Iberi esas l'unesma populo qua habitis la nuna Hispania. Greki e Feniciani esis l'unesma populi qui legacis skribaji, ma ne kunvivis kun Iberi. Feniciani fondis Gadir, la nuna Cádiz, cirkume la yaro 1100 aK.
Kartagani anke koloniigis Iberia, e kreis diversa portui, exemple la nuna Cartagena, en la regiono Murcia. Pos militi inter Kartagani e Romani, Romani okupis Iberia e konquestis la teritorio. Romana konquesto duris dum 200 yari, e li konfrontis rezisti en urbi, exemple Numancia; en lokala chefi, exemple Viriato; ed en lokala populi, exemple Kantabriani ed Asturiani.
Pos konquestir Hispania, Romani impozis lia kulturo. Multa importanta politikisti di Roma naskis en la regiono.
Mezepoko komencis en Hispania komencis pos l'invado di Visigoti en Iberia. En 711 Hispania invadesis dal Mohamedani, qui arivis de Afrika. Pose komencis tale nomizita Reconquista, qua finis en 1492. Dum mezepoko, Alfonso la 10ma kreis tale nomizita nomizita Siete Partidas, unesma legala kodexo di Hispania.
Pos l'evikto dil Mohamedani, Katolika suvereni stimulis l'expediciono da Cristoforo Colombo, qua trovis nova kontinento, Amerika. La kolonial imperio Hispana en Amerika iris de la nuna sudo di Usa til Arjentinia.
Segun la nuna konstituco adoptita en 1978, Hispania esas konstitucala monarkio. Rejulo Felipe la 4ma esas lua chefo di stato. La chefministro di Hispania portas la titulo prezidanto di Guvernerio. L'Exekutiva povo konsistas ek la Konsilistaro di Ministri[2] prezidita dal chefministro. La rejo propozas la formaco di guvernerio pos elekto, qua mantenesas dum la tota tempo ke la Kongreso fidas lu.[3]
La Parlamento havas du chambri: la Chambro di Deputati (Congreso de los Diputados) havas 350 membri qui elektesas dal populo por 4-yara mandato. La Senato nun havas 264 membri, de qui 208 elektesis direte dal populo, e la cetera 58 elektesis da lokala legifal asembli. Li ank elektesas por 4-yara mandato.
La judiciala povo konsistas ek singulara judiciisti ed anke da tribunali, qui aplikas la legi en nomo di la rejo.
Nun, Hispania subdividesas en 17 autonoma regioni e du autonoma urbi, Ceuta e Melilla, ambe jacanta an la nordo di MarokoAfrika. Hispana konstituco establisas la teritorial organizado dil stato en municipii, provincii ed autonoma komoni, singla ek li havas povo por administrar lia propra interesi kun ampla nivelo di autonomio pri legifala, budjetala, administrala e politikala temi. Quankam Navara ne esas exakte autonoma komunitato, ma forala komunitato, ol judikesas kom autonoma komunitato segun l'interpretado dal konstitucala tribunalo.
Singla autonoma komunitato subdividesas en un o plura provincii.
Disputata teritorii
Frontiero di Hispania kun Gibraltar.Faro di Melilla.
Historiale, Hispania revendikabas la retrocedo dil Britaniana kolonio Gibraltar[4], tamen recente ol aceptis diskutar partigo di suvereneso. Ca revendiko komencis kande Angla-Nederlandana trupi kaptis la regiono por l'interesto di arkiduko Karolus dum la Milito pri Hispana Sucedo en 1704, e pose Britaniani prenis posedajo di la regiono per la kontrato di Utrecht, en 1713. La revendiko pluforteskis dum la 18ma yarcento, inkluzite per milital operaci, pose diminutis dum la komenco dil 20ma yarcento e, dum la guvernerio di Francisco Franco, la questiono prizentesis al Unionita Nacioni. La questiono pri Gibraltar inkluzesis en la diskuti pri deskoloniigo, tamen Hispania mustis agnoskar la solvi 2231 e 2353 del Unionita Nacioni, segun quo la deziri del Gibraltarani mustis respektesar. En la lasta plebicito pri la temo, eventinta en 2002, Gibraltarani refuzis per 98,97 no-voti, la partigo di suvereneso inter Unionita Rejio e Hispania. Dum la plebicito pri Brekiro en 2016, la maxim multa Gibraltarani (95%) preferis durar en l'Europana Uniono. Tamen, por apartenar al Unionita Rejio, la teritorio foriris EU.
Altralatere Portugal ne agnoskas Hispana suvereneso[5] sur la distrikto Olivenza[6], en la provinco Badajoz qua inkluzas la municipi Olivenza e Táliga, cedita da Portugal a Hispania per la traktato di Badajoz en 1801. Portugal e Hispania interpretas diferante la resolzi dal Kongreso di Viena pri ca regiono. Portugal interpretas ke Hispania mustas retrodonar Olivenza, kontre ke Hispania interpretas ke Olivenza apartenas a Hispania. Fine, Hispania ne agnoskas la postulo Portugalana pri suvereneso sur tale nomizita Insuli Sovaja (mikra arkipelago sen habitantaro, distanta 160 km norde de Kanarii e 280 km sude de Madeira).
Hispania e Maroko disputas suvereneso pri la nehabitata insuleto Perejil. Pos milital incidento en 2002, la du landi paktis ke nula polico o militala garnizono pozesos ibe, tamen, la du landi ne abandonis lia postuli pri suvereneso ibe. Altralatere, Maroko demandas ke Hispania cedez lua suvereneso sur Ceuta e Melilla[7], e sur altra loki proxim lua rivo - l'insuli Chafarinas, la roko Vélez de la Gomera e la roko Alhucemas. Kelka politikala movadi en Maroko, exemple partiso Istiqlal, inkluzas mem Kanarii en tale nomizita "Granda Maroko".
Movadi pri nedependo
Nacionalista demonstro di Kataluni en Barcelona, 2006. "Som una nació" (Ni esas naciono).
En Hispania existas diversa movadi pri politikala nedependi, ligata a periferiala nacionalismo, exemple Baska, la Galisiana o la Kataluniana, qui demandas nedependo de Hispania por la teritorii ube li existas. Ta movadi precipue trovesas en Katalunia, Galisia, Navara e Baskia, ube existas partisi explicite nacionalista e favorebla a nedependo, exemple Unión do Povo Galego, Esquerra Republicana de Catalunya, Aralar od Eusko Alkartasuna, e la sequanti di la konocata kom sinistra abertzale. Altra partisi, exemple Galega Nacionalista Bloko, Baska Nacionalista Partiso e CiU ocilas inter revendiko pri autonomio, ed explicita defenso di la nedependo.
Geografio
Reliefo di Hispania.
La surfaco di Hispania esas preske la sama kam olta dil Usana stato Kalifornia. Jacanta an Ocidental Europa, Hispania okupas granda parto di Iberia, ed exter ol, du arkipelagi e du urbi en nordal Afrika, l'insulo Alborán e multa insuli avan peninsulala rivo. Ultre li, existas altra marala teritorii, exemple insuli Chafarinas, roko Vélez de la Gomera e roko Alhucemas, omni avan Afrikana rivo.
Pri teritoriala extenso, Hispania esas la 4ma maxim vasta lando de Europa, dop Rusia, Ukraina e Francia, e la duesma maxim granda dil Europana Uniono.
Til la yari 1960a, agrokultivo[9] esis la precipua ekonomial agado di Hispania, ma nun ol employas nur cirkume 5% de la laboro-povo. La precipua kultivi esas frumento, hordeo, betravo, maizo, terpomi, sekalo, aveno, rizo, tomati e cepi[10]. La lando anke posedas amplexa vit-agri e horti kun citrus-arbi e olivarbi. En 2010 la yara produktado (en tuni) di cereali esis antekalkulata ye 23,7 milioni[11]; inter qui trovesas tritiko, hordeo, maizo e sekalo. La yarala produktado di altra importanta produkturi esis: 6,7 milioni di tuni di betravo, 2,6 milioni di terpomi, 5,9 milioni di vitoberi, 3,9 milioni di tomati, preske 3 milioni di oranji e cirkume 1 milion cepi.
Animali
Animali, nome mutoni e porki, havas granda ekonomikala importo. En 2005, la lando havis 22,7 milion mutoni, 25,1 milion porki, 6,5 milion bovi, 3 milion kapri, 240 000 kavali e 131 milion pultri. En 2001, Hispania produktis 32 milioni kilogrami di mielo.
Korko esas la precipua arborala produkturo de Hispania[12]. En 2001 la produktado atingis 57 581 tuni. La produktado dil paperopulpo e ligno de Hispana foresti esas nesuficanta por provizar la bezoni di la lando.
Nun, peskal industrio[13] esas min importanta kam ol esis dum pasinta yari, malgre ke ol duras esar un ek la maxim granda del Europana Uniono segun quanto di navi e quanteso peskata[14]. La produktado di pesko atingis 1,2 milion tuni en 2004, nome pro pesko di atuno[15], kalmari, merluchi, sardini (en Vigo e l'insulo Cristina), anchovi (en la gulfo di Biskaya), makreli e merlani.
En 1996, minado en Hispania[16] karakterizesis por progresiva diminuto dil extraktado di Karbono, stagnado en la minado di metali e la konstanta kresko dil minerali ed indutriala roki (celestino, natria sulfato, sepiolito, fluorino, gipso, feldspato, ardezo, marmoro, granito…) sempre plu peze en la min-sektoro. En 2003, la produktado yarala di minerali esis cirkume 20,6 milion tuni di karbono[17] e lignito, 265.000 tuni di fero, 70.000 tuni di koncentrata mineralo di zinko, 2.000 tuni di plombo, 6,5 milion tuni di gipso, e 2.409.554 bareli di kruda nafto.
En 2001 la precipua energiala minerali esis lignito e karbono; inter la metala minerali remarkis la zinko ed inter la roki e industriala minerali, la salo[18] e specala argili. La precipua karbonomineyi trovesas en Asturia[19] e norde de la provinco León; la precipua fermineraluyi trovesas cirkum Santander (Kantabria) e Bilbao (Baskia); Almadén, en la provinco Ciudad Real esis tre produktiva en la extrakto merkurio; ed Andaluzia remarkas pro la metala min-industrio[20], kun plu kam la duimo di nacionala produktado.
Industrio
Bilbao, un ek la maxim industriizita urbi di Hispania.
En Hispania produktesas texuri[21], fero e stalo, motor-veturili, kemiala produkturi[22], vestaro e shui, navi, naftorafinado e cemento, e remarkas pro lua valoro l'industriala sektori en la produktado di nutrivi[23], drinkaji e vehili, note l'automobilala sektoro e la aeronautikala sektoro. Hispania esas inter la maxim importanta produkteri di vino[24], la produktado di 2003 kalkulesis en 30 milioni di hektolitri. L'industrio di stalo ante la yari 1990a koncentrabis en Bilbao, Santander, Oviedo ed Avilés.
Extera komerco
En 2003 Hispania importacis[25] produkturi ye la valoro di 210.860 milioni di dolari e l'exportacaji atingis 158 213 milioni di dolari pro quo Hispania importacas multe plu kam quo ol exportas. Inter la chefa importacaji esas kombustivi e lubrifikivi, mashinifado e transportili, kruda materii, manufakturita vari, nutrivi, vivanta beri e kemiala produkturi. La chefa expotita produkti[26] esas: mashinifado e transportili, nutrivi e vivanta besti, motorili, fero e stalo, textaji e vestaro. La chefa komercala interchanji di Hispania eventas kun la cetera landi di l'Europana Uniono (note Francia, Germania, Italia, Unionita Rejio, Benelux, Portugal, ed anke Usa e Japonia. La revenui ek la turisma sektoro, qua en 2004 augmentis a 37 250 miliard Euri, helpis kompensar la deficito dil Hispana komerca bilanco, la quanto di personi qua vizitis la lando ta yaro esis cirkume 85 milioni.
Lojado
Donostia esas un ek la maxim chera urbi de Hispania por rezidar.
Hispania havis cirkume 24 677 227 habitanti fine del yaro 2006[27], segun statistiki dal Banko di Hispania, sur totalo di 16,03 milioni di hispana domi. La statistiki montras cirkume 1,54 rezidanti per domo. Segun la sama fonti, 85% dil loyeji en Hispania esas propra[28].
La mezavalora preco di nova lojeyi en Hispania esas 2510 €/m2, segun datumi dil Sociedad de Tasación ye la 31ma di decembro 2005. La preco di lojeyi, tamen, varias multe segun autonoma regiono e provincala chef-urbi.
Demografio
En 2008 Hispania atingis 46 milion habitanti. Lua denseso di habitantaro, 91 habitanti/km², esas min granda kam la maxim multa landi de westal Europa. Ecepte en la regiono di Madrid, granda parto di la habitantaro rezidas proxim la litoro.
Hispana populo duopligis dum 20ma yarcento, pro granda demografiala kresko dum la yari 1960a e 1970a. Nun esas precipue kun regulozigo di enmigranto de Afrika. En 2007 cirkume 4,5 milioni di habitanti esis stranjeri; altra kalkulis ke stranjeri esis 4,8 milioni, o 11% ek tota habitantaro.
Religio
L'artiklo 16.3 de Hispana Konstituco definas la lando kom nekonfesionala stato: "Nula konfesiono havos statala karaktero". Tamen, ol grantas la religiala libereso.
La nuna distributo dil 5 dialekti di la BaskaMapo pri la lingui parolata en Hispania
La diversa populi qui vivis en Hispania dum olua historio, lua situo proxim la frontiero inter du kontinenti kun kulturala tradicioni multe diversa, l'influo de la monarkio e lua expanseso en Amerika, influis la kulturo, arto e patrimonio di Hispania e facis de to lando richa e variata.
La linguo oficala di Hispania, parolata da 99% de la habitantaro, esa la Hispana, matrala linguo por 89% del Hispaniani, qua anke nominesas Kastiliana linguo.
Statistiki pri la quanto di parolanti di la Hispana en la mondo varias de 450 milion[29] til 500 milion personi,[30][31] esante la 2ma maxim parolata matrala linguo del mondo[32][33] dop la Chiniana.
Ultre la Kastiliana, en Hispania parolesas altra lingui di qui multi anke esas oficala en la regioni segun la statuti pri autonomeso di omna autonoma regioni. Ordigita segun la quanteso di parolanti, ta lingui esas:
Baska linguo (1% ek la habitantaro), kunoficala en Baskia e Navara. Ol parolesas en mixta areo di Navara (ube ol ne esas oficala, ma agnoskesas) e kom minoritatala linguo en altra arei.
En Aragon, la legaro pri lingui, de la yaro 2009[36] definas la lingui Aragonana e Kataluniana kom original e historiala lingui di Aragon, tamen li ne esas oficala en la regiono.
Hispana cinemo havas granda internaciona suceso, inkluzite kelka filmi ed aktori ganis Oscar-premio por recenta filmi, exemple Labirinto di Pan e Volver. En la longa historio dil Hispana cinemo, Luis Buñuel esis l'unesma cinematografisto qua obtenis mondala agnosko, sequita per Pedro Almodóvar dum la yari 1980a. De multa yari, Hispana cinemo obtenabas internaciona premiizo, exemple cinematografuri da Segundo de Chomón, Florián Rey, Luis García Berlanga, Carlos Saura, Julio Medem ed Alejandro Amenábar.
_21.jpg)
