto esas importanta parto de Islandana kulturo, e la maxim multa habitanti praktikas adminime un. La maxim populara sporto esas Glíma, sorto di lukto qua probable originis dum Mezepoko.

La populara sporti esas futbalo, atletismo, handbalo e basketbalo. En 2016, la nacionala futbalo-esquado di Islando unesmafoye partoprenis la championkonkurso di UEFA, ed en 2018 ol unesmafoye partoprenis la Mondala Kupo di Futbalo.

Referi

1. Landsmönnum fjölgaði um 2.570 á fjórða ársfjórðungi 2022 - Publikigita da Hagstofa Íslands. Dato di publikigo: 20ma di januaro 2023. URL vidita ye 29ma di mayo 2023. Idiomo: Islandana.
2. Tomasson, Richard F.:Iceland, the first new society.  Publikigita da U of Minnesota Press.  Dato di publikigo: 1980.  Pagino/pagini: 63.
3. Iceland in statistics - Autoro: Statistics Iceland. Dato di publikigo: 2001. URL vidita ye 21ma di julio 2010. Idiomo: Angla.
4. Gallup Iceland Euro poll
5. Europe::Iceland - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 1ma di mayo 2019. 

Extera ligili

en Angla:

• Oficala pagino di Islando
• Islandana Servico pri Exteral Aferi

	Europana Uniono
Membrostati:	Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia
Negocianta stati:	Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati:	Albania
Potenciala kandidati:	Bosnia e Herzegovina - Kosovo